Diyanet iŞleri başkanlaği trabzon-akçaabat-darica eğİTİm merkezi MÜDÜRLÜĞÜ İSLÂm aile hukukunda akraba evliLİĞİ
Yüklə 0,5 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- A. Sosyolojik Açıdan Akraba Evlilikleri
- B. Kültürel Açıdan Akraba Evlilikleri
- 1.Atasözleri
- C.Akraba Evliliklerinin Yansımaları
- 1. Dünyada Akraba Evlilikleri
- 2. Türkiye’de Akraba Evlilikleri
İKİNCİ BÖLÜM SOSYO- KÜLTÜREL VE TIBBÎ AÇIDAN AKRABA EVLİLİKLERİ I.SOSYO-KÜLTÜRELAÇIDAN AKRABA EVLİLİKLERİ Ailenin oluşumu evlilikle başlar. Evlilik de iki akrabalık grubunun birleşmesi olarak değerlendirilir. Aile iki yönlü bir birimdir. Bir yönüyle erkek ve akrabaları, diğer yönüyle kız ve akrabaları söz konusu edilir. O halde aileyi, akrabalıktan soyutlayıp atamayız. Aile ve akrabalık, toplumun ilk örgütlenme türüdür. Günümüzde de önemini ve varlığını sürdürmektedir. Geleneksel toplumda ailenin işlevlerinden söz ederken, özünde bu görevlerin akrabalık çerçevesinde yerine getirildiği düşünülmelidir. Modern toplumlarda, çekirdek ailenin akrabalıktan soyutlandığını söyleyen düşünürler vardır. Fakat son yıllarda büyük modern kentlerde yapılan çalışmalar, bu görüşün tam tersi olduğunu ortaya koymuştur. İnsanlar, köklerini bilmek, toplumsal bir kimlik edinebilmek amacıyla, akrabalık soy zincirini öğrenmek isterler. Eş seçiminde, iş edinmede, maddî ve manevi sıkıntılara düşüldüğünde, bugün bile insanlar akrabalarına başvururlar. O halde akrabalık ağının, eskiye göre önemini yitirdiğini söylesek bile toplumun işleyişindeki katkılarını inkar edemeyiz. Akrabalığın ilk temelleri biyolojik bağlardan kaynaklanır. Anne-çocuk, kız ve erkek kardeşler arasındaki bağlar, bilinen ilk biyolojik bağlardır. Evlilik sonucu kadın ve erkek arasında ortaya çıkan ilişki ise toplumsal içeriliklidir. Her toplumda ortaya çıkan bu toplumsal bağlar, toplum üyeleri arasında belirli ilişkilerin, duyguların, yükümlülüklerin ve ayrıcalıkların doğmasına yol açar. Kısaca akrabalığın doğmasında iki etken belirleyici olmaktadır: kan bağı ve toplumsal anlaşma bağı. İnsanın babası ve annesiyle kan bağı, kayınpeder ve kayınvalidesiyle toplumsal anlaşma bağı vardır.214 Akrabalık sosyal grupların oluşmasında ve bireyler arasında davranışın düzenlenmesinde önemli rol oynar.215 Akraba evliliği denildiğinde bilimsel anlamda ‘Çeşitli evlilik bağlarıyla akraba olan kimselerin; özellikle yeğenlerin (kardeş çocuklarının) birbiriyle yaptıkları evlilikler’ kastedilmektedir. Bu tanıma kardeş torunlarının evlilikleri de girmektedir. Akraba evliliği kavramının yukarıda belirtilen sınıflamasından başka paralel yeğen evliliği ve çapraz yeğen evliliği sınıflaması vardır. Amca kızı-amca oğlu ve teyze oğlu-teyze kızı arasındaki evlilikler paralel, dayı oğlu-hala kızı ve hala oğlu-dayı kızı arasındaki evlilikler çapraz yeğen evlilikleridir.216 A. Sosyolojik Açıdan Akraba Evlilikleri Akraba evliliğinin; ekonomik, toplumsal olduğu kadar ruhsal açıdan birçok olumlu yönleri olmakla birlikte birtakım sakıncalarının da olduğu birçok araştırmacı tarafından belirtilmiştir.217 Akraba evliliğinin olumlu yönlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
Bu sıralanan olumlu yönler, aynı zamanda akraba evliliğinin nedenleridir. Akraba evliliğinin olumsuz yönlerini şu şekilde sıralayabiliriz:219
B. Kültürel Açıdan Akraba Evlilikleri Bütün kültürel toplumların sahip oldukları değerleri gelecek kuşaklara değişik vasıtalar kullanarak aktarmaktadırlar. Bunlara sözlü kültür bilgileri denir. Bu sözlü kültür bilgileri toplum içersinde geçerliliğini hala devam ettirmektedir. Atasözleri ve maniler de sözlü kültür birikimlerinin bire parçası olarak algılanmaktadır. Bu bağlamda akraba evliliği ile ilgili sözlü kültür birikimini iki başlık altında toplayabiliriz.
Atasözleri: Zamanla çok defe gerçek anlamları yerine mecazlı bir manâ kazanarak sözlü gelenek içinde nesilden nesile aktarılan ve hafızasında yaşayan halka mal olmuş, kalıplaşmış ifadelerdir.220 Akraba evliliği hakkında birbiriyle çelişen atasözleri vardır. Bu çelişkinin varlığı insanlar arasında atasözlerinin genel kabul görmesini ortadan kaldırmaktadır. Akraba evliliği ile atasözleri çok fazla olduğundan bunlardan bir kısmına yer vereceğiz. Akraba Evliliğini Onaylayan Atasözleri a) Elin yoğurdundan kendi ekşi ayranınız daha iyidir. b) Dibi görülmeyen kuyudan su içilmez. c) İyi kızı akrabası alır, kötü kızı el alır. Akraba Evliliğini Onaylamayan Atasözleri a) Akrabanın yaptığını akrep yapmaz. b) El adamı öldürür, akraba hem öldürür hem de gömer. c) Bahçedeki ot acıdır.221 2. Maniler Mani: ‘ahenkli ve esprili çağrışımlara yer vererek hece ölçüsünde manzum ifadeler kullanarak bazı düşünce ve duyguların anlatılmasıdır.’222 Akraba evliliğini destekleyen manilerden ikisi şudur: a) Bahçelerde kelebek b) Eğmeli eğmeli Dalları benek benek Dayı kızı dururken Amcamın oğlu dururken Kiminle evlenmeli El oğluna ne gerek Görüldüğü üzere kültürümüzde akraba evliliği önemli bir yer tutmaktadır. Sözlü kültürün varlığı inkar edilmez.
Akrabalık sistemleri ile ilgili ilk bilimsel çalışmalar, 19. yüzyılın son çeyreğinde yapılmaya başlamıştır. (Bachofen 1861, Mclenen 1865, Morgan 1870 ve spencer 1882, vd.)223 Dünyanın pek çok yerinde yok denecek kadar azalmasına rağmen bazı Asya ülkelerinde ve İslam ülkelerinde halen sıklıkla yapıldığı bilinen akraba evlilikleri, ülkemizde de yaygın olan bir evlilik çeşididir. Akraba evliliklerinin yansımalarını Dünyada ve Türkiye’de yapılanlar olmak üzere iki başlık altında inceleyeceğiz. 1. Dünyada Akraba Evlilikleri Çeşitli ülkelerde araştırmacıların yapmış olduğu çalışmaların sonucu Tablo 1’de sunulmuştur.224 Tablo: 1: Dünyada Yapılan Akraba Evliliklerinin Dağılımı
Buna göre Avrupa ülkelerinde yapılan akraba evliliği oranlarının Asya ve Amerika ülkelerine göre daha düşük olduğu gözükmektedir. Bu araştırmalar göstermektedir ki, Müslüman ülkelerdeki akraba evliliği oranı da diğer ülkelere göre daha fazla yüksektir. Türkiye, akraba evliliklerinin en sık olduğu ülkeler arasında yer almaktadır. Dünyadaki akraba evliliği oranının değişmesinde, genellikle dini, coğrafi ve etnik sebepler önemli rol oynamaktadır. 2. Türkiye’de Akraba Evlilikleri Ülkemizde akraba ilişkilerinin toplumsal alandaki yansımaları akraba evlilikleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Gerek akraba kurumu gerekse akraba evlilikleri sosyo-kültürel sistemimizde önemli yer tutar. Türkiye’de akraba evliliği üzerine yapılan araştırmaların sonucu tablo-2’de sunulmuştur. Akraba evliliği konusunda yapılan çalışmalardan ilki Serim Timur’un 1968’deki Türkiye Aile Yapısı ve Nüfus Sorunları Araştırması adlı çalışmasıdır. Bu çalışmadaki verilere göre ülkemizde kırsal kesimde evli çiftlerde akrabalarıyla evli olanların oranı %36’dır. Bu akraba evliliklerinin %29’u kardeş çocukları evliliğidir. Bu kardeş çocukları arsında da amca çocukları evliliği %9’dur. 1988 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması sonuçlarına göre akraba evlilikleri %20, yakın akraba evlilikleri ise %15 oranındadır. Yani, yapılan her beş evlilikten biri akraba evliliğidir.225 Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından 1992’de yapılan araştırmada akraba evliliği yapanların oranının %17 olduğu tespit edilmiştir.226 Türkiye’de değişik yıllarda ve farklı bölgelerde yapılan araştırmalarda akraba evliliği oranının değişken olduğu görülmüştür. Yine bu araştırmalar sonunda, aynı yıllarda ve aynı illerde, akraba evliliği oranının yaklaşık olarak birbirine eşit olduğunun sonucuna ulaşılmaktadır. Örneğin, Nurettin Başaran’ın 1983 yılında Ankara’da yaptığı araştırmada akraba evliliği oranının %28 olduğunu tespit etmiştir. Bekir Şaylı da aynı yılda ve aynı ilde yaptığı çalışmada akrabalık oranı %31 olarak tespit etmiştir. Benzer durum aynı araştırmacıların Diyarbakır ilinde yaptığı çalışmalarda da ortaya çıkmıştır. Tablo 2: Türkiye’de Yapılan Akraba Evliliklerin Dağlımı227
Araştırma sistemi yönünden birbirine bezeyen çalışmalar karşılaştırıldığında228 akraba evliliği oranında bir düşme olduğu gözlenmiştir. Ayrıca bölgelere göre incelendiğinde Güney Anadolu bölgesinde oranın en üst seviyelere çıktığı, Marmara ve Ege bölgesinde ise düştüğü tespit edilmiştir. Akraba evliliği iller bazında değerlendirildiğinde en yüksek oranda Diyarbakır ve Rize, en düşük oranda İstanbul ve İzmir ilk sırada yer almaktadır. 1993 Nüfus verileri sonuçlarına göre; ekonomik, sosyal ve demografik değişmelerin yaşandığı ülkemizde akraba evliliğinin yaygınlı devam etmektedir. Akraba evliliği, hem kadın hem de erkeğin eğitim düzeylerinin yüksek olduğu, Türkiye’nin gelişmiş yörelerinde yetişen ve bu yörelerde yaşayan ve kent kökenli gruplar arasında düşük düzeylere inmekte, ancak geri kalan nüfus gruplarında yaygın bir uygulama olarak varlığını sürdürmektedir.229 Bu çalışmalar sonucunda akraba evliliği oranları gün geçtikçe düşmektedir. Örneğin, 1969’da Sivas’ta yapılan araştırmada akraba evliliği oranı % 31.6 iken, 1993’de bu oranın %23.5’lere kadar gerilediği görülmektedir. Bunun nedeni olarak Sivas’ta Cumhuriyet Üniversitesi’nin 1974’te kurulmuş olması, Türkiye’de aile planlaması konusunda yapılan çalışmaların son yıllarda hız kazanması ve kitle iletişim araçlarıyla akraba evliliğin zararları konusunda eğitim programlarının artması gösterilebilir.230 Türkiye akraba evliliklerinin sık yapıldığı bir ülke olmasına karşı, bu konudaki çalışmaların sayısı oldukça azdır. Bütün bu çalışmalar ışığında akraba evliliğini; akrabalık derecelerine, bölgelere, yerleşim yeri büyüklüğüne ve eğitim durumuna göre bir ayrıma tâbi tutarak değerlendirme gerekirse, şu şekilde bunları sıralayarak değerlendirebiliriz. a. Akraba Evliliklerinin Akrabalık Derecesine Göre Dağılımı 1983 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması verilerine göre birinci ve ikinci derece akraba evliliklerinin tüm evlilikler içindeki oranı bütün Türkiye’de % 21’dir.231 1987 yılında, bütün Türkiye’de 50 yaşının altında olup, halen evli olan veya başından bir evlilik geçmiş kadınların % 16.9’u birinci derece akraba evliliği, % 4’ü ikinci derece akraba evliliği, % 06’sı da üçüncü derece akraba evliliği yapmıştır. 232 ( Tablo 3 ) Akraba evliliklerinin büyük çoğunluğunun birinci derece kuzen evlilikleri olduğu, en çok yapılan evliliğin ise amca çocukları arasında olduğu görülmüştür. Bulgular Türkiye’de son yıllarda akraba evliliklerinin sıklığında önemli bir değişme yaşanmadığını göstermektedir. Tablo 3: 1987 Yılında Yapılan Akraba Evliliklerinin, Akrabalık Derecesine Göre Dağılımı
1993 yılında Türkiye genelinde yapılan araştırmada, kadınların % 33’nün akraba evliliği yaptığı, bu kadınlardan % 15.2’sinin birinci derece, % 7.8’inin de ikinci derece akrabalarıyla evli oldukları belirtilmiştir.233 1994 yılında yapılan Sivas’ta Füsun Düzcan tarafından yapılan araştırmada: Akraba evliliği oranı % 23.5 olduğu, bu oranın % 47.23’ünün birinci derece, %10.21’ini ikinci derece, % 21.71’ini üçüncü derece; % 20.85’inin ise uzak akrabalığın oluşturduğu belirlenmiştir.234 b. Akraba Evliliklerinin Bölgelere Göre Dağılımı Serim Timur’un 1968’deki yaptığı araştırmada akraba evliliklerinin bölgelere göre dağılımı şu şekilde olmuştur. Tablo 4: 1968 Yılına Göre Birici ve İkinci Derece Akraba evliliklerinin Bölgelere göre Dağılımları
Tablo 4 incelendiğinde, akraba evlilikleri Doğu Anadolu’da % 37.80, Güney Anadolu’da % 38, Orta Anadolu’da %29.11, Kuzey Anadolu’da % 26.04 ve Batı Anadolu’da % 16.56 olarak tespit edilmiştir. Tablo 5: 1987 Yılına Göre Birinci ve İkinci Derece Akraba Evliliklerinin Bölgelere Göre Dağılımları
1987’deki akraba evlilikleri incelendiğinde ise, akraba evliliği oranı: Doğu Anadolu’da % 32.86, Güney Anadolu’da % 29.41, Orta Anadolu’da % 22.41, Kuzey Anadolu’da % 21.68, Batı Anadolu’da da % 10.18’dir. Bir başka değişle Batı Anadolu’da 9.82, Güney Anadolu’da 3.4, Orta Anadolu’da 4.46, Kuzey Anadolu’da 4.61, Doğu Anadolu’da 3.04 kadından biri birinci veya ikinci akraba evliliği yapmaktadır. Her iki araştırma sonucu karşılaştırıldığında bölgeler bazında akraba evliliklerinde büyük düşmelerin olduğu gözlenmektedir.235
Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|