Direktor va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

Arifmetik masalalarni hal qilishni o'rgatish bosqichlari. Hisoblash faoliyatini o'rgatish va maktabgacha yoshdagi bolalarni vazifalar bilan tanishtirish bosqichma-bosqich amalga oshiriladi, bolalarga kichik me’yorlarda bilim beriladi. Birinchi bosqichda bolalarga masalalar tuzishni o'rgatish va masalalar mazmunida atrofdagi hayotni aks ettirishini tushunishga yordam berish kerak
Ular vazifaning tuzilishini o'zlashtiradilar, shart va savolni ta'kidlaydilar, raqamli ma'lumotlarning maxsus ma'nosini tushunadilar. Bundan tashqari, ular masalalarni yechishni, qo'shish yoki ayirish amalini ongli ravishda tanlash , masala mazmuniga tushunish bilan qanday miqdoriy o'zgarishlar sodir bo’lishini predmetlar bilan amaliy bajarib ko’rib, masalaning ma'nosini tushunishni o'rganadilar (ko'p yoki kamroq qolgan).
Bolalar masalaning savoliga to'liq, batafsil javob berishga o'rganadilar. Ikkinchi bosqichda bolalar nafaqat qo'shish yoki ayirish harakatini oqilona tanlashni, balki hisoblash va hisoblash usullarini to'g'ri qo'llashni, avval 1 ga 2 raqamini, keyin esa 3 ni qo'shish yoki ayirishni o'rganadilar.
Bolalarga masala tuzishni o'rgatish. Bolalar masalaning raqamli ma'lumotlarini, masalani yechishdagi olib keladigan miqdoriy o'zgarishlarning ma'nosini tushunishlari zarur. Buning uchun uchun aniq predmetli ko’rgazmalilikdan foydalanish lozim bo’ladi. Birinchi darsda tarbiyachi bolalarga masala haqida umumiy tushuncha beradi, ularni amaliy shart tuzishga va unga savol berishga o'rgatadi. Asosiy e'tibor bolalarning ob'ektlar bilan muayyan harakatlar olib keladigan miqdoriy o'zgarishlarning ma'nosini tushunishlariga qaratiladi. Predmetlarning 2 guruhini bog'ladik: bitta guruhga yana bir guruh qo'shildi – predmetlar ko’payadi. Predmetlar guruhidan ma’lum predmetlarni ajratib olib, narsalar kamayganini namoyish etiladi.
Dastlabki 1-2 topshiriqni tarbiyachi tuzadi va ularda bolalar uning ko'rsatmasi bo'yicha bajargan harakatlarini tasvirlaydi: "Karimjon stolga 3 ta qo'g'irchoq qo'ydi. Nigora yana 1 ta qo'g'irchoq olib keldi. Nigora va Karimjon nechta qo'g'irchoq olib kelishdi?”
Tarbiyachi: “Men masalani aytdim, siz uni yechdingiz. Endi biz masalalarni qanday tuzish va yechishni o'rganamiz. Bolalar hozirgina hal qilgan masalani eslang. Tarbiyachi masalani qanday tuzilganligini tushuntiradi: "Avval Karimjon stolga nechta qo'g'irchoq qo'ygani va Nigora nechta qo'g'irchoq olib kelgani aytiladi, so'ngra Karimjon va Nigora nechta qo'g'irchoq olib kelganligi haqida savol tug'iladi. Siz Karimjon va Nigora 4 ta qo'g'irchoq olib kelishgan deb javob berdingiz. Masalani yechish orqali siz savolga to'g'ri javob berdingiz”.
Barcha bolalarga bir vaqtning o'zida savol berish, ular nima qilgani haqida topshiriq berishni taklif qilish foydalidir. Bu raqamli ma'lumotlar o'rtasidagi miqdoriy munosabatlarni o'rnatish uchun yaxshi sharoit yaratadi. Tarbiyachi amaliy ishni taklif etishi mumkin: "Qog’oz sahifasi(Karta)ning yuqori chizig'iga 5 ta, pastki chiziqqa esa 1 ta doira qo'ying.
Menga nima qilganingiz haqida gapirib bering."Tarbiyachi hikoyaning qisqa, izchil, aniq bo'lishiga ishonch hosil qiladi. U bunday hikoya hali vazifa emasligini ta'kidlaydi: “Biz bilganimiz shu. Siz nimani bilib olishingiz mumkin? Nima so'rash kerak?" Qoida tariqasida, bolalar savol berishga ehtiyoj sezmaydilar va ko'pincha darhol javob berishadi: "Men jami 6 ta doira qo'ydim" Tarbiyachi faqat nima qilganliklarini aytib berishlari va qanday savol berishni o'ylashlari kerakligini eslatadi.
Tarbiyachi o'ng tomonda o'tirgan bolalarni biron bir harakatni bajarishga taklif qiladi, masalan, 1 dan 6 gacha aylana bo'ylab harakatlanishni taklif qiladi.U chap tomonda o'tirgan bolalardan yaqin atrofdagi do'stlariga qanday savol berish mumkinligi haqida o'ylashni so'raydi. Har safar tarbiyachi raqamli ma'lumotlarni ajratib ko'rsatadi, masalaning tasvirlangan amaliy harakatlar natijasida yuzaga kelgan miqdoriy o'zgarishlarga bolalarning e'tiborini qaratadi.
Bolalarni raqamlar o'rtasidagi aloqa va munosabatlarni o'rnatishga undash orqali ular natijani oldindan bilishga o'rgatiladi. Bolalar topshiriqning savoliga javob bergandan so'ng, tarbiyachi: "Bu ko'pmi yoki kammi?" Vazifa shartining raqamli ma'lumotlarini harakat natijasida hosil bo'lgan son bilan taqqoslaydi.
Dastlabki ikkita mashg’ulotda bolalar masalalarni elementar usulda tahlil qilishni o'rganishlari kerak.
Masala tuzilishi strukturasi bilan tanishish. Bolalar ikkinchi yoki uchinchi mashg’ulotda savolning tuzilishi bilan tanishadilar: ular masalaning sharti va savoli borligini bilib oladilar, masala shartida kamida 2 ta raqam mavjudligi alohida ta'kidlanadi.
Tarbiyachi bolalarga o'girilib shunday deydi: "Endi men sizga masala nima haqida ekanligini aytaman va siz men nima haqda aytgan hamma narsani ko'rsatasiz. Chapda bolalar kartaga 6 ta bayroqni, o'ngda esa 1 ta bayroqni qo'yishadi. Kartaga nechta bayroq qo'ydingiz? Biz masala tuzdik. Keling, buni takrorlaymiz va bilganimizni bilmaganimizni ajratamiz. Biz nimani bilamiz? Bolalar chap tomonda 6 ta, o'ng tomonda 1 ta bayroq qo’ydik, deb javob berishadi. “Buni biz bilamiz. Masalaning sharti shu, - deb tushuntiradi tarbiyachi, - Masalada nima so'raladi? "Kartada jami nechta bayroq bor", deb javob berishadi bolalar. “Biz buni bilmaymiz. Bu bilish kerak bo'lgan narsa. Bu masala savolidir. Har bir masalaning sharti va savoli bor. Bizning masalamizda qanday raqamlar qayd etilgan? Qanday savol berdingiz? Keling, masalamizni takrorlaylik" Tarbiyachi bitta bolaga masala shartini takrorlashni, ikkinchisiga savol berishni taklif qiladi, masala 2 qismdan iboratligini aniqlaydi. Shunday qilib, bolalar bilan 2-3 ta masala tuziladi. Har safar o'qituvchi topshiriqni shart va savolga bo'lishni taklif qiladi. Ba'zan o'zi bolalarga shartni aytib beradi va masalada hamma narsa aytilganmi, nima etishmayapti deb so'raydi. Tarbiyachi masalani rollar bo'yicha takrorlashi mumkin: bitta bola shartni aytadi, ikkinchisi savol beradi, uchinchisi topshiriqning savoliga javob beradi.
Ushbu o'yinda qatnashgan tarbiyachi bolalar bilan rollarni o'zgartiradi: ba'zi bolalar muammoning shartini o'ylab topadilar, boshqalari savol beradi, tarbiyachi esa muammoning savoliga javob beradi va aksincha.
Muammoli savolning arifmetik qiymatini ochish muhimdir.
Shu maqsadda, keyingi vazifani ko'rib chiqib, tarbiyachi bolalarning e'tiborini masalaning mohiyatiga qaratadi. Masalan, bolalar muammoning shartini aytishdi: “Robiyada 4 ta to'p bor edi, Dilmurod esa unga yana 1 ta to'p berdi. Bu masalaning sharti, biz bilganimiz shu. To'plar haqida nimalarni bilamiz? Ma'lumki, ko'p narsalarni bilishimiz mumkin: to'plar qanday rangda, ular kattami yoki kichik. Lekin asosiysi ularning umumiy sonini aniqlashdir. Xo'sh, masalaga qanday savol berish kerak? Bolalar to'plarning umumiy soni haqida savollar berishadi. Vazifa savoli odatda qancha degan savol bilan tugaydi. Tarbiyachi ba'zan ataylab ob'ektning rangi, hajmi, joylashuvi haqida so'raydi. Bolalar xatoni sezadilar va tarbiyachini tuzatadilar.
Masalaning son miqdorining ahamiyatini ta'kidlash kerak.
Buning uchun quyidagi uslubni qo'llash tavsiya etiladi: masalaning sharti haqida gapirganda, tarbiyachi raqamlardan birini yoki ikkala raqamni tushurib qo'yadi va so'raydi: "Masalani yechish mumkinmi?" Bolalar masalaning sharti kamida 2 ta raqamni o'z ichiga olishi kerakligiga amalda ishonch hosil qilishadi.
Bolalar ko’rgazmali materialsiz masalalarni qanday tuzishni, masalaning tuzilishi haqidagi bilimlarni mustahkamlashni o'rganganlaridan so'ng, uni ertak va topishmoq bilan solishtirish foydali bo'ladi: “Ominaning dadasi unga bir nechta chiroyli pufaklar berdi, akasi esa o’zining pufaklari bilan bo'lishdi. Men sizlarga nima aytib berdim? Bu yerda sonlar bormi? Bu yerda savol bormi? “Ominaning dadasi unga 8 ta pufaklar, akasi esa yana 1 ta pufaklar berdi. Ominaga jami nechta pufaklar berildi? Nima bu? Siz taxmin qilganingizdek, bu masala. Masala hikoyadan qanday farq qiladi?
Bolalar tushuntiradilar: “Hikoyada Ominaning dadasi unga qancha pufak, akasi unga qancha pufak bergani aytilmagan. Masalada esa, Ominaning dadasi unga 8 ta pufak bergani, akasi esa unga yana 1 ta pufak bergani aytilgan. Masalada 2 ta son mavjud. Hikoyada bitta ham son yo'q va hech qanday savol yo'q. Masalada savol bor. “Biz bu masalani yecha olamizmi? Biz nimani bilamiz?
Vazifalarni topishmoqlar bilan solishtirish yaxshi. Ular raqamlar ko'rsatilgan topishmoqlarni tanlanadi: Bitta gapiradi, ikkita qaraydi va ikkitasi tinglaydi (og'iz, ko'z, quloq); To'rt aka-uka bir tom ostida yashaydi (stol).
Bolalar bilan birgalikda tarbiyachi bu erda qanday savollarni berish mumkinligini muhokama qiladi: “Bu nima? Stolda nechta oyoq bor? Va h.k. Ular topishmoqda qaysi mavzu haqida gapirayotganini taxmin qilish kerakligini aniqlaydilar va masalada ular soni, nechta ob'ekt chiqishi yoki qolishi haqida bilishni xohlashadi.
Masalani topishmoq bilan solishtirish masala savolining arifmetik ma'nosini ta'kidlash imkonini beradi. Bolalarga masalani hikoyadan, topishmoqlardan ajratish mumkin bo'lgan umumiy usuldan foydalanishga o'rgatish foydalidir. Matnni quyidagi reja asosida tahlil qilish mumkin: “Bu yerda raqamlar bormi? Qancha raqam bor? Bu yerda savol bormi?”
Xulosa qilib aytganda, bolalarga topishmoq, ertak va hokazolarni masalaga aylantirish, buning uchun nima qilish kerakligi haqida o'ylash taklif etiladi.
O‘rganishning bu bosqichida birinchi mashg’ulotda bolalar qo‘shishga, keyingi mashg’ulotlarda esa qo‘shish va ayirishga, qo‘shish va ayirishga oid masalalar almashinib turadilar. Javob qo'shni sonlar orasidagi bog'lanish va munosabatlarni tushunish asosida topiladi.