EğİTİm ders notlari ismail can yunus Şengöz e. Vergi Başmüfettişi

2.DENETİMİN DEVLET TEŞKİLATI İÇİNDEKİ YERİ

Denetim “hizmetlerinin teşkilatlanmasında tek ve ortak bir ölçü, statü veya şema mevcut değildir. Aslında tek amacı olan kamu hizmetlerinin teknik mahiyetlerindeki farklılaşmalar” denetlemeyi de teknik bir hizmet haline getirmiştir.⁵⁸

İlgili bölümde ayrıntılı olarak açıklandığı üzere, Devlet teşkilat yapısına paralel olarak, denetim de yasama, yürütme ve yargı organları içinde yer almıştır. Denetim konusunda açıklamalara “İkinci Kısım”da ayrıntılı olarak yer verilmiştir.
Denetim birimleri, teşkilatlanma bakımından 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 36’ncı maddesinde yer alan sınıflar gibi ayrı bir sınıf olmayıp, erklerin ve belirlenmiş sınıfların içinde oluşturulmaktadır.

2.1. YASAMADA DENETİM

2.1.1. Türkiye Büyük Millet Meclisinde Denetim

Anayasa’nın “Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgi edinme ve denetim yolları” başlıklı 98 inci maddesine göre; Türkiye Büyük Millet Meclisi soru, Meclis araştırması, genel görüşme, gensoru ve Meclis soruşturması yollarıyla denetleme yetkisini kullanır.

Buna göre, Milletvekilleri, soru, Meclis araştırması, genel görüşme, gensoru ve Meclis soruşturması yollarıyla yasama denetimi yapmaktadırlar.

2.1.2. Sayıştay Denetimi

Anayasa’nın 160’ıncı maddesine göre; Sayıştay, merkezî yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir.

Sayıştay; 6085 sayılı Sayıştay Kanunu ve diğer kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve kesin hükme bağlama işlerini yaparken işlevsel ve kurumsal bağımsızlığı olan bir kurumdur.”

2.1.3. Kamu Denetçiliği Kurumu Denetimi

14.06.2012 tarih ve 6328 sayılı “Kamu Denetçiliği Kanunu” ile oluşturulan Kurum, idarenin işleyişi ile ilgili şikâyet üzerine, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve idareye önerilerde bulunmakla görevlidir. Ancak; Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler ile resen imzaladığı kararlar ve emirler, yasama yetkisinin kullanılmasına ilişkin işlemler, yargı yetkisinin kullanılmasına ilişkin kararlar ve Türk Silahlı Kuvvetlerinin sırf askerî nitelikteki faaliyetleri, Kurumun görev alanı dışındadır.

Kamu Denetçiliği Kurumu, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı, kamu tüzel kişiliğini haiz, özel bütçeli bir kuruluştur.

2.2 YARGIDA DENETİM

Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır (Anayasa, Mad.9). Anayasa’nın “Adalet hizmetlerinin denetimi” başlıklı 144’üncü maddesine göre; adalet hizmetleri ile savcıların idarî görevleri yönünden Adalet Bakanlığınca denetimi, adalet müfettişleri ile hâkim ve savcı mesleğinden olan iç denetçiler; araştırma, inceleme ve soruşturma işlemleri ise adalet müfettişleri eliyle yapılır. Buna ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir.”

Buna göre, adalet hizmetleri ile Savcılar idarî görevleri yönünden Adalet Müfettişlerinin denetimine tabidir. Hakimler de mahkemeler vasıtasıyla yasaların Anayasaya, idarî düzenleyici işlemlerin yasalara, bireylerin ve idarenin işlem ve eylemlerinin yasalara ve idari düzenleyici işlemlere uygunluğunu denetlemekte, yani yargı denetimi yapmaktadırlar.

2.3. YÜRÜTMEDE DENETİM

Anayasa’nın üçüncü kısmının ikinci bölümünde yürütme ve bu bölümün “IV. İdare” alt bölümünde “idarenin esasları” kapsamında, “idarenin bütünlüğü ve kamu tüzelkişiliği” başlığı altında düzenlenmiş olan⁵⁹, 125’inci madde hükmüne göre; “idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinde bunlardan doğan uyuşmazlıkların milli veya milletlerarası tahkim yoluyla çözülmesi öngörülebilir. Milletlerarası tahkime ancak yabancılık unsuru taşıyan uyuşmazlıklar için gidilebilir.”

2.3.1.Cumhurbaşkanlığına Bağlı Olarak Yürütülen Denetim

“Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemler ile Yüksek Askeri Şuranın kararları yargı denetimi dışındadır. Ancak, Yüksek Askerî Şûranın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açıktır.”

Yürütmenin içinde yer alan denetim birimleri ile ilgili olarak Anayasa’nın 108’inci maddesinde Devlet Denetleme Kurulu yer almıştır.
İdarenin hukuka uygunluğunun, düzenli ve verimli şekilde yürütülmesinin ve geliştirilmesinin sağlanması amacıyla, Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak kurulan Devlet Denetleme Kurulu, Cumhurbaşkanının isteği üzerine, tüm kamu kurum ve kuruluşlarında ve sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum ve kuruluşların katıldığı her türlü kuruluşta, kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında, her düzeydeki işçi ve işveren meslek kuruluşlarında, kamuya yararlı derneklerle vakıflarda, her türlü inceleme, araştırma ve denetlemeleri yapar.⁶⁰

2.3.2.Bakanlık Merkez Teşkilatı İle Bağlı ve İlgili Kuruluşlar Denetim Kurulları

3046 sayılı Kanunun 6’ncı maddesi uyarınca Bakanlık merkez teşkilatı, bakanlığın sorumlu olduğu hizmetlerin yürütülmesi, bu hizmetlerle ilgili amaç ve politika tayini, planlama, kaynakları düzenleme ve sağlama, koordinasyon, gözetim ve takip, idareyi geliştirme ve denetim gibi görevleri yerine getirmek üzere anahizmet birimleri, Bakana ve anahizmet birimleri ile bağlı ve ilgili kuruluşlara istişari mahiyette yardımcı olan teknik, idari, hukuki ve mali konularda faaliyette bulunan danışma ve denetim birimleri, ile bunlara yardımcı olan ve her bakanlıkta zorunlu olarak yürütülmesi gereken idari, mali, güvenlik ve sivil savunma gibi birimlerden meydana gelecek şekilde düzenlenmektedir.

Yine 3046 sayılı Kanunun 14’üncü maddesine göre, İlgili kuruluşlarda hizmet özelliklerine göre hangi danışma, denetim ve yardımcı birimlerin kurulacağı bu kuruluşların kuruluş kanunu veya statülerinde belirlenmektedir.
Danışma, denetim ve yardımcı birimler, özellik gösteren bakanlıklarca personel birimi hariç, genel müdürlük şeklinde teşkilatlandırılamayacakları hususu 3046 sayılı Kanunun 16’ncı maddesinde belirlenmiştir.
Bakanlık merkez ve bağlı ve ilgili kuruluşlarındaki denetim kurullarının görevleri 3046 sayılı Kanunun 23’üncü maddesine göre, bakanın emri veya onayı üzerine bakan adına; Bakanlık teşkilatı ile bakanlığa bağlı ve ilgili kuruluşların her türlü faaliyet ve işlemleriyle ilgili olarak teftiş, inceleme ve soruşturma işlerini yürütmek; Bakanlığın amaçlarını daha iyi gerçekleştirmek, mevzuata, plan ve programa uygun çalışmasını temin etmek amacıyla gerekli teklifleri hazırlayarak bakana sunmak ve özel kanunlarla verilen diğer görevleri yapmaktır.

2.3.3.Sosyal Güvenlik Kurumları İle Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Denetim Kurulları

Sosyal güvenlik kurumları ile düzenleyici ve denetleyici kurumların teşkilat yasaları çerçevesinde doğrudan kendilerine bağlı denetim birimleri bulunmaktadır.

2.3.4. Mahalli İdarelerde Denetim Kurulları

Mahalli idareler arasında yer alan Belediyeler denetim kurullarına sahiptir.