Edebiyatimizda balkan acilari hayriye Memoğlu-Süleymanoğlu Ankara-2009
YAZILI EDEBİYATIMIZDA BALKANLAR'IN ACI GERÇEKLERİ
Yüklə 0,78 Mb.
|
YAZILI EDEBİYATIMIZDA BALKANLAR'IN ACI GERÇEKLERİBalkan Türkleri’nin ve Müslümanları’nın yaşadıkları sıkıntılar, göç yollarında çektikleri çileler, sözlü halk edebiyatımızda olduğu gibi, yazılı edebiyatımızda da yankısını bulmuştur. Büyük tarihî olayların bir sonucu olan göçler, bazı sanatçılara konu olmuş, özellikle de felâketleri bizzat yaşayanlar kültür tarihimize değerli eserler bırakmışlardır. Eski Zağra Müftüsü Hüseyin Raci Efendi Doksanüç Harbi felâketlerini yaşayanlardan biridir. Tarihçe-i Vaka-i Zağra (Zağra Müftüsünün Hâtıraları) adlı eserinde tarihimizdeki hüzünlü gerçekler canlandırılmış, millî vicdanda derin yankılar uyandırmıştır. Bu eser, yıkılan İmparatorluğun Rumeli kanadındaki Türk, Müslüman halkın ıstırap destanıdır. Eserin değerlendirmesini yapan Yahya Kemal, 1921’de şunları yazmıştır: “Tarihçe-i Vaka-i Zağra’yı Falih Rıfkı gibi Türk nâşirlerine gösterdim. Onlar benden ziyade hayran oldular. Bu kitap, Türkler’in vatan edebiyatında en samimî, yüksek bir şaheseridir”. Zağra Müftüsünün Hâtıraları adlı eserde Ruslar’ın Tuna’yı geçerek ilk zaptettikleri yerlerde Türkler’in katliama uğratılması şöyle anlatılmaktadır: “1294 Hicrî senesi Haziran ayının on ikinci günü, mağrur düşman Tuna’yı geçerek Ziştovi’yi zapt etti. Burayı koruyan askerlerden dört yüz kadar Müslüman’ı al kana boğdu. Ahali ağlayarak şaşkın ve perişan yollara düşüp dağıldı. Yatak köyü halkının tamamını katliam ettiler. Servi ahalisi dahi Ziştovililer’den beter bir hâlde ninni ve türkülerle, şefkat kucaklarında beslemekte oldukları ömürlerinin meyvesi çocuklarını yollara atarak Şıpka Balkanı’ndan aşıp Kızanlık’a döküldüler... Haziran’ın on üçünde Tırnova şehrinin istilâ edildiği söylenirken, Gabrova’nın zaptı haberi geldi. Kalofer ve Hayın köyü taraflarında bazı Kazaklar’ın görüldüğü de bildirildi. Bu haberler üzerine şehrin ileri gelenleri kaçmaya karar vererek, arabalarına az bir şey yükletip, çiftliğe gidecekmiş gibi hazırlanmışlardı. Fakat Kızanlık kazası kaymakamı Kıbrıslı Akif Efendi, bu haberleri livaya ve ta Yıldız’a telgrafla bildirmişti. İşin ehemmiyeti sebebiyle Abdülhamit o gece telgrafhanede bulunmuş ve Balkan havalisindeki bütün muhabere memurları da makine başında beklemişlerdi. Bunun üzerine eşrafa da teminat verildi. Onlar da firar etmekten vazgeçtiler”.... Eski Zağra’nın düşman eline geçmesiyle etraf Türk köylerinde yağmalama, yakıp yıkma ve işkenceler geniş boyutlara ulaşıyor: “Zağra’nın istilâsı üzerine intikamcı ve yağmacı Bulgarlar, Yaka Boyu’ndaki Hıriste, Külbe, Bükümlük, Hızır Bey, Canbazören köylerine yürüyüp para umdukları zengince Müslümanları işkencelerle öldürüp, kadın-çocuk demeyip ele geçenleri katliam eylediler! Kurtulabilenler ise çırılçıplak Zağra’ya can atabilmiştir. Bükümlük Bulgarları, yüziki Müslüman’ı bir samanlığa doldurup yaktılar. İçlerinden dört tanesi yaralı olarak kaçıp Yeni Zağra’ya Rauf Paşa’ya çıkmışlar. Zulümden şikâyet edip hallerini bildirmişlerse de benzerleri gibi bunlar da tekdir olunarak hapsedilmişlerdir. Yaraları bile sarılmadan...Zehî insaniyet!”39
- Sel gibi akan maacir arasında yerliler bir avuç kalıyor. - Peki nereye gidiyoruz?
O ulu kubbeler onları barındırmayacak mı? O kubbelerin uzun kolları onları kucaklamayacak mı? Ayaklarını sürüye istasyona doğru yürüdüler. İnsanlar salkım, hastalar yığın yığın ve...ve besbelli tabut kıtlığı da vardı! Ölüler sedye ile, küçük ölüler kucakta taşınıyordu. Ne de çok! Sokaklardan, camilerin avlusundan, istasyondan çıkan cenazeleri sadece yakınları götürüyordu. - Edirne’nin yalnız sokakları değil mezarlığı da taşıyor olmalı? Dedi Musa Dayı Kimse cevap vermedi. Yalnız, geride bir inilti duyarak döndüler: Küçük Emine’yi aralarına alan iki nine, yürüyecek güçlerini yitirmiş, oldukları yere çökmüşlerdi. Biri boylu boyunca bıraktı kendini...Öteki de kolunu onun başının altına sokarak inledi: - Siz gidin, bizden hayır yok artık, buna da şükür, Ak Toprak’ta öleceğiz. Hacı Ömer onlara, vücudundan parçalar kopmuş gibi acı duyarak baktı. Rasim’in kolundan sıyrılıp yanlarına gelmek istedi, ama onlara bir adım kala düşüp bayıldı. Hacı kendine geldiği zaman bir çadırın altındaydılar. Her tarafa koşan bir avuç sıhhiye eri, onlara da el uzatacak zaman bulabilmişti. Kendileri gibi bitkin insanların arasında karavana yemeği yiyor ve konuşuyorlardı: -Siz hangi köprüden geçtiniz? Dedi bir ihtiyar. -Hangi köprüden mi? Birkaç tane köprü mü var? Biz, yıkılan, sonra da onarılan köprüden geçtik, başkasını bilmiyoruz. -Demek küçük köprüden geçtiniz, ötekiler sapasağlam taş köprülerdir. -Doğru, bu kadar insan bir tek köprüden geçip gelmiş olamaz. Ne zamandan beri buradasınız? -Bir hafta oldu. İstanbul’a gitmek için trene binme sırası bekliyoruz. Edirne kaldırmıyor bu kadar kalabalığı, ne yiyecek yetiyor, ne yakacak. Hem sonra Urus topları erişirse bunca insan yok yere ölür. -Buraya da mı gelebilecek? -Bilinmez, olabilir, diyorlar. -Şimdi de çok ölü veriyoruz galiba, her tarafta... -Günde ortalama iki yüz kişinin öldüğünü söylüyorlar açlıktan, soğuktan, hastalıktan... Ne yapsın devlet, ne yapsın asker, hiç bir şey yetişmiyor ve göçün arkası kesilmiyor. -Buraya gelemezler! Diye bağırdı Rasim. -Nasılsa ölüyoruz, vuruşarak ölürüz, dedi Musa Dayı. İhtiyar içini çekti: - Bak şu sefalete, yürüyecek güçleri yok zavallıların, bu hâlde mi vuruşacaksın, sinek gibi kırılıyoruz. .............................................. Oniki kişilik kafile, artık kafile değil, bir aile idi. Yarısı hasta olan bir aile. Fakat Edirne’de ağır hastalar o kadar çoktu ki bu aileden yalnız Hacı’yı aldılar hastaneye. Hacı artık sakat ayağına hiç basamıyor, çok da acı çekiyordu. Besbelli çıkık oturmamış, bu sakat ayağı üzerine birkaç defa düştüğü, kayıp yuvarlandığı sırada belki de kırılmıştı. Onu hastaneye Rasim ve İsmail Aga taşıdı ve Rasim, hastanede karşılaştığı olaylardan sonra bir defa daha isyan havasına girdi. O gün olağanüstü bir durum vardı hastanede. Meriç’in ötesinde, o küçük tren istasyonunda karşılaştıkları «gazeteci» denilen adamlar, yine onlar gibi yabancı dil konuşan, yabancı giyimli adamlar, Edirne valisi Cemil Paşa’nın çevresinde toplanmış, onun yapacağı konuşmayı dinlemek için sabırsızlanıyordu. Gerçekte bu sabırsızlık Cemil Paşa’yı dinlemek için değil, ecza kokusundan, yürek paralayan iniltilerden ve görüntülerden bir an önce kurtulmak içindi. «İngiliz Sefir Layard», «Fransız Sefiri Fourniyer» diye gösterilen ünlü kişilere ve Edirne Valisi Cemil Paşa’ya bir şeyler anlatan, nutuk verir gibi konuşan, koğuşları ve yaralılarla dopdolu koridorları gösteren yabancı giyimli bir adam daha vardı ki, sanki vali paşa o idi. Bilen, bildiren, emreden ve zaman zaman gazetecilere poz veren o idi. Memurlar da ara sıra gelip ona bir şeyler soruyor, talimat alıyor ve «baş üstüne» deyip gidiyorlardı. Rasim bu memurlardan birine usulca sordu: - Bu büyük adam nerenin paşası? - O paşa değil, ama çok büyük. - Nazır mı? - Fasso Efendi’dir o, göçmen işlerine bakan teşkilâtın başı. - Fasso mu? Ne yapar bu teşkilât? - Göçmenlere yardım eder. Hiç hoşuna gitmedi Rasim’in. «Bu işler pek karışık» diye düşündü. «Devleti yabancı ülkelerde Karateodori’ler, Müsürüs’ler temsil ediyor, biz gariban ”maacirleri” de burada Fasso Efendi’ler... pek garip işler!» Cemil Paşa, bir setin üzerine çıkarak, gazetecilere hitaben bir konuşma yaptı. Tercümanlar bu konuşmayı cümle cümle yabancı dile çevirdiler. Rasim için ağır, anlaşılmaz, dolambaçlı cümlelerdi bunlar. Yine de bir özet, bir hüküm çıkarması mümkündü: «Kılıçtan kurtulup gelebilenler», diyordu paşa, «yüzlerce sandık dolduran tarla tapularından başka bir şeylerini getiremediler... Edirne’de günde 200 kişi, İstanbul’da günde 1000 kişi ölüyor... Hiç bir devlet, milyonlarcası birden göç eden, kaçıp başka vilâyetlere gelen vatandaşına, hele savaş içinde ve kısa zamanda huzur veremez. Bunların mal varlıklarını, mülk varlıklarını düşmana terkedip gelmelerini istemez. Bu gerçekleri görmezlikten gelen düşmanı durdurmak için kılını kıpırdatmayan Avrupa devletleri, düşünsünler ki aynı âkıbete uğrayabilirler...» Bundan sonrasını dinlemek bile istemedi, fakat öyle bir kalabalığın içinde kalmıştı ki, geriye doğru adım atacak yer yoktu. Paşa’ya «yeter artık!» diyecek gücü de yoktu. Onu haklı bulacak hoşgörüsü de, tevazu’u da yoktu artık. «Hayır!» diyordu, insan ya olur, ya ölür!» Paşanın konuşmasından sonra, Fasso Efendi de bir şeyler söyledi. Ama o doğrudan doğruya gazetecilerin diliyle konuştuğu için tercümanlara iş düşmedi. Yalnız, konuşmasının sonunda eliyle yandaki bir salonu gösterdi ve gazeteciler o salona geçtiler. O yana itilen kalabalığın içindeydi Rasim. İçeri girince gördüğü manzara karşısında donakaldı. Korkulu bir düş görüyormuş gibi, karakoncolosların, hortlakların saldırısına uğrayacakmış gibi bir ürperti duydu: Karşıda, taburelerin üzerine oturmuş iki sıra insan vardı. Dudakları kesilmiş, dişleri görünüyor; burunları kesilmiş, yüzleri çukur; başları kulaksız, elleri tırnaksız! - Düşmanın elinden sağ olarak işte bu halde kurtuluyorlar! Dedi Fasso Efendi. Rasim faltaşı gibi açılan gözlerle baktı. Gözleri bulandı ve karşısındaki insanlar kimlik değiştirir gibi geldi. Musa Dayı, Hacı Ömer, İsmail Aga gibi gördü onları. Mesude ve Selim gibi...ve kendini tutamadı. Gerisinde duran ve yol vermek istemeyen adamlara yumruklar savurarak bağırdı: - Açılın! Savulun! Ne yüzle bakıyorsunuz onlara, maskaralık bu! Niçin! Niçin! Salon karıştı. Fasso Efendi durdu. Gazeteciler ve inzibatlar Rasim’e doğru yürüdüler. İnzibatlar onu zaptedip oradan çıkarmaya, gazeteciler resmini çekmeye çalışıyorlardı. Sonunda iki asker onu oradan uzaklaştırdı ve bir çadıra, yüzbaşının karşısına götürdüler. Paşaların ve gazetecilerin huzurunda ne yaptığını, nasıl bağırdığını anlattılar. Yüzbaşı askerlere: - Bırakın ve gidin, dedi Sonra, umurunda değilmiş gibi bir süre önündeki yazı ile oyalandı. Göz ucuyla Rasim’e baktı. Onun kendisine bakmadığını, başını elleri arasına alıp sessiz gözyaşı döktüğünü görünce usulca kalktı, yanına yaklaşıp elini omuzuna koydu: - Ne oldu evlât sana, ne yaptın? Dedi. - Ne yaptığımı anlattılar işte! - Niçin yaptın?
Subay bir süre yine sessiz durdu. Sonra o da yere bakarak mırıldanır gibi konuştu: - Gerçekte isyan etmek senin hakkın, hatta görevin, ama şu durumda elden ne gelir? Rasim yumruklarını sıkarak ve haykırarak cevap verdi: - Beni askere almak da mı gelmez elinden?
- Evlât, bu isteğini yerine getirmeye çalışırım, ilgili makama gönderirim seni. Yalnız mısın? Bu soruya cevap vermekte epey güçlük çekti Rasim. Sonunda anlattı durumu. Tulça’dan nasıl geldiklerini ve şimdi kaç kişiyle ne hâlde bulunduklarını özetledi. Sonra da yüzbaşıya yalvardı: - Beni askere al, ama onlar trene binip İstanbul’a gidinceye kadar bunu bilmesinler. Mesude hiç bilmesin. Giderken ben söylerim. Ama asker olmayacaksam yine burada kalırım ve düşman gelirse kendi usulümce vuruşurum. Buna kimse engel olamaz. Artık kaçmak bana haram, hepimize haram! ................................................. Rasim, Edirne’yi savunan talimsiz gencecik erler arasında bayrak gibi dalgalandı. Yelesi al kanlara boyanmış bir arslan gibi dövüştü. Göğsünü bulan son bir kurşunla devrildiği zaman, «Allah’ım, dokuzunu devirdim, sana çok şükür» dedi. Bu, son sözleriydi. Yanağını vatan ananın yanağına yasladı, toprağı kucakladı ve gözlerini yumdu. Mesude?
Kara trenden inince yolculuk bitmiş olmadı. Onları kayıklara bindirip Üsküdar’a geçirdiler. Oradan arabalarla Anadolu içlerine gönderdiler. Mesude’nin gözlerinde yalnız Rasim’in hayâli vardı. Belki de İstanbul’da İstanbul’u, denizde kayığı, karada arabayı bile görememişti. Musa Dayı’nın işaretiyle onun peşinden gidiyor, onun yalvarmasıyla yemeğini yiyor ve hiç konuşmuyordu. Hiç unutmadan, söyletmeden yaptığı tek şey, odları tutuşturmak, kül kaplarını taşımaktı." Dobruca’nın Tulça şehrinden yola çıkan 272 kişilik göç kafilesinden sadece onbir kişi hayatta kalmıştır: "Onbir kişi aynı köye yerleştiler. Musa Dayı iki kardeşin babası oldu. Üç kişilik bir aile olarak yerleştikleri küçük evde Mesude, ilk iş olarak kül kabından çıkardığı közlerle ateşini yaktı. Bugün, İç Anadolu’nun büyükçe bir köyünde, kerpiç duvarlı bir evin bacasından, Dobruca’dan getirilen o odların dumanı hâlâ tütüyor".40
''Türk heyetinin başında zeki ama talihsiz Karatodori Paşa vardı; bir Fenerli Rum olan Paşa Kongrede Osmanlı İmparatorluğunun uğrayacağı hezimet nedeniyle kolaylıkla suçlanabilirdi. Bismarck heyet başkanı olarak bir Rumun seçilmesini duyarsızlık olarak görüyordu, ama Karatodori Paşa’nın yardımcısı olarak 1876 Sırp-Osmanlı Savaşında askerî bir kahraman olan Mehmet Ali Paşa’nın seçilmiş olmasını da bağışlanmaz bir hakaret olarak kabul ediyordu. Mehmet Berlin’den birkaç kilometre ileride olan Brandenburg’da Karl Detroit olarak doğmuştu. Prusyalı genç, zorba bir kaptanın elinden kurtulmak için İstanbul’da gemisinden kaçtıktan sonra Tanzimatın büyüklerinden Ali Paşa’nın himayesine girmişti. Detroit tıpkı otuz yıl önce Sırp Ömer Paşa Latis gibi Müslüman olduktan sonra Osmanlı askerî hiyerarşisinde yükselmişti. Heyete alınmasının nedeni Balkanlar’ın coğrafyasını ve politikasını çok iyi bilmesiydi ki bu durumda Kongrede sayıları parmakla gösterilecek az insandan biriydi. Ancak Bismarck’ın konferansa katkıda bulunma çabalarını ısrarla engellemesi nedeniyle bilgisini delegelere aktaracak fırsat bulamamıştı''.41 Berlin Kongresinde muhacirler konusu gündeme getirilmemiştir: ''Berlin Kongresi büyük göçmen hareketleri, büyük ama sert toprak tartışmaları ve dahilî iktidar mücadeleleri fonu önünde toplanmıştı. Kongre işini gayet ağır tempoyla görürken Rus askerleri ve Bulgar başıbozukları Bulgaristan’daki Müslüman sivilleri öldürmek için el ele vermişlerdi. O yaz İstanbul’a 150 000’den fazla mülteci akını olmuş, kentin altyapısı çökme durumuna gelmişti. Belediye yetkilileri bu yük altında ezilirken başlayan tifüs salgını ve kıtlık nedeniyle hükümet mültecileri o sırada Rus işgali altında olan Edirne’ye dönmeye ikna etti. Balkan gerçeğinin bu unsurlarından Kongrede hiç söz edilmemekteydi. At nalı masa başındaki yedinci ''büyük devlet'' olan Osmanlı heyeti bu konuları tartışmaya açmak istediğinde Bismarck kendilerini hemen susturdu. Türkler her adımda aşağılanıyorlardı. Kongrenin resmî sosyal toplantılarından birinde Alman orkestrası yedi delege ülkenin özgün müziklerinden bir program hazırlamıştı. Ancak müzisyenler Türk müziği ile uğraşmayı reddettiklerinden Türk müziği yerine Mozart’ın ''Türk marşı'' ile Donizetti’nin ''Sultan marşı'' çalındı. Bu, katlanmak zorunda kaldıkları aşağılamaların en hafifiydi''.42
Harp sona ermiş olsa da zulüm bitmemiştir. Bu zulümleri örneklerle sergileyen O. Keskioğlu Ömer Seyfeddin’in eserlerinden de şu alıntılara yer veriyor: “Bilmem eski bir derebeyin torunu olduğum için mi, Bulgaristan’da gezerken hep kendimi öz babamın çiftliğinde sanırım...” diye başlayan bu hikâyede yazar, banyolara gider. Orada Kostanof adlı bir Bulgar ile tanışır. Bu kişi, eski bir ihtilâlcidir, Bulgaristan müstakil olunca mebus olmuş, adliye vekili olmuş, antika bir adam...Türkçe’yi diplomasi dili sanıyor, Bulgarlarla bile Türkçe konuşuyor...
- Hiç, gospodin. - Nasıl hiç? Siz yeni türemeler her şeyin adını hiç koydunuz. Sonra beni süzdü: - Bu da kim; yeni yamaklardan mı? Hayır, gospodin, Bulgar değil.. - Ya ne?
- Türk. - ... Türklerde yalnız bir şey vardır, taassup. Evet, taassup. Ben Türkler’in bu taassubundan Bulgaristan’da çok istifade ettim. Devletimiz yeni kurulduğu zaman ben olmayaydım, Bulgaristan bugünkü Bulgaristan olamazdı. Çünkü Türk o kadar çoktu ki... Mutlaka Sobranya’da müsavi gelecektik. Kabinenin yarısı da bir gün onlardan olabilirdi. Fakat ben, fakat ben... diye başlayıp anlatır: Hükümet kurulunca komitelerle toplantı yapmışlar, katliâm düşünüyorlarmış, fakat Avrupa’dan korkmuşlar. Ona sormuşlar, o da kolay, demiş. Hepsini Türkiye’ye gönderirim. Nasıl yapacağını sormuşlar, anlatmış'': Ben biliyordum ki, Türkler’in en aziz hissiyatı taassuplarıdır. Küçükken aralarında büyüdüm. Komşularımız hep Türk’tü. Bunların kimseye garezleri yoktur. Hatta kendilerine o kadar kötülük yapan Ruslara bile fenalık etmezler, yaralılarına su, ekmek, ilâç verirlerdi... Meselâ, domuza fena hâlde garezdirler... Deliorman’a kaymakam oldum. O vakit orada ilâç için olsun bir tek tane Bulgar yoktu”, diyor. Makedonya’dan muhacir getiriyor. Bu muhacirlere para vererek domuz aldırıyor. Domuzları sokaklarda dolaşmaya başlıyor. Türkler bundan rahatsız oluyor, birer birer hicret etmeye başlıyorlar. Bu tuhaf zulüm sayesinde iki yılda orada Türk kalmamış. Diğer yerlerde de bu usulü uygulamışlar. Türkleri yüzlerce yıllık yerlerinden yurtlarından etmişler, kaçırmışlar. Hikâye şöyle bitiyor: “...Odama çekildim. Soyundum, yatağa uzandım. Fakat gözüme uyku girmedi. Ateşsiz bir humma her tarafımı yakıyor, sovuk sovuk terliyordum. Yavaş yavaş aşağıdaki hora gürültüleri, gayda sesleri kesildi. Etraftaki horozlar ötüyor, sabah oluyordu. Uyumak azmiyle gözlerimi sıkı sıkı kapadım. Yüzükoyun döndüm. Pis, cılız bir domuz sürüsü önünden, cesur ecdadımın, yiğit kan kardeşlerimin, sâf milletimin kavukları düşerek, atları arabaları bataklıklara saplanarak, topları tüfekleri, kadınları kızları, çolukları çocukları yollara dökülerek bir çılgın ordusu hâlinde kaçtıklarını görür gibi oluyorum. Ah, evet, o gece hiç uyuyamadım”.44
Moskof Muharebesi’nin büyük felâketi Balkan savaşlarında da tekrarlanmış, Rumeli’nin dağı taşı ağlamış, yer yerinden oynamıştır. Kulağında Küpe Olsun Unutma başlıklı şiiri okuyalım: Rumeli’nin dağı taşı ağlıyor! Kan içinde her subaşı ağlıyor! Parçalanmış gövdelerin yanında Can çekişen arkadaşı ağlıyor! Bak şu yurda tek bir ocak tütmüyor! Issız kalmış bülbülleri ötmüyor! O sevimli ovaları kurd almış Bir çobancık davarları gütmüyor! Kara toprak kandan olmuş kırmızı! Doğrandıkça Türk kadını Türk kızı! Can evine canavarca saldırmış Sürü sürü ırz ve namus hırsızı! Mihraplara haç asılmış. Ezanlar! Susdurulmuş güm güm ötüyor çanlar! Camilerin minberleri yakılmış Çizme ile çiğneniyor Kur’ânlar!46 Balkanlar’ın 1912’deki acıklı durumunu Rıza Tevfik Bölükbaşı da Acıklı Ana şiirinde derin bir üzüntü ve hüzünle dile getiriyor: Yüce Balkanlar’ı duman bağlamış, Gene mi gurbetten kara haber var? Seher vakti burada kimler ağlamış? Çemenzâr üstünde tâze çiğler var! Ufukta iz gördüm kızıl bayraktan, Dumanlar ağlıyor nemli topraktan; Tekbir sadâları gelir uzaktan Hudud boylarında sanki mahşer var. İnliyor bir şehit rûhu derinde, Yara var toprağın birçok yerinde; Ümidsiz açılan çiçeklerinde Ne reng ü bû kalmış, ne tâ ü fer var! Neş’eler bu bezmi terk edip gitmiş Sel almış bu bağı târumâr etmiş. Kan bataklığında beslenip bitmiş Soluk, pembe, dilber bir Neylüfer var.47 Savaşta Rumeli elden gidince Rıza Tevfik Rumeli İçin (1912) adlı şiirinde üzüntüsünü şöyle ifade etmiştir: Gülşeni açmadan emel gonçesi Sarsar-ı felâket perîşan etti. Sevgilim! düşmanın hâin pencesi, Saçımdan bir tutam tel aldı gitti. Biz zâten vârını talan etmiştik At sürüp o bağı harman etmiştik. Atalar yurdunu vîran etmiştik, O virân binâyı sel aldı gitti. Biz hakkın yüzüne sille vurmuştuk Vicdânın emrine karşı durmuştuk. Cehennem üstüne köprü kurmuştuk, Nâmert köprüsünü sel aldı gitti. ..................................................... Hey Rıza dökülen bu kan bizimdi... Düşmana kul olan cânan bizimdi. Rum eli!... O nazlı vatan bizimdi Biz beğenmedik el aldı gitti.48 Rıza Tevfik Bölükbaşı’nın Koca Hasan Dayı adlı şiirinde de Rumeli’nin durumu tasvir edilmektedir. Şair, yenilgiden sonra Rumeli’de dolaşırken bir yaşlıya rastlıyor ve onunla konuşuyor. Hasan Dayı yıllarca askerlik yapmış, daha sonra yerleştiği köyde çiftçilikle uğraşmaya başlamıştır. Elli yıl çalıştığı bu topraklarda şimdi yalnız başına yaşamaktadır. Onun bu yalnızlığına üzülüyor şair ve kendisiyle İstanbul’a gelmesini teklif ediyor. Hasan Dayı bu teklife şöyle karşılık veriyor: “……………………………………………………. Dedi: oğlum bu dünyada artık nedir umudum? Allah senden hoşnut olsun! Ben köyümden hoşnudum, Hepsi yalan geldi geçti, fanî dünya bir düştür! Gönlüm, gözüm bu yerlerde ne şenlikler görmüştür… Gelen gitti, konan göçtü; kervan geçti ben kaldım, Yalnızlıktan dilsiz oldum; ıssızlıktan bunaldım, Şimden sonra nerde olsam, benim için mezardır! Nerde ölüm pençesinden kurtulacak yer vardır? Bak ben artık sararmış, bir kurumuş yaprağım Burda rahat ölmek için, ölenlere ağladım Nice candan ayrı düştüm, kara yazma bağladım. Aslan gibi üç oğlumu kurban ettim uğurunda Çifti sattım, evi, barkı viran ettim uğurunda Altmış sene oldu belki ben bu köyden çıkmadım; Ormanından, deresinden, kuşlarından bıkmadım. Oğul ! arzum budur benim: burda ölmek isterim… Yad ellerde neylerim?...”49 Savaşın neden olduğu büyük üzüntüyü Korgeneral Naci Eldeniz de şu şekilde şiirleştirmiştir: Rumili (Bir asker dilinden)
Balkan Savaşı’nda ve daha sonraki yıllarda buradaki insanların yaşadığı dehşet başka şiirlerde de vurgulanmaktadır. Feyzullah Sacid, Rumeli insanının üzüntüsünü bir Türk çocuğunun gözlerinde okuyarak şöyle dile getirir: Masum kuzum. Müstakbelin yıldızı mı gözlerin? O saf bakış milletin ruhu mudur, parıldar? Onda, fakat bilinmez bir kırıklık var, keder var Türk kovuldu, Rumeli’den... bu mu yavrum kederin? ''Rumeli’den Türk kovuldu. dediim Ruhun eridi, Damla, damla zehir oldu, gözlerine toplandı Parça parça ateş sanki yüreğine bağlandı: Sen ağlama... ağlayayım, haykırayım ben şimdi.51 Rumeli’den çekilişin sanat eserleri acı doludur, gözyaşı doludur. Elden giden topraklar, hayal olan şehirler! Yahya Kemal, Üsküp şehrine hasrettiği şiirlerinden birinde şöyle diyor: Üsküp ki Yıldırım Beyazid Han diyarıdır. Evlâd-ı Fatihan’a Onun yadigârıdır. Firûze kubbelerle bizim şehrimizdi O. Yalnız bizimdi, çehre ve ruhiyle bizdi O. Vaktiyle öz vatanda bizimken, bugün niçin Üsküp bizim değil? Bunu duydum için için Kalbimde bir hayali kalıp kaybolan şehir! Ayrılmanın bıraktığı hicran derindedir! Çok sürse ayrılık, aradan geçse çok sene Biz sende olmasak bile, sen bizdesin gene. Türk ordusunun yenilgisi üzüyor şairi ve rüyasına eski fetihler giriyor: Mağlûbken ordu yaslı dururken bütün vatan Rüyama girdi her gece bir fatihana zan. Çekilişlerin bir sonucu olan acıların, hicretlerin devam edeceğini söylüyor Yahya Kemal: Hicretlerin bakiyyesi hicranlı duygular Mahzun hudutların ötesinden akan sular.52 Balkan felâketinden duyulan üzüntüyü Mehmet Akif de şöyle dile getirmektedir: Ne felâket: Dönüversin de mesâcid ahıra, Hırvatın askeri tepsin çıkıp üstünde hora! Bâri bir hâtıra kalsaydı şu toprakta diri... Yer yarılmış, yere geçmiş şüheda türbeleri! Nerde olsam çıkıyor karşıma bir kanlı ova Sen misin, yoksa hayalin mi? Vefasız Kosova!53 Şair Yahya Akengin de Balkan acılarını şöyle canlandırmaktadır: Kosova’dır bir padişah türbesine düşen gözyaşı, Duru kalmış bir damlası Vardar’ın Kalbi parçalanmış bir Osmanlı haritası Gözü kalmış akınlarda yetmişlik türbedarın Hasret ki yol açar diye güzel yarınlara Horlanır tarihîmiz, çiğnenir destanlar. Selâm ulaşmasın diye dedelerden torunlara Namı yasaklanır Murad Hüdavendigâr’ın ...................................................................... Mayadağ’dan ak topuklu kızlar ineli Yanar tüter Rumeli’nin türküleri Sıla parası değil, sıla hasreti Soldurmuş güllerini Kosova’da baharın...54 Kaybedilen toprakların, kaybedilen şehirlerin hasreti Balkanlar’dan çekilişin edebiyatında terennüm edilir durur. Ya Balkan Türkler’inin, Müslümanlar’ın uğradığı felâketler, Rumeli Türküne, Müslümanı’na uygulanan acımasızlıklar, vahşetler? İnsanlarımızın başına gelenleri belki de en iyi biçimde S. Selvi dile getirmiştir: “Balkanlar deyince, aklıma rahmetli anacığımın gözyaşları gelir hep... Babamın çatık kaşları... Teyzemin nasıl dağa kaldırıldığı gelir...Kızarım, köpürürüm kendi kendime...Dolarım, dolarım da boşalamam... Balkanlar deyince... Drama’nın Âlî köyünün ahalisinin papazlar tarafından camiye nasıl kapatıldığı, nasıl din değiştirilmeye zorlandığı, “Muhammed’den ayrılın!” emirleri gelir gözümün önüne...
Bu, zorla din değiştirme operasyonunda, papazların vaftiz suyunu, nasıl Âlî köylü Müslümanların üzerine serptikleri, nasıl isimlerin zorla değiştirildiği ve “artık Hristiyan oldunuz” sözleri gelir… Balkanlar deyince... Yine o operasyonda, zorla Müslümanlıktan çıkarılan günahsız insanların arşa varan ahları... Ve...bu ahlara dayanamayan taş duvar caminin zangır zangır titrediği ve direklerinin çatladığı gelir aklıma… Balkanlar deyince... Zorla din değiştirmeye maruz kalan bu insanların, “eyvah... Hristiyan mı olduk?”, şüphesiyle tekrar “iman tazelemeleri” ve “gusül abdesti” almalarını hatırlarım… Balkanlar deyince... Rahmetli anacığımın bu anlattıkları gelir gözümün önüne ve gözyaşları… Balkanlar deyince... Rahmetli teyzemin Bulgar komitacıları tarafından nasıl dağa kaldırıldığı gelir, Yunan komitacıları tarafından hayvanların nasıl gasp edildiği gelir… .................................................................................... İşte, Balkanlar deyince… Benim aklıma, gözümün önüne hep bunlar gelir... Kızarım, köpürürüm kendi kendime... Dolarım, dolarım da boşalamam.”55 Tarihî olaylar sonucunda Türk ordusunun ve ay yıldızlı Türk bayrağının Rumeli’den çekilmek zorunda kalmasıyla Rumeli Türk halkı da göç yollarına düşmüş, bayrağının gittiği yolu izlemiştir. Kurtuluş Savaşının sonlarında, Büyük Taarruz günlerinde yaşanan bir olayı Turgut Özakman, Şu Çılgın Türkler adını verdiği romanında şöyle canlandırmaktadır: “İNGİLTERE’nin İzmir Başkonsolosu Harold Lamb, gece Londra’ya şu telgrafı yolladı: “26 Ağustos günü Türklerin Uşak doğusunda demiryolunu keserek Afyon’u kuşattıklarını, hatta Afyon’un Türkler tarafından ele geçirildiğini duydum.” Olayları iki gün arkadan yansıtan bu telgraf Londra’ya 29 sabahı ulaştı. Ciddi bir ilgi görmedi. Zaten Lamb sabah ikinci bir telgraf göndererek, ‘Afyon’un düştüğü haberinin doğrulandığını’ bildirecekti. 29 AĞUSTOS sabahı İzzettin Bey kolordusunun bütün tümenleri Frangos kuvvetlerini yakalamak için harekete hazırlanıyorlardı. Hava rüzgârlıydı. 15. Tümen’in 56. Alayı da yürüyüşe geçmek üzereydi. Ama dişsiz, buruşuk yüzlü, şirin bir yaşlı kadın Alay Komutanı Fehmi Bey’in eline yapışmış bırakmıyordu. Çevrede alayı uğurlamaya gelmiş kadın, erkek yüzlerce köylü vardı. Sıraya girmiş askere hâlâ börek, meyve, pestil ikram etmeye, haşlanmış yumurta vermeye çabalıyorlardı. Bazı çocuklar askerlerin kucağına tırmanmışlardı. Ortalık bayram yerine benziyordu. “Anam, izin ver de yola çıkalım”. “Yoo, valla bırakmam.” “Geç kalıyoruz. Yolumuz uzun.” “Biz sizi üç yıl bekledik. Şimdi biraz da siz bekleyin. Daha diyeceğim var. Ben Üsküplüyüm. Ay yıldız Üsküp’ten ayrılınca, onun peşine düştüm. Göçmenin derdi, bayrağının altında ölmektir, oğul. Beş kere göç ettim. O nereye, ben oraya. Sonunda Anadolu’ya geldik. Ama düşman buraya da yetişti. Al sancak orduyla birlikte Ankara’ya gitti. Mecalim yok ki yine peşine düşeyim. O dönene kadar ölmemeye ahdettim. Ahdimi de tuttum. Ordu da, o da döndü. Ama bir açıp da sancağın yüzünü göstermediniz.” Fehmi Bey’in yüreği köpürdü: “Biraz bizimle birlikte yürüyebilir misin?” “Yürürüm!” Komutanın işareti üzerine komutlar verildi. Alay yürüyüş düzenine girdi. Sancaktar ve sancak muhafızları en öndeydi. Fehmi Bey yaşlı kadını sancaktarın arkasına götürüp bıraktı. “Burada dur anacığım.” Kadıncağız ne olacağını anlamamıştı. Huzursuz bakıyordu. Sancaktar ve muhafızlar usulünce sancağı açınca, kadının yüzüne sanki nur yağdı, öyle parladı birden. Sancaktar sancağı kaldırdı. Al sancak kadının üzerinde dalgalanmaya başladı. Kadın dirildi, dirildi, başını gururla kaldırdı. Alayla birlikte, gözleri sancakta, dimdik, ayrılık çeşmesine kadar yürüdü.”56 Turgut Özakman, Halide Edip Adıvar’ın Türk’ün Ateşle İmtihanı adlı eserinden esinlenerek yaşlı göçmen kadının simasını oluşturduğunu bildiriyor. Halide Edip’in söz konusu eserinde yazmış olduğu hatırayı okuyalım: “Salihli’nin 8000 binasından yalnız birkaç yüzü kalmıştı. Biz, karargâh olacak binanın avlusuna girdik. Zabitler çeşmelerde ellerini, yüzlerini yıkıyorlardı. Ben de bir çeşmeye yaklaşarak susamış bir inek gibi mütemadiyen su içtim. Garnizon kumandanı beni görünce dedi ki:
Yarım saat yürüdükten sonra, misafir olacağım eve gittim. Kocaman bir evin kapısını çaldık. O tarafta, karşısındaki birkaç küçük evle yanmamış bir o vardı yalnız. Sokakta dolaşan kadın ve çocuklar başlarındaki damlar kaldığı için memnun görünüyorlardı. Beni eski Türk usulü bir odaya aldılar. Sedirler beyaz örtülü. Perdeler beyaz. Mum ışıkları altında iki kadın beni camdan karşıladıkları zaman ne kadar yorgun olduğumu hissettim. Başım dönüyor, dizlerim titriyordu. Fakat bu, maddî yorgunluktan çok, Sarı kız maden suyunun önündeki facianın tesiri idi. Bu kadınlar, benim insanlardan ayrı gibi görünen kafamı, hüviyetimi günlük hayata çekip getirdiler. Kızı bir leğen getirdi; elimi yüzümü yıkadılar. Ondan sonra sedirlerin üzerine beyaz bir yastık koyarak beni yatırdılar:
Çarşamba günü, bir Türk süvari bölüğünün Salihli’ye gelişi Yunan Garnizonu’nu korkutmuş. Şehrin bu kısmını yakmaya vakit bulamadan Yunanlılar kaçmışlar. Bura halkı, şehri bayraklarla donatmış, yerlere kapanarak kurtarıcı askerlerin atlarının ayağını öpmüşlerdi. Bu kadın diyor ki: - Babam da bir askerdi. Onun yeşil bayrağını saklıyordum. Ben de süvari alayına katıldım. Alay ertesi sabah buradan ayrılırken, Türk ordusunun gelmekte olduğunu söylediler. Askerî tren gelince, bütün halk ellerinde bayraklar, türkü çağırarak istasyona gitmişlerdi. Fakat, bu defa gelenler Türk ordusu değil, Yunan fırkasıydı. Bu fırka, o zaman bu şehri bir cehennem haline soktu. Kadın, bu son Yunan fırkasının yaptığı vahşeti anlattı. Halk, şehirden kaçmaya başlamış. Hikâyesinin sonunda, kollarını boynuma dolayarak ağlamaya başladı:
Ben tahkik edeceğimi vaat ettikten sonra, bana yerde temiz bir yatak yaptı, kendi geceliğini giydirdi, bir de sıcak çorba içirdi. Gece olunca, oda kadınlarla doldu. Yatağımın etrafını alarak, hepsi bir bir boynuma sarılıyor, aynı hikâyeyi tekrar edip duruyorlardı. Bunların arasında siyah çarşaflı, İstanbulvari bir kadın hikâyesini anlatırken, tekrar beni çıldırtıyordu. Diyordu ki: - Biz birkaç dul kadın yanan şehirden kaçmaya çalıştık. Sokaklarda koşuşurken sekiz yaşında küçük kızım Nigâr benim beyaz mendilimi istedi. Düşman gelince, kız diz çökmüş: - Teslim, teslim, diye ellerini kaldırmış, ama kızı kalbinden vurmuşlar. Sabahleyin tam daldığım zaman, ihtiyar nine geldi, başımı okşamaya başladı.
Şimdi ayağa kalkmış, asker gibi yürüyor, emirler veriyor; kadınlar gülüyor, el çırpıyorlardı.”57 Anadolu’da Kurtuluş Savaşı zaferle sona erer. Lozan Barış Konferansı’nda mübadele kararı alınır ve Yunanistan Türkler’inin Anadolu’ya göçleri başlar. Bu olayları Akıle Vardar-Sezgen’in Muhacırlar-Mübadiller adlı şiirinden okuyalım: ....................................................... Yıl 1924 “Rumlar ve Türkler Yer değiştirecek Mübadele olacak” dedi Milletler arası anlaşmalar Mustafa’m, Mustafa Kemal’im Nasıl koparırsın Balkanlar’dan... “Balkan şehirlerinde Geçerken çocukluğum Rumca bildiğim için Canımı kurtardım” derdi Babam Ömeroğlu İzzet Sezgen. ................................................. Ah anam Rum baskınlarından Toprağa gömüp çeyizi kurtaramayan Anam Sen Rumeli’nde eline kahve getirilen, Türkiye’de kocanla omuz omuza Mücadele veren, II. Dünya Savaşında Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|