Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı
Yüklə 9,25 Mb.
|
| “Geraylı” ili adının ortaya çıkışı hakkında anlatılan bir söylence vardır: Zaman, Türk illerinde damadın, gerdek gecesi geline bir av hayvanı sunmasının gelenek olduğu zamandır. “Leyli” isimli dünya güzeli bir kızla gelinle evlenen damat, kılıcını kuşanır, yayını-okunu alarak ormana gider. Dolaşır, arar, ne yazık ki hiç birşey avlayamaz. Ümitsizliğe kapılır. Hava çok soğuktur. Dinlenmek için oturduğunda bir kaplanın saldırısına uğrar. Kaplanı öldürmeyi başarır. Soğuktan donmamak için kaplanın derisini yüzerek, postunu üstüne örter, yorgunluktan uyuya kalır. Damadın ailesi delikanlıyı aramaya çıkar. Babası kan izlerini takip eder, uzanmakta olan kaplanı görür. Kaplanın oğlunu parçaladığı kanaatına varır. Kaplanı vurur. Aslında vurduğu ne yazık ki, oğludur.
“Leyli”, kaybettiği eşi için ağıt yakar. Bu ağıtın adı “Girye-i Leyli/ Leyli’nin Yası”dır. Uzun hava tarzında okunmaktadır. Ayrıca “Geraylı” ve “Baş Geraylı” adında makamlar vardır. Geraylı il/ ulus adı ile bu makamların çıkış kaynağının hikâyesi budur. Girye-i Leyli→ Geraylı (Dr. Muhammed Keyani, Kaşkayı Folklor Materyalleri) Gevarsi/ Gevars Türkmenleri Gervarsi/ Gevars cemaatı, Enöv ve Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat yakınındaki Gevars kenti civarında oturan Gevars tayfasına mensuptur. Allahyar Han’ın bölgedeki hâkimlik görevi sırasında (H/K 1270-1281/ 1854-1864) Deregez’e geldiler ve Kale Mir’e yerleştiler. Çiftçilik, hayvancılık ve ürettikleri el sanatı ürünlerinin ticaretiyle geçimlerini sağlarlar. Yaylakları Lufabad çayırlığı ve Miyankûh, kışlakları Yagul-u Zerrinkûh civarıdır. Soy ve dil bakımından Türkmendirler. İnançları Sünni Maturidi/ Hanefi’dir. Farsça’yı da anlarlar. Halac İli
Bunların soyu Türk ve dili Türkçe’dir. Farsça da anlarlar. Alevidirler. Yaylakları Hezar-Mescid dağındaki Kâmas, Bozdağ ve Tekab Tikab çayırı, kışlakları Yagul bölgesidir. (İrec Afşar, Îlhâ, Çâdurnişînan…, 2.cilt, s.1010) bkz. →Kara-Koyunlu Türkleri Kızılbaş Türkleri Horasan Kızılbaşları, Afganistan’daki Kızılbaş Türkleri’nin devamıdır. Afganistan’daki Kızılbaş Türkleri’nin bir bölümü Afşar iline mensuptur. Horasan’da yaşayan Kızılbaş Türkleri’nin bünyesinde Afşarların dışında farklı Türk tayfaları da bulunmaktadır. (R. Albayrak, Afganistan Türkleri, s.43) Herevi/ Herati tayfası: Horasan’da değişik mıntıklarda yaşamaktadır. Zülkadir (Dulkadir/ Dulkadar) tayfası: -Gurğulu cemaatı: Seras-Cedid’te oturmaktadır. Ustaclu tayfası: Ustaclular, Afşar ili tayfalarındandır. Deregez ilçe merkezi Muhammedabad kenti, Novhandan nahiyesi ve Çeşnabad’da meskûndur. -Eloğlu cemaatı: Afşar Ustaclu tayfasına bağlıdır. Deregez ilçesi Lütfabad nahiyesi Hisar Köy Biliği’ne bağlı köylerde oturmaktadır. -Kengerlu cemaatı: Afşar Ustaclu tayfasına bağlıdır. Meşhed ilinde otururlar. -Çapışlu/ Karşı-Kuzulu oymağı: Afşar Ustaclu tayfasına bağlıdır. Deregez ilçesi, Muhammedabad kenti, Meşhed ili, Ebiverd, Descerd, Derun’un yanı sıra İmruz, Çapışlu ve Tahran’da oturmaktadır. -Babahanlu cemaatı: Çapışlu/ Karşı-Kuzulu oymağındandır. Çapışlu’da yaşamaktadır. -Şeregli cemaatı: Haf ilçesi, Baharez nahiyesi, Mahmut-Han Köy Birliği ve Kaşmir ilçesine yerleşmişlerdir. Madvanlu Aşireti Madvanlu aşireti, Aşkabad Türkmenleri’ndendir. Kacar saltanatı sırasında, Süleyman Han Çapışlu’nun bölge hâkimi olduğu dönemde (H/K 1262-1270/ 1846-1854) Deregez’e gelip, Novhandan’a yerleştiler. Yaylakları Hezar-Mescid dağları ve Asleme çayırlığı, kışlakları Yagul-u Zerrinkûh’tur. Soy ve dil bakımından Türkmendirler. İnançları Sünni/ Hanefi’dir. Farsça’ya da aşinadırlar. Mehinei/ Mehinli Türkmenleri Nasreddin Şah’ın hükümdarlığı, Allahyar Han Çapışlu’nun bölgedeki hâkimliği döneminde H/K. 1272/ 1856 yılı Ruslarla İranlılar arasında yapılan antlaşma sonucu bir miktar arazi Rusya’ya terkedilmiştir. Terkedilen Arazide oturan Mehinli aşiretine mensup bazı obalar, topraklarını terk ederek, Deregez’e göçtüler ve Lütfabad’a yerleştiler. Yaylakları Lütfabad-Miyankûh çayırlığı ve Zerrinkûh’tur. Kışlakları Yagul-u Zerrinkûh/ Zerrinkûh Yagul’udur. Soy ve dil bakımından Türkmendirler. İnançları Sünni/ Hanefi’dir. Farsça’yı da anlarlar. Özbekler Rızavi Horasan’ın Deregez ve Kelat ilçeleri ile Çulayihane’de meskûndurlar. Özbek Çulayi tayfası, Dehistan köyleri ve Zévandere’de, diğer tabirle Meşhed-Kelat karayolu üzerindeki bazı yerleşim birimlerinde yaşamaktadır. Çulayihane Köy Birliği’ne bağlı köylerde Özbeklerle Cani-Kurbani’ler birlikte oturmaktadır. Timurtaş ve Nardin Tayfaları Bu iki tayfa, Gurgân Gûrgân sınırının yanı sıra, Kuzey Horasan’ın Bocnurd ili Nardin bölgesi, Timurtaş köyü ve Kesbayır Köy Birliği merkezinde oturmaktadır. Diğer Türk Tayfaları -Bubaşı tayfası: Derbend ve Kelat’ta oturururlar. -Bogmenc tayfası: Adını daha önce oturdukları Meşhed’e bağlı Bogmenc yerleşim biriminden alımıştır. Halen Rüşthar/ Türbet-i Hayderiyye, Muhammedabad, Deregez ve Meşhed’te meskûndurlar. -Cankurbanlu tayfası: Deregez, Zévandere ve Çulayihane’de otururlar. -Çule/ Çüli tayfası: Şah Abbas zamanında Deregez’de iskân edilmiştir. Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat’taki Çüli Vadisi, adını bu tayfadan almıştır. Vadi, Aşkabatlıların mesire yeridir. -Eymürlü tayfası: Horasan’da perakende olarak oturmaktadır. -Govdari/ Gavdari tayfası: Horasan’da perakende olarak meskûndur. -Keherli tayfası: Nadir Şah tarafından Serahs’tan Ebiverd’e nakledildiler. -Temirli tayfası: Horasan’da perakende olarak oturmaktadır. -Sarvanlı tayfası: Deregez/ Lütfabad’a bağlı Hisar Köy Birliği merkezinde otururlar.
Tireleri: -Kırklu, -Kasımlu, -Papalu, -Serurlu, -Çapışlu/ Karşı-Kuzulu, -Köse-Ahmedlu, -Gündüzlü, -Emirlu, -Ustaclu, -Ecirlu, -Celayir, -Karabaşlu, -İnanlu, -Areşlu, -Bakışlu/ Bekeşlu, -Elilu اليلو Urumiye civarındaki Bakışlu çay, adını Bakışlu/ Bekeşlu Afşar tayfasından almıştır. Bölgeye intikali: Safevi dönemi Yerleşim mıntıkası: Kepkân, Çapışlu, Muhammedabad, Kelat, Destgerd/ Köhne-Kale, Ceşnabad
Bölgeye intikali: Safevi ve Kacar dönemleri Yerleşim mıntıkası: Kara-Koyunlu, Muhammedabad, Novhandan, Kâhu, Sadabad
Seyyid Ali Mirniya’ya göre, Geraylılar Moğol ardılıdır. Yerleşimleri, Horasan’ın Kepkân, Destgerd/ Köhne-Kale ve Muhammedabad mıntıkalarıdır.
Türkmenistan sınırına dâhil olan Kelate-Çenar yakınındaki Analu ili آنالو / Enövlü Bölgeye intikali: Kacar dönemi Yerleşim mıntıkası: Kelate-Çenar, Novhandan, Çağroğlu
Türkmenistan’ın Mehne ahalisindendir. Bölgeye intikali: Kacar dönemi Yerleşim mıntıkası: Hayrabad, Lütfabad’a bağlı Gülhandan
Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat yakınındaki Gevars kenti bölgesindendir. Bölgeye intikali: Kacar dönemi Yerleşim mıntıkası: Lütfabad’a bağlı Kale-Mir
Türkmenistan tayfalarındandır. Bölgeye intikali: Kacar dönemi Yerleşim mıntıkası: Lütfabad’a bağlı Şîlegân شيلگان
Türkmenistan Aşkabad Türkmen tayfalarındandır. Bölgeye intikali: Kacar dönemi Yerleşim mıntıkası: Novhandan
Çapışlu cemaatı, Afşar iline bağlı Ustaclu tayfasındandır. Büyük Şah Abbas’ın Harezm’e asker sevki sırasında Buhara yakınındaki Karşı-Kuzu’da Şah’ın birliklerine katıldıkları için Çapışlulara Karşı-Kuzulu denmiştir. Bu cemaat için her iki isim de kullanılmaktadır. Çapışlu, Türkçe bir kelime olup, “Hızlı giden, ayağına tez” demektir. Önceleri Destgerd yakınında oturuyor ve hayvancılık yapıyorlardı. Daha sonra Çapışlu’ya yerleştiler. Bölgeye intikali: Safevi dönemi Yerleşim mıntıkası: Çapışlu, Muhammedabad, Derunger, Novhandan
Abivert/ Ebiverd kenti harabe haline geldikten sonra geriye kalanlar Yerleşim mıntıkası: Lütfabad’a bağlı Hisar Köy Birliği. Abivert/ Ebiverdilerin bir bölümü Fars vilayeti, günümüzdeki Fars Bölge Valiliği’ne göç etmiştir.
Bölgeye intikali: Safevi dönemi Yerleşim mıntıkası: Çapışlu, Kele-kendi كله , Dağdar, Hakverdi, Gılcıg/ Galcak قلجق , Beşaret, Ağdaş, Gendab, İlabhag ايلابخق . (Serdaranî ez-Îlât ve Tavâif-i Deregez der-Hıdmet-i Mîhen, s. 13-17,85) Servilayet Merkezi Çegene olan 120 pare yerleşim birimiyle Nişabur ilçesinin (Rızavi Horasan BV) en büyük nahiyesidir. Halkı Türk’tür. Ésferayin/ Miyanabad (Kuzey Horasan BV) ilçesinin Bam-Safiabad nahiyesi, ayrıca Türbet-i Hayderiyye’nin (Rızavi Horasan BV) Cölge-roh nahiyesi halkı da Türk’tür. Prof. Dr. Hüseyin Sadıgi, Çegene halkının dilini ve millî özelliklerini koruduğunu ifade etmiştir. (http://elxan.blogspot.com) Cuğatay/ Coğatay Cuğatay/ Coğatay (Cüveyn), Sebzivar’ın büyük nahiyelerinden biridir. Coğatay, Sultanabad ve Hükmabad isimli üç kenti ve 75-80 civarında köyü bulunmaktadır. Konuştukları dil Bocnurd Türkçesi’nin bir şivesidir. (http://elxan.blogspot.com) Deregez’de Meskûn Kürt Tayfa ve Cemaatları Konumuzu doğrudan ilgilendirmese de, Horasan’da Türklerle Kürtlerin iç içe yaşaması nedeniyle yeri geldikçe Kürtler hakkında da bilgi verilmiştir.
Tireleri: -Zaferanlu, -Şadlu, -Gaçkanlu/ Bacvanlu, -Kavanlu, -Umarlu, -Karaçorlu (Türk’tür) (Bilindiği üzere Karaçorlular Türk tayfalarındandır. Yazar Seyyid Ali Mirniya, bu konuda yanlış bilgi toplamış olmalıdır. Derlemede hata yok ise, Karaçorlular, Çemişkezek içerisindeki Türk unsurlardan biri olarak kabul edilmelidir) Bölgeye intikali: Safevi, Afşar ve Kacar dönemleri Yerleşim mıntıkası: Kepkân, Atanlu, Dutanlu, Bacvanlu/ Baçvanlu, Palkanlu, Novhandan
Bölgeye intikali: Büyük Şah Abbas Safevi dönemi Yerleşim mıntıkası: Novhandan nahiyesi/ Şeyhvanlu Köy Birliği’ne bağlı Dere-Derunger köyü
İçlerinde Azerbaycanlı Türk unsurlarlar da vardır. Bölgeye intikali: Şah İsmail Safevi ve Büyük Şah Abbas Safevi dönemleri Yerleşim mıntıkası: Hanlarlu, Burc-Kale, Palkanlu, Culfa
İçlerinde Azerbaycanlı Türk unsurlarlar da vardır. Bölgeye intikali: Kacar dönemi Yerleşim mıntıkası: Novhandan nahiyesi/ Bacvanlu Köy Birliği’ne bağlı Zeydanlu köyü
Yüklə 9,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|