Direktor va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

MUNDARIJA
KIRISH………………………………………………………………………4
1-bob. Maktabgacha yoshdagi bolalarda arifmetik masalalarni yechishga o’rgatihni shakllantirishning nazariy asoslari

1. 
   Matematika kursida “arifmetik masala” tushunchasining mazmuni............................................................................................................8
   
2. 
   Maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalarga arifmetik masalalar yechishga o‘rgatishning o’ziga xos xususiyatlari ...........................................................11
   

II BOB. Maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirishda arifmetik masalalarni yechishga o’rgatish ahamiyati
2.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarga arifmetik masalalarni tuzishga o’rgatish..........................................................................................................17
2.2. Arifmetik masalalarni yechish turlari ...................................................23
2.3. Bolalarni arifmetik masalalarni tuzishda masala matnini to’g’ri talqin etishga o'rgatish .............................................................................................28
XULOSA VA TAVSIYALAR ………………………………………… . .33
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ……………….......35
ILOVALAR …………………………………………………………….....36
KIRISH
Maktabgacha yoshdagi bolalarning matematik va umumiy aqliy rivojlanishi jarayonida ularga oddiy matematik masalalarni yechish va tuzishni o'rgatish muhim o'rin tutadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarda bir xonali sonlarni qo'shish va ayirishga qaratilgan hisoblash ko'nikmalarini rivojlantirish uchun tayyorgarlik ishlari olib boriladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda arifmetik masala va hisoblash faoliyatining elementlari to'g'risida g'oyalarni shakllantirishning zamonaviy metodologiyasining psixologik asoslanishi qator olimlar tomonidan o’rganilgan va tadqiqotlar olib borilgan.
Hisoblash faoliyatini rivojlantirishning asosiy bosqichlarini, uning maktabgacha yoshdagi shakllanishining xususiyatlarini tavsiflashda, matnli masalani o'zlashtirishda bolalarning qiyinchiliklari va xatolarini tushunish muhimdir.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarni shakllantirishda va matematikani o'qitishda arifmetik masalalarlar qo'llaniladi. Masalalarni yechish va tuzish matematik tafakkurni rivojlantirishga, ma’lum matematik ko‘nikmalarni shakllantirishga (hisoblash faoliyati, modellashtirish qobiliyati va boshqalar), matematik bilimlarni hayotiy vaziyatlarda qo‘llashga yordam beradi. Arifmetik masalalarni echishning an’anaviy usulini o‘rganayotgan bolalar masala mazmunini oddiy hikoya yoki topishmoq sifatida qabul qiladilar, tuzilishini tushunmaydilar, shuning uchun ham masalaning shartida keltirilgan raqamli ma’lumotlarga ahamiyat bermaydilar, savolning ma'nosini tushunishga qiynaladilar.
Bolalarga masalalarni yechish qobiliyatini o'rgatishning zamonaviy yondashuvlari L.A.Venger, V.V.Davidov, A.A.Lyublinskaya, Z.A.Mixaylova, L.P.Stoilova kabi olimlarning ishlarida bayon etilgan. Tadqiqot 60-yillarga qadar va undan keyin bolalar bog'chasi va maktabda hisoblash faoliyatini o'rgatish usullarini o'rganishga qaratilgan. Arifmetik masalalarni yechish metodikasida bolalarga avval qo‘shish masalalari, keyin esa ayirish masalalari berilgan.
P.M.Erdniev yangi usul - bu harakatlarni bir vaqtda o'rganish usulini taklif qiladi, ya'ni bir mashg’ulotda (darsda) bolalar qo'shish va ayirish masalalari bilan tanishadilar.
Bundan tashqari, tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, birinchi qadamlardan boshlab bolalarni atamalarni ba'zan birlashtirish yoki qayta tartibga solish zarurati bilan tanishtirish tavsiya etiladi, shu bilan birga sonlar joylarini o'zgartirishdan natija (summa) o'zgarmasligini ta'kidlaydi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida qo'shishning bog'lovchi qonunlarini o'rganishga qaratilgan bunday tayyorgarlik ishlari bolalarda arifmetik amallarga ongli munosabatni shakllantirishga imkon beradi, ularni matematik faoliyat turlarini bajarishning umumlashtirilgan usullari bilan jihozlaydi.
Maktabda bola uchun juda zarur bo'lgan bilim asoslari maktabgacha yoshda shakllantiriladi. Matematika juda murakkab fanlardan biri bo'lib, maktabda o'qish jarayonida ma'lum qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin. Shuni unutmaslik kerakki, hamma bolalar ham matematik fikrlash qobiliyatiga ega emas.
Bolalar masalaning raqamli ma'lumotlarini, amaliy harakatlarni ajratib ko'rsatishni o'rganishlari va ular olib keladigan miqdoriy o'zgarishlarning ma'nosini tushunishlari uchun ko’rgazmalik muhim ahamiyatga ega. Tarbiyachi bolalarga masala mazmuni haqida umumiy tushuncha beradi, ularni amaliy tarzda masala shartini tuzishga va savol berishga o'rgatadi. Asosiy e'tibor bolalarning predmetlar bilan muayyan harakatlar(qo’shish, ayirish natijasida) olib keladigan miqdoriy o'zgarishlarning ma'nosini tushunishlariga qaratiladi.
Oddiy arifmetik masalalarni yechish uchun umum e'tirof etilgan metodologiya bo'yicha o'qitiladigan maktabgacha yoshdagi bolalar qo'shish va ayirishning arifmetik operatsiyalari haqida kerakli bilimga ega emaslar, chunki ular to'plamlar bilan amaliy operatsiyalar va tegishli arifmetik operatsiyalar o'rtasidagi bog'liqlikni tushunishadi. Arifmetik amalning hayotiy harakat bilan bog‘lanishining asosi (qo‘shilgan – kelgan, ayrilgan – uchib ketgan va hokazo). Bolalar komponent va u yoki bu harakat natijasi o'rtasidagi matematik munosabatlarni hali bilishmaydi, chunki ular muammoni tahlil qilishni, undagi ma'lum va noma'lumni ajratib ko'rsatishni o'rganmaganlar.
Tadqiqotning dolzarbligi. Ushbu mavzu bugungi kunda juda dolzarbdir, chunki maktabgacha yoshdagi bolalarda oddiy matnli arifmetik muammolarni echish va tuzish qobiliyatini shakllantirish ko'plab tarbiyachilar uchun katta qat'iyat, aniq tizim va izchillikni talab qiladigan ishdagi qiyin bo'limdir.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning matematik rivojlanishi jarayonida bir xonali sonlarni qo'shish va ayirish uchun oddiy hisoblash ko'nikmalarini shakllantirish uchun arifmetik masalalarni yechishni o'rgatish usuli muhim o'rin tutadi. Masalalarni yechish va tuzish matematik tafakkurni rivojlantirishga, ma’lum matematik ko‘nikmalarni shakllantirishga (hisoblash faoliyati, modellashtirish qobiliyati va boshqalar), matematik bilimlarni hayotiy vaziyatlarda qo‘llashga yordam beradi.
Kursni tugatish isi mavzusi: “Maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirishda arifmetik masalalarni yechishga o’rgatish ahamiyati”.
Kursni tugatish isi maqsadi: psixologik, pedagogik va uslubiy adabiyotlarni tahlil qilish asosida katta maktabgacha yoshdagi bolalarda arifmetik masalalarni yechish qobiliyatini rivojlantirish metodikasini o’rganishish va sinab ko'rish.