Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

“Horasan” başlıklı buroşür (33 sayfa, Kabil, Peşaver), eski Afgan Meşrutiyetçilerden Mir Gulam Muhammed Ğubar tarafından kaleme alınmış, ilk baskısı Hicri 1326/ 1908 yılında yapılmıştır. Son baskı, milletvekillerinden Zahir Yunusi’nin himmetiyle gerçekleşmiştir. Kitabın takdim yazısını Akademisyen Ğulam Destegir Pençşiri kaleme almıştır. Destegir Pençşiri, Tacik’tir. Türkistan olgusuna inananlardandır. Yani Afganistan’ın kuzeyinde Türk ve Taciklerden oluşan Güney Türkistan yönetiminin kurulması taraftarlarından önemli bir fikir adamıdır. Hazaraların lideri olan Abdülali Mezari de aynı ideali taşımaktaydı. Zaten bu idealleri yüzünden öldürüldü. Her zaman Hazaraların Türk olduklarını savundu. Ancak “Güney Türkistan” ideali, hem Afganistan’da, hem de Afganistan dışında çok sayıda mihrakı rahatsız etti. Destegir Pençşiri, sosyal demokrat bir anlayışa sahiptir. Güruh-u Kâr/ Çalışma Grubu adını taşıyan Güney Türkistan’ın kurulmasını savunan sosyal demokrat partinin kurucularındandır. Bu parti, uzun yıllar yeraltındaydı. Aydınlardan ve ordu mensuplarından oluştuğu için çok güçlü bir partiydi. Zahir Şah dâhil, daha sonra iktidara gelen hükümetlerin ana yöneticileri gizli Guruh-u Kâr mensuplarıydı. CMİA kurulduktan sonra General Abdürreşid Dostum’u desteklediler. Kitabın içeriği; “Horasan, Horasan kelimesi, Horasan’ın sınırları, Horasan-ı Has, Mefhum bakımından Horasan-ı Amm ve Horasan Devletleri”nden oluşmaktadır. 15X9 ebadında, 37 sayfalık buroşür halindeki kitap, Horasan konusunu ebadının küçüklüğüne rağmen doyurucu şekilde ele almıştır. Bibliyografya bölümü 3 sayfadır.

“Horasan-ı Bozorg/ Büyük Horasan” isimli kitabın yazarı Dr. Ahmed Rencber’dir. Tahran’da basılmış olan kitabın “Takdim” bölümü 12 sayfadır. Kitap için bilimsel çizginin umumen korunduğunu ifade edebiliriz. Horasan’ın Ebi-Verd/ Abivert, Usruşene, Buhara, Belh, Harezm, Serahs, Semerkand, Ğazne/ Gazne, Ferğâne/ Fergana, Merv, Nisa ve Herat gibi bazı şehir ve bölgeleri hakkında detaylı bilgiler vermektedir. 343 sayfa olan kitap, 20X12 ebadındadır. Bibliyografa bölümü 8 sayfadır. Ayrıca şahıs adları, yer adları, tayfa/ aşiret, hanedan… isimleri; tarihi binalar, mescid/ cami, türbe/ mezar, kütüphane adlarını havi 51 sayfalık dizin verilmiştir.

Akademisyen Muhammedcan Şükürov tarafından kaleme alınan “Horasan-est İnca/ Burası Horasan’dır” isimli kitabın “Takdim” bölümü 11 sayfa olup, Layık Şirali tarafından kaleme alınmıştır. Önsözü de 11 sayfadır. 15X10 ebadında, 326 sayfa ve Duşenbe baskılıdır. “Istılahlar”, “Millî Dil” ve “Sonsöz” ile sona ermektedir. Muhammedcan Şükürov’un kitabında işlenen temalardan verilecek örnekler, onun sahip olduğu ruh hali hakkında fikir verecektir. Her şeye rağmen bu kitabın Türkçe’ye kazandırılması yararlı olacaktır.

Layık Şirali tarafından kaleme alınmış olan Takdim/ Sunuş Bölümü:

-70 yıl süreyle Ruslarla Türkler Taciklere cefa ettiler; Ana dillerinden uzaklaştırdılar; Tacikçe’nin yerine Rusça ve Türkçe kelimeler koydular; Ruslarla Türkler bizi Maneviyatımızdan ayırdı.

19-ncu sayfa:

-XIII. yüzyılda Harezm’de, yani Özbekistan’da halk Tacikçe konuşurdu; Ruslarla Türkler can düşmanıdır. Ancak Taciklerin Türkleşmesinde işbirliği yaptılar. Tacikleri Özbekleştirdiler.

20. sayfa:

-Semerkant, Buhara, Surhanderya, Taşkent, Fergana halkı halen Tacikçe bilir. Onların pasaportlarında/ kimliklerinde Özbek yazmaktadır.

29. sayfa:

-Taciklerin Özbekleşme sebebi; Tacikler sağlam Müslüman, Özbekler ise değildir; XIX ve XX. yüzyılda Orta Asya’da Müslümanlığı Tacikler yaydı. Özbekler komünist oldu. Tacikler, Özbekleştirilerek komünistleştirildi.

Sunulan birkaç örnekte de görüleceği üzere, Pan-Aryaist Tacik Akademisyen Muhammedcan Şükürov’un Türklere kustuğu kini görebilirsiniz. Kitapta buna benzer örnekler oldukça fazladır. Taciklerin tamamı Özbek Türkçe’si bilir. Ancak Özbekler Tacikçe bilmez. Bu husus Muhammedcan Şükürov’un canını fena halde sıkmışa benziyor. Her üç kitabın Türkçe’ye kazandırılması yararlı olacaktır.

Horasan dört bölüme ayrılır:

I. Bölüm: Nişabur’dur. Buraya Kâhistan, Tabissin, Herat, Buşenc, Badğız/ Badğıs, Tus (Tabiran ve Novgân isimli iki şehirden ibarettir) dâhildir. Klâsik şair ve düşünürlerden Firdevsi’nin kabri Tus’tadır. Tus, Keykavus zamanında İran ordusunun komutanı Novzar’ın oğlunun adını taşımaktadır. Bugün Meşhed’in dışında küçük bir yerleşim birimidir. (Mehr’üz-Zaman Novbân, s.88)

II. Bölüm: Merv’dir (Şacihan/ Şahcihân/ Şah-ı Cihân). Buraya Serahs, Nisa/ Nissa, Mervrûd, Talegan, Harezm, Zem, Amel dâhildir. Zem ile Amel, Belenced nehri kenarındadır.

III.Bölüm: Doğu Horasan’dır. Nehrin Doğu tarafıdır. Amu Derya’nın (Ceyhun) 8 km doğusundan başlar. Buraya FAryab, Cevzcan, TahârisTan-ı Ulyâ (Talegan), Hatel, Haş, Kubbâdiyân, Hıst, EnderAb, Bamyan, Bağlan, Olenc... Rusta-yı Bunek, Badahşan (Badahşan, Tibet’in kapısıdır. Bu yol Kabil ve Tirmiz/Termez’e gider. Termez, Belh’in doğusundadır), CigaNiyan, Zem, TahârisTan-ı Süfla, Holm, Semancan (Samangan) dâhildir. Katağan; Taharistan’ın eski adıdır. Taharistan/ Tahharistan; Tahar, Bedahşan ve Kunduz Vilayetleri eski Taharistan (Tahharistan) memleketidir. Taharistan ve Tahharistan formlarının her ikisi de kullanılmaktadır.

IV.Bölüm: Maveraünnehir’dir. Buraya Çaç (Taşkent’in eski adı), Terarbend, Soğd, RubisTan’ın yarısı, Esrujune, Senam, Mugannı’ köyü مقنع , Fergana, Şam, Semerkand, Ebarket, Benaket ve Terk dâhildir.

Mir gulam Muhammed Ğubâr göre; eski dönemlerde Afganistan ülkesi “AryaNa” adı ile bilinmekteydi. AryaNa adı ilk defa m Ö. III. yüzyıla ait “Aratisfen” isimli kitapta Yunanca şekliyle “Ariane” olarak görülmektedir. Bahsekonu AryaNa’nın sınırları şöyledir; Doğusunda Hindistan, batı sınırında Hazar Kapısı (Dervâze-i Hazer) denen Part (ParSid), Med/ Midiya, KâRamanyân ve Fars (PerSid), kuzeyinde Hindu-kûh/ Hindu-kuş dağları, güneyinde Hind okyanusu bulunmaktadır. AryaNa’yı oluşturan Vilayetler: -Bahter: Belh, Tahar, Merv, -Arya: Herat, -Harezmîş: Harezm, -Apertiyâ: Tus Vilayeti ve NiŞapur/ Nişabur, -KâRamanyâ: Kirman, -Sakastin ve DerangiyâNa (Sistan), -Arakosya: Kandehar, -Gedrosya: Beluçistan, -Paktiya: Host vilayetinden Sind’e kadar, -Gendehârâ: PeŞaver vilayetinden Kabil’e kadar, -Peropamis: Ğor ve HazaraCat. (s.3)

Ermeni müverrihlerinden Horenli Musa’ya göre “AryaNa”; ...Aryan (yani AryaNa) doğudan Mada ve Pars’tır ve Hindistan’a kadar uzanmaktadır. Bu eyalette onbir bölge vardır. Kitab-ı Mukaddes’te, Aryan’ın tamamı için “Partiyâ” adı verilmektedir... Bu bölgeyi İranlılar, yani ParSiler “Horasan” olarak adlandırmıştır. Yani Doğu... (s.4)

Yazarı belli olmayan “Tarih-i Sistan/ Sistan Tarihi” isimli kitapta, Aryana şöyle taksim edilmiştir: 1.Horasan, 2.İran (Haveran), 3.Nîmrûz, 4.Bahter. Diğer bir ifade ile; sınırı kuzey olan Bahter, güneyi sınır olan Nîmrûz, ikiye ayrılan orta kısımdan biri doğudaki Horasan, diğeri ise batıdaki İranşehr’dir. (s.4-5)

Maveraünnehr; Ceyhun (Amuderya) nehri’nin iki yakasıdır. Doğudaki sınırı Seyhun (Siri Derya) nehri, batıdaki sınırı Morğab’tır. Morğab ile Ceyhun (Amuderya) nehri arası da Maveraünnehr’dir. Maveraünnehr’in yerli (kadim/ Bumî// otokton) halkının ana unsuru Türklerdir. Tarihî dönemlerde burada münferit Aryaî unsurlar da yaşamıştır. Maveraünnehr bölgesi, Türk kavimlerinin ana yurdudur. Burası Herat, Bamyan, Samangan, Meşhed, Ğazni (Gazni/ Gazne), Semerkand, Buhara kentleri ile Harezm bölgesidir. Grekler bu topraklara Trans Oksaniya/ Transoxania demektedir. Bu bölgede Buhara Emirliği, Hokand ve TimuRiler gibi çok sayıda Türk devleti hüküm sürmüştür.

Soğd-Soğdiya; Bu bölgenin merkezi Semerkand’tır. Özbekistan ve Türkmenistan bu ülkenin topraklarıdır. Türkî/ Turani halkların ata babaları, bu meyanda Sarıkların ata babaları Soğdî/ Soktu’dur. Massagetler, Dahlar, Parfiyalıları oluşturan boylardan olan Partlar, Soğtlularla akraba olmalıdır. Türkmenistan’ın Mari Vilayeti Morğap ilçesinde Birinci Soktı, İkinci Soktı isimli köyler vardır. Bunlar Soğdlarla ilgilidir.

Kadim Horasan toprakları, merkezi Kuzey Afganistan olmak üzere, Türkmenistan, Özbekistan, Tacikistan ve İran topraklarının bir bölümünü içine almaktadır.

Afganistan’daki Horasan toprakları: Belh, Samangan/ Aybek, Gözganan /Cevzcan- Merkezi Şipirgan, Andhoy, Faryab-Meymene, Kaysar/ Kaysariyye/ Kayseriyye, Tahar, Kunduz, Bağlan, Talegan/ Talekan/ Talikan, Ser-i Pol (Enbar), Morğâp/ Morgab, Herat ve Badahşan (bir bölümü Afganistan’da, bir bölümü ise Tacikistan’dadır).

Türkmenistan’daki Horasan toprakları: Aşkabat (eski Paltoraks), Merv, Mari ve Kerki.

Özbekistan’daki Horasan toprakları: Taşkend, Karşi/Karşı, Semerkand ve Buhara.

Tacikistan’daki Horasan toprakları: Hocend (eski Leninabad).

İran’daki Horasan toprakları: Meşhed, Sebzivar ve Nişabur.
Herat, Merv, Belh, Semerkand, Buhara kentleri sırası ile Horasan’ın yönetim merkezleri olmuştur.

Günümüzde Tacikistan, Afganistan ve İran’da, Horasan’ın ve Maveraünnehr’in Turanlılara ait olmadığı, bu toprakların kadim Arya ülkesi olduğuna dair propaganda kitapları ve temalar üretilmektedir. Horasan’ın, Maveraünnehr’in bilim dünyasına tanıtılması için konunun tarafsız olarak ele alındığı bilimsel kitaplara büyük ihtiyaç vardır. Şimdiye kadar bahsekonu ülkelerde bazen ılımlı, bazen suçlayıcı/ şovenist/ ırkçı yaklaşımla kaleme alınmış kitaplarda savunulan tezlere burada cevap vermek çalışmamızın konusu değildir. Kadim Horasan topraklarında günümüzde oturan insanların ulusal kimliklerini sunmanın zihinlerde berraklık yaratacağı umulmaktadır:

Kadim Horasan’ın Günümüzdeki Etnik Yapısı