EğİTİm ders notlari ismail can yunus Şengöz e. Vergi Başmüfettişi

4. DIŞ DENETİM VE DENETÇİLER

Vergi müfettişlerince yapılan ve aşağıda açıklanan;

1-Vergi incelemesi ve denetimi,

2-Aklama suçu araştırma ve incelemesi ile yükümlülük denetimi,

3-Mali denetim dış denetimdir.
Hesap verme sorumluluğuna katkıda bulunan araçlardan biri de dış denetimdir. Bu çerçevede yasama organının bütçe hakkının yerine getirilmesinde ve kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılmasında dış denetimin önemli bir rolü bulunmaktadır. Kamu idarelerinin mali faaliyet ve işlemlerinin yasama organı adına denetimi Sayıştay tarafından yerine getirilmektedir.
Sayıştay tarafından yapılan dış denetimin amacı; genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin hesap verme sorumluluğu çerçevesinde, yönetimin mali faaliyet, karar ve işlemlerinin; kanunlara, kurumsal amaç, hedef ve planlara uygunluk yönünden incelenmesi ve sonuçlarının Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne raporlanmasıdır.
Bu çerçevede Sayıştay’ın dış denetimi de harcama sonrası yapılmaktadır.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

MALİ DENETİM

1.MALİ DENETİMİN MAHİYETİ

1.MALİ DENETİM - VERGİ DENETİMİ İLİŞKİSİ
Vergi denetimi, mali denetimin bir unsurudur ve vergi denetimine yetkili olanlar genellikle vergi dışındaki mali alanlarda da denetim yetkisini haizdirler. Aşağıda “Vergi Müfettişlerinin görev ve yetkileri” ile ilgili açıklamalar sırasında belirtildiği üzere vergi müfettişleri çok çeşitli mali alanlarda denetim görevi yürütebilmektedirler.

1.1.MALİ DENETİMİN MAHİYET VE KAPSAMI

Genel olarak “mali denetim” kavramını, “bir iş ya da çabanın maliye bilimi kurallarına, mali yasaların kurallarına ya da mali düşünce kurallarına uygunluğunun zaman içinde araştırılması eylemi” olarak tanımlanmaktadır.¹¹³ Bu çerçevede “mali denetim, kamu kesiminde gerçekleşen bir iş ya da çabanın, maliye bilimi esaslarına ve mali mevzuatın belirlediği kurallara uygunluğunu, zaman boyunca araştırma eylemidir.” Buna göre de mali denetim kamu gelirlerini, kamu giderlerini, kamu varlığını ve kamu mal- hizmetlerini kapsar.¹¹⁴

1.2.MALİ DENETİMİN AMAÇLARI¹¹⁵

Mali denetim çok çeşitli amaçlarla gerçekleştirilir. Denetimdeki asıl amaç “kamuoyunu bilgilendirmektir.”

Kamu kesimine aktarılan kaynakların kullanma yetki ve sorumluluklarının mevzuatla belirlenen esaslara uygun olarak yürütülüp yürütülmediğinin belirlenmesi denetimin diğer amaçlarındandır.
Yine, “kamu kaynaklarını, toplumun öncelikli bulduğu hizmetlere yönlendirmek; hizmet üretiminde verimlilik ve etkinliği sağlamak; belirlenen ekonomi ve dolayısıyla maliye politikası hedeflerine ulaşmak da mali denetimin” diğer amaçlarındandır.
Ayrıca, mali denetimin yapıldığı alanların ekonomik, siyasi, mali ve hukuki fonksiyonlarının yerine getirilmesini sağlamak, uygulamayı değerlendirmek, etkinliği ölçmek veya benimsenme derecesini saptamak, aksaklıkları giderecek önlemleri almak, kurallar saptamak, kuruluşu ve uygulamayı daha iyiye götürecek yöntemler bulmak için mali denetim gerçekleştirilir.
Öte yandan, ilgili faaliyetleri yürüten kamu kesiminde yanlışların önlenmesi, ortaya çıkarılması, düzeltilmesi veya sorumluluğun belirlenmesi amacıyla da mali denetim gereklidir.

1.3.MALİ DENETİM ÇEŞİTLERİ

1.3.1.Kamu Gelirlerinin Denetimi

5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 3’üncü maddesine göre, kamu geliri, kanunlarına dayanılarak toplanan vergi, resim, harç, fon kesintisi, pay veya benzeri gelirler, faiz, zam ve ceza gelirleri, taşınır ve taşınmazlardan elde edilen her türlü gelirler ile hizmet karşılığı elde edilen gelirler, borçlanma araçlarının primli satışı suretiyle elde edilen gelirler, sosyal güvenlik primi kesintileri, alınan bağış ve yardımlar ile diğer gelirleri ifade etmektedir.

Kamu gelirleri arasında en önemli yeri vergi gelirleri oluşturmaktadır. Vergi ile ilgili iş ve işlemler Gelir İdaresi Başkanlığınca diğer gelirler de ilgili idarelerce yürütülmektedir.
Ayrıca, Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü de gelir politikalarını geliştirmek ve her türlü gelir işlemlerine ait kanun tasarılarını hazırlamakla görevlidir
Buna göre, yukarıda belirtilen hususlarda yürütülen denetim kamu gelirlerine ilişkin denetim olmaktadır. Konular itibarıyla denetimi yürüten görevlilere aşağıda vergi ile ilgili denetime de yine ilgili bölümde yer verilmiştir.

1.3.2.Kamu Giderlerinin Denetimi

5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 3’üncü maddesine göre, kamu gideri, kanunlarına dayanılarak yaptırılan iş, alınan mal ve hizmet bedelleri, sosyal güvenlik katkı payları, iç ve dış borç faizleri, borçlanma genel giderleri, borçlanma araçlarının iskontolu satışından doğan farklar, ekonomik, malî ve sosyal transferler, verilen bağış ve yardımlar ile diğer giderleri ifade etmektedir.

Kamu giderlerinin denetimi bir yönüyle “bütçenin denetimi”dir. Bütçe işlemleri Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğünce yürütülmekte; Devlet hesaplarının kayıtlarını tutmak, uygulamaları izlemek, dönem sonuçlarını çıkarmak, değerlendirmek görevleri de Muhasebat Genel Müdürlüğünce gerçekleştirilmektedir.

1.3.3.Kamu Malvarlığının Denetimi

Kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi sırasında dolaylı ve dolaysız olarak kullanılan taşınır ve taşınmaz niteliğindeki arsa, bina, tesis, araç, gereç malzeme “Devlet Emlaki” olarak adlandırılan kamu malvarlığını oluşturur. Yine, herkesin yararlanmasına açık olan, “tarıma elverişli olmayan yerler, kıyılar, genel sular, ormanlar, doğal servet ve kaynaklar, tarih, kültür ve tabiat varlıkları” ile sahipsiz mallar da kamu malı niteliğindedir.¹¹⁶

Buna göre, “kamu malları kavramı esas itibariyle, kamu hizmetlerine tahsis edilen mallarla, halkın kullanımına doğal nitelikleri gereği sunulan malları kapsamaktadır. Devlet malları kavramına ise, “tüm kamu kurum ve kuruluşlarının sahip oldukları veya hüküm ve tasarrufunda bulundurdukları mal ve alanlar girmektedir.”¹¹⁷
Devlete ait malları yönetmek, kamu malları ile kamu kurum ve kuruluşlarının taşınmaz malları konusundaki yönetim esaslarını belirlemek ve bunlara ilişkin diğer işlemleri yapmak, Milli Emlak Genel Müdürlüğü’nün görevleri arasında bulunmaktadır.

1.4. MALİ DENETİMİN TARİHİ GELİŞİMݹ¹⁸

1.4.1.Mali Denetime İlişkin Hükümlerin Ortaya Çıkışı ve Günümüzdeki Durumu

Osmanlı Devletinin kuruluş yıllarında İslam mali usullerine göre bir bütçe hazırlandığı tahmin edilmektedir. 1839 Tanzimat fermanı (Gülhane Hattı Hümayunu) ile padişah hazinesiyle Devlet hazinesi birbirinden ayrılmış; Devlet “varidatı” ile “masarifi” Maliye Hazinesine mal edilmiştir.

1838’de “Maliye Nezareti’nin Kurulmasına Dair Hattı Hümayun” yayınlandıktan sonra, 1845’de “Osmanlı Devleti Gelir ve Giderlerinin Dengelenmesi, Giderlerinin Gelirlere Göre Tayin ve Tahdidi ile Tahsisattan Fazla Harcama Yapılmaması ve Devlet Hesaplarının Kayıt Usulüne Dair Kararname” çıkarılmış; 1846 yılında da “Osmanlı Devlet Gelir ve Gider Gerçekleşmeleri ile Bunların Yıllar İtibariyle Kayıt, Tetkik ve Tesviyesine İlişkin Esaslar Hakkında Maliye Nezareti Layihası” düzenlenmiştir. 1856 Islahat Fermanı ile “varidat” ve “masarif” defterlerinin düzenlenmesi öngörülmüş; 1872’de “Devleti Aliye’nin Bütçe Nizamnamesi yürürlüğe konulmuştur.¹¹⁹
Söz konusu bütçeler birer mali denetim aracı olduklarından, bunları “mali denetim” ile ilgili hükümler biçiminde değerlendirmek mümkündür.
Mali denetim esaslarına ilişkin hükümlere açık bir biçimde anayasalarda da yer verilmiş bulunmaktadır.¹²⁰
1876 tarihli Kanunu Esasının 6, 20, 25, 38, 53, 54, 80, 96-98, 100, 101, 103-106’ncı maddeleri mali hükümlerle ve mali denetim ile ilgilidir.
1921 tarihli 85 sayılı Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun 22 ve 23’üncü maddeleri Umumi Müfettişliklerle ilgilidir.
1924 tarihli 491 sayılı Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun 7, 26, 51, 52, 82, 85, 96, 98-101’inci maddeleri de mali hükümlerle ve mali denetime ilişkindir.
1961 tarihli 334 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 61, 62, 82, 88-90, 94, 114, 126-129, 140, 145-152’nci maddeleri mali işlemleri ve denetimi düzenlemektedir.
1982 tarihli 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 73, 74, 57, 98-100, 125, 146, 155, 160-164, 166 ve 167’nci maddeleri mali düzenlemelerle denetime ilişkin hükümleri ihtiva etmektedir.¹²¹
10.12.2003 tarih ve 5018 sayılı “Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu” yürürlüğe girene kadar, 26.05.1927 tarih ve 1050 sayılı “Muhasebe-i Umumiye Kanunu ile“Devletin bilumum emvalinin idare ve murakabesi” yürütülmüştür.
Mali denetimin bir unsuru olan vergi denetiminin eski Türklerden günümüze tarihi gelişimine aşağıda “Vergi Denetimi” ile ilgili açıklamalar sırasında yer verilmiştir.

1.4.2. Mali Denetim Kuruluşları İle Görevlilerinin Ortaya Çıkışı ve Günümüzdeki Durumu¹²²

1.4.2.1. Maliye Bakanlığı İle İlgili Olanlar

Eski Türklerden Cumhuriyete kadar mali denetim ile ilgili kuruluş ve görevlilere aşağıda “Vergi Denetimi” ile ilgili açıklamalar sırasında yer verilmiştir. Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarının ilk dönemlerine kadar geniş anlamıyla mali denetim müesseseleri ve görevlilerine rastlanılmamaktadır. Osmanlı Devletinin başlangıç dönemlerinde mali denetimin padişaha ait olduğu düşünülmektedir.

İlk defa “Fatih Kanunnamesiyle” mali işlerde defterdara, padişah adına hareket etme yetkisi tanınmıştır. Bu yetki çerçevesinde mali denetim faaliyetleri de defterdarların görevleri arasında yer almıştır.
Beylerbeyi ile sancakbeyleri de, Devlet işlerinde icrai kararlar alma ve kamu gücünü kullanma yetkileri nedeniyle, mali denetim görevini de yerine getirmişlerdir.
Miri mahiyetteki arazinin öşür, haraç, ferağ ve intikal harcı gibi hasılatlarının düşmanla savaşmak karşılığında verilen “tımar-zeamet-has-yurtluk-ocaklık” kuruluşlarının kendi içlerinde yaptıkları denetimlerle merkezin bu kuruluşlar üzerinde yaptığı denetimler “mali denetim” niteliğindedir.
Vali ve mutasarrıflar tarafından sancağın idaresine tayin olunan “müsellimler” ile kazanın idaresi için görevlendirilen “voyvodalar” bulunduklar bölgelerde Devlet menfaatleri ve hasılatının mükellefler arasında dağılımı ve tahsili, bir kısım eşyaya narh konulması gibi hususlarda ayanlarla ilişki içinde idiler.
1879’da “ Devlete ait bütün mali işlerin doğrudan doğruya Maliye Vekiline bağlı” olarak mali denetim yapmak üzere “Teftiş Muamelatı Maliye Nizamnamesi” ile Maliye Teftiş Heyeti kurulmuştur.
1936 yılında 2996 sayılı Kanunla Maliye Bakanlığının kuruluşuyla birlikte, Maliye Müfettişleri yanı sıra, “Muhasebe Kontrolörleri”, “Varidat Kontrolörleri”, “Hazine Kontrolörleri”, “Menkul Kıymetler Müdürlüğü Kontrolörleri”, Kambiyo ve Nukud Müdürlüğü Kontrolörleri”, “Muntazam Borçlar Müdürlüğü Kontrolörleri”, “Milli Emlak Kontrolörleri”, “Darphane Kontrolörleri”, Damga Matbaası Kontrolörleri”, “Varidat Kontrol Memurları”, “Tahsilat Kontrol Memurları” ve “Muhasebe Kontrol Memurları” mali denetim görevini yürütmüşlerdir. Zaman içerisinde Kanunda yapılan değişikliklerle bir kısım birimler kaldırılmış bir kısmında isim değişiklikleri yapılmış, vergi denetimi ile ilgili olarak 1945 yılında Hesap Uzmanları Kurulu kurulmuştur.
Maliye Bakanlığı ile ilgili olarak Cumhuriyet döneminde ilk köklü düzenleme 178 sayılı KHK ile yapılmıştır.“Vergi Yönetimi” konusunda yapılan açıklamalar sırasında belirtildiği üzere çeşitli dönemlerde önemli değişiklikler gerçekleştirilmiş ve kontrolörlük müesseselerinin çoğu kaldırılmıştır.
1978 yılında mali denetim birimleri arasında yer alan Bütçe Kontrolörleri 5917 sayılı Kanunla 2009 yılında Muhasebat Kontrolörleri ile birleştirilmiştir.¹²³
659 sayılı KHK ile de “Muhasebat Kontrolörlüğü” ve “Milli Emlak Kontrolörlüğü” kaldırılarak, Kontrolörler “ Maliye Uzmanı” kadrolarına; Muhasebe Denetmenleri, ve Milli Emlak Denetmenleri de “Defterdarlık Uzmanı” kadrolarına atanmışlardır.Bütçe, Muhasebat ve Milli Emlak Genel Müdürlüklerinin görevleri arasındaki mali denetim yetkisi de “Maliye Uzmanlarına” verilmiştir.¹²⁴
Ayrıca, 646 sayılı KHK ile Maliye Müfettişleri, Hesap Uzmanları, Gelirler Kontrolörleri ve Vergi Denetmenleri “Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı” adı ile oluşturulan birimde “Vergi Müfettişi” unvanı içinde birleştirilmişlerdir. Bu konuya ilişkin açıklamalara “Vergi Denetimi” ile ilgili bölümde yer verilmiştir.
5018 sayılı Kanunun 63’üncü maddesinde düzenlenen “iç denetim” ile “kamu idaresinin çalışmalarına değer katmak ve geliştirmek için kaynakların ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini değerlendirmek ve rehberlik yapmak amacıyla”, bağımsız, nesnel güvence sağlama ve danışmanlık faaliyeti” yapmak hedeflenmiş olup, bu faaliyetlerin “iç denetçiler” tarafından yürütüleceği hüküm altına alınmış bulunmaktadır. Kamu idarelerinin yapısı ve personel sayısı dikkate alınmak suretiyle, İç Denetim Koordinasyon Kurulunun uygun görüşü üzerine, doğrudan üst yöneticiye bağlı iç denetim birimi başkanlıkları kurulabilecektir.
Mali denetim ile yakından ilgili bir diğer müessese, bağımsız denetim kuruluşlarından olan ve 01.06.1989 tarih ve 3568 sayılı “Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu” çerçevesinde, işletmelerde faaliyetlerin ve işlemlerin sağlıklı ve güvenilir bir şekilde işleyişini sağlamak, faaliyet sonuçlarını ilgili mevzuat çerçevesinde denetlemeye, değerlendirmeye tabi tutarak gerçek durumu ilgililerin ve resmi mercilerin istifadesine tarafsız bir şekilde sunmak ve yüksek mesleki standartları gerçekleştirmek üzere, muhasebecilik ve mali müşavirlik ile yeminli mali müşavirlik meslekleri oluşturulmuştur.¹²⁵
             3568 sayılı Kanun uyarınca, yeminli mali müşavirlik mesleğini yürütenlerin görev ve yetkileri şunlardır:

-Muhasebe sistemlerini kurmak, geliştirmek, işletmecilik, muhasebe, finans, mali mevzuat ve bunların uygulamaları ile ilgili işlerini düzenlemek veya bu konularda müşavirlik yapmak.

             -Yukarıdaki belirtilen konularda, belgelerine dayanılarak, inceleme, tahlil, denetim yapmak, mali tablo ve beyannamelerle ilgili konularda yazılı görüş vermek, rapor ve

-Gerçek ve tüzelkişilerin veya bunların teşebbüs ve işletmelerinin mali tablolarının ve beyannamelerinin mevzuat hükümleri, muhasebe prensipleri ile muhasebe standartlarına uygunluğunu ve hesapların denetim standartlarına göre incelediğini tasdik etmek.

Muhasebecilik ve mali müşavirlik mesleğini yürütenlerin görev ve yetkileri de şunlardır:

             -Gerçek ve tüzelkişilere ait teşebbüs ve işletmelerin; genel kabul görmüş muhasebe prensipleri ve ilgili mevzuat hükümleri gereğince, defterlerini tutmak, bilanço, kar-zarar tablosu ve beyannameleri ile diğer belgelerini düzenlemek ve benzeri işleri yapmak.

             -Muhasebe sistemlerini kurmak, geliştirmek, işletmecilik, muhasebe, finans, mali mevzuat ve bunların uygulamaları ile ilgili işlerini düzenlemek veya bu konularda müşavirlik yapmak.

             -Yukarıdaki belirtilen konularda, belgelerine dayanılarak, inceleme, tahlil, denetim yapmak, mali tablo ve beyannamelerle ilgili konularda yazılı görüş vermek, rapor ve benzerlerini düzenlemek, tahkim, bilirkişilik ve benzeri işleri yapmak.

Ayrıca, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 400’üncü maddesi uyarınca bağımsız denetim yapmak üzere, 660 sayılı “Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” çerçevesinde ve bu Kutun tarafından yayımlanan “Bağımsız Denetim Yönetmeliği”ne¹²⁶ göre Yeminli Mali Müşavirlik ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ruhsatını almış olanlar, Yönetmelikte belirtilen şartlarla yetkilendirilmektedirler.

1.4.2.2. Diğer Birimlerle İle İlgili Olanlar

Tarihi süreç içinde mali denetim görevi bulunan ya da bu tür faaliyetleri olan kuruluşların başlıcalar da şunlardır:

-1862’de “Divan-ı Ali-i Muhasebe” adı ile Sayıştay kurulmuştur. Osmanlı Devleti öncesi Türk Devletlerinde Sayıştay’ın yerini tutan “İşrâf-i Memâlik” müessesesi bulunmakta idi.¹²⁷
-1868’de daha önce kurulmuş bulunan Meclis-i Vala-i Ahkam-ı Adliye ikiye ayrılarak, onun bir parçasını oluşturan “Şura-i Devlet” idare alanında danışma meclisi ve yetkisinde mülkiye, adliye, maliye, nafıa ve maarif adları ile beş daire şeklinde görev yürütmüştür.
-Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurumu (17.06.1938 tarih ve 3460 sayılı “Sermayesinin Tamamı Devlet Tarafından Verilmek Suretile Kurulan İktisadî Teşekküllerin Teşkilâtile İdare Ve Murakabeleri Hakkında Kanun” ile kurulmuş; 24.06.1983 tarih ve 72 sayılı KHK ile yeniden düzenlenmiş ve 31.12.2010 tarih ve 6085 sayılı “Sayıştay Kanunu” ile kaldırılarak personeli ile birlikte Sayıştay Başkanlığına devrolunmuştur.¹²⁸),
-Banka Kredileri Tanzim Komitesi (23.06.1958 tarih ve 7129 sayılı “Bankalar Kanunu” ile ülkedeki ekonomik faaliyetlerin gereklerine göre banka plasmanları üzerinde nitel (keyfiyet) ile nicel (kemiyet) yönlerden düzenleyici önlemler getirmek ve genel kredi hacmi ile genel kredi hacmi içindeki çeşitli kredi türlerinin sektörler ve konular itibariyle dağılım tarzını ayarlamaya yönelik kararlar almak üzere oluşturulmuş; 14.01.1970 tarih ve 1211 sayılı “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu ile komitenin görevler ve yetkileri Merkez Bankası’na devredilmiştir. 26.01.1970 tarihinden önce komitece alınmış kararlar değiştirimediği sürece geçerli sayılmıştır.¹²⁹),
-Yabancı Sermayeyi Teşvik Komitesi (18.01.1954 tarih ve 6224 sayılı “Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu” ile yabancı sermaye ile yetkili kılınan Komite 05.06.2003 tarih ve 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanun ile kaldırılmıştır. Söz konusu komitede Merkez bankası, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile Türkiye Ticaret ve Sanayi Odaları temsilcileri bulunmakta idi. Günümüzde KHK/637 ile Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın tüm hizmet birimleri ile Hazine Müsteşarlığı’nın Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlükleri birleştirilerek Ekonomi Bakanlığı kurulmuş ve yabancı sermaye konusunda Ekonomi Bakanlığı yetkili kurum olmuştur.¹³⁰),
-Yüksek Planlama Kurulu (30.09.1960 tarih ve 91 sayılı “Devlet Planlama Teşkilatının Kurulması Hakkında Kanun” ile “iktisadi ve sosyal politika hedeflerinin tayininde Bakanlar Kuruluna yardımcı olmak” üzere oluşturulan Kurul, çeşitli Kanun ve KHK’lerle değişiklikler geçirmiş ve son olarak 641 sayılı “Kalkınma Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”nin 22’nci maddesiyle yeniden düzenlenmiştir.¹³¹),
-Devlet Planlama Teşkilatı (Yukarıda belirtildiği üzere, 30.09.1960 tarih ve 91 sayılı Kanunla kurulmuş, son olarak KHK/641 ile Kalkınma Bakanlığı bünyesi içine alınmıştır.),
-Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (Bakanlık, 4951 Sayılı Kanunun verdiği yetkiye dayanılarak 25.12.1963 tarih ve 4-400 Sayılı Cumhurbaşkanlığı onayı ile kurulmuştur. Bakanlık Teşkilat Kanunu 13.02.1983 tarihinde 186 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile düzenlenmiş, 01.03.1985 tarihinde çıkarılan 3154 Sayılı Kanunla son şeklini almıştır. Ancak, bu Kanunun bazı hükümleri 367 Sayılı KHK, 3154 Sayılı Kanun, 505 Sayılı KHK ve 4593 sayılı Kanun ile yeniden değiştirilmiştir.),
-Gümrük ve Tekel Bakanlığı ( Ekonomi ile ilgili kurum ve kuruluşların açıklandığı Kısımda ayrıntılı olarak belirtildiği üzere, Bakanlık ilk olarak 29.12.1931 tarih ve 1909 sayılı Kanunla kurulmuş, son olarak da 03.06.2011 tarih ve 640 sayılı “Gümrük ve Ticaret Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” ile yeniden düzenlenmiştir.),
-Tekel Genel Müdürlüğü (Tütün, Alkollü İçkiler, Tuz barut ve patlayıcı maddelerle ilgili "İnhisar" hizmetlerini yürütme görevi ilk olarak 1932 yılında kurulan İnhisarlar Umum Müdürlüğü'ne verilmiştir. 16.10.1935 tarih ve 2825 sayılı “Gümrük ve İnhisarlar Vekilliği Teşkilat ve Vazifeleri Hakkında Kanun” ile idare bu Bakanlığa bağlanmıştır.1941 yılından 1983 yılına kadar faaliyetlerini TEKEL Genel Müdürlüğü olarak yürüten kurum, bu tarihte Kamu İktisadi Kuruluşu (KİK) haline getirilmiş; 11 Mart 1987 tarihinde kuruluş, Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TEKEL) adını almıştır. Kuruluşun bağlı ortaklığı olan, Sigara Sanayi İşletmeleri ve Ticareti A.Ş.’ne ait sigara üretim işiyle ilgili varlıkların 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun hükümleri çerçevesinde “satış” ve “mülkiyetin gayri ayni hak (intifa) tesisi” yöntemiyle ve bir bütün halinde özelleştirilmesine ilişkin ihale gerçekleştirilmiştir. Alıcı Şirket British American Tobacco Tütün Mamulleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. ile 24.06.2008 tarihinde satış ve devire ilişkin sözleşmeler imzalanmış ve bu tarihte kuruluşun üretim faaliyetleri de son bulmuştur.),
-Ticaret Bakanlığı (Bakanlık, 27.05.1939 tarih ve 3614 sayılı “Ticaret Vekaleti Teşkilat ve Vazifelerine Dair Kanun” ile kurulmuş. Son olarak da 640 sayılı “Gümrük ve Ticaret Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” ile yeniden düzenlenmiştir.¹³²),
-Devlet Denetleme Kurulu (01.04.1981 tarih ve 2443 sayılı “Devlet Denetleme Kurulu Kurulması Hakkında Kanun” ile kurulmuş ve 1982 Anayasası’nın 108 inci maddesiyle anayasal statüye kavuşturulmuştur. Kurul, Cumhurbaşkanını isteği ile tüm kamu kurum ve kuruluşlarında ve bunlar tarafından sermayelerinin yarısından fazlasına katılınarak kurulan her çeşit kuruluşta, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında, işçi ve işveren meslek teşekküllerinde, kamuya yararlı derneklerle vakıflarda her türlü araştırma, inceleme ve denetleme yapmaya yetkilidir.)¹³³,
-Başbakanlık Teftiş Kurulu (Kurul, 10.10.1984 tarih ve 3056 sayılı “Başbakanlık Teşkilatı Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun” ile kurulmuş olup, bütün kamu kurum ve kuruluşlarıyla, kamu iktisadi teşebbüslerinde teftişin etkin bir şekilde yürütülmesi hususunda genel prensipleri tesbit etmek ve personelin verimli çalışmasını teşvik edici teftiş sistemini geliştirmek ve bu kuruluşlarla bunların iştirak ve ortaklıklarında, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında, teftiş, denetim veya bu maksatla kurulmuş olan birimlerin görev, yetki ve sorumluluklarını haiz olarak her türlü inceleme, araştırma, soruşturma ve teftiş yapmak veya yaptırmak; vakıflarda, derneklerde, kooperatiflerde, her seviyedeki işveren teşekküllerinde teftiş, denetim veya bu maksatla kurulmuş olan birimlerin görev, yetki ve sorumluluklarını haiz olarak gerektiğinde her türlü inceleme, araştırma, soruşturma ve teftişi yapmak veya yaptırmak, gerektiğinde, imtiyazlı şirketlerle, özel kuruluşları da mali yönden teftiş ve denetlemek; Başbakanlık merkez teşkilatında araştırma, inceleme ve soruşturma ile bağlı ve ilgili kuruluşlarında her türlü inceleme, araştırma, teftiş ve soruşturma yapmak ve Avrupa Birliğinden sağlanan mali kaynakların kullanımıyla ilgili inceleme, araştırma ve soruşturma yapmak veya yaptırmak, bu konulara ilişkin inceleme ve soruşturmalarda uluslararası kuruluşlarla koordinasyonu sağlamakla görevli ve yetkilidir.)¹³⁴,
-Bankalar Yeminli Murakıpları ( 30.05.1933 tarih ve 2243 sayılı “Mevduatı Koruma Kanunu” ile “murakıplık” şeklinde oluşturulmuş; 23.06.1958 tarih ve 7129 sayılı “Bankalar Kanunu” ile de kurul şeklinde örgütlendirilmiştir. Hazine Genel Müdürlüğü’nün Maliye Bakanlığından ayrılarak Başbakanlığa bağlı Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı biçiminde örgütlendiğinde bu örgüte, sonradan Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlıkları ayrıldığında Hazine Müsteşarlığına ve 18.06.1999 tarih ve 4389 sayılı “Bankalar Kanunu” ile “Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu”na bağlanmıştır. Halen 19.10.2005 tarih ve 5411 sayılı “Bankacılık Kanunu” çerçevesinde, bu kurum bünyesinde her türlü bankacılık işlemlerinin denetimi ile bankaların mali bünyelerinin incelenmesini yapmaktadırlar.)¹³⁵
Bu kuruluşlar, ana görevleri yanı sıra, devlet gelirlerinin toplanması ya da devlet varlıklarının denetlenmesi görevlerini de yürütmüşlerdir.