Əhməd-Cabir İsmayıl oğlu Əhmədov

Reyhan – Базилик – Ocimum basilicum L. Dodaq­çiçəklilər (Labiatae) fəsiləsindən olub, birillik ot bitkisidir. Vətəni Hindistan və Irandır. Cənubi Avropanın bütün ölkə­lərində, Qafqazda, Krımda, Moldovada, Orta Asiya və Zaqaf­qaziya respublikalarında becərilir. Bu bitki qədim yunanlarda «okimon» adı ilə məlum idi.

Gövdəsinin rəngi qırmızıyaçalan bənövşəyidir. Yar­paq­ları uzunsov yumurtavarı formalı olub, bəzən kənarları dişvarı və ya əksərən bütövdür. Çiçəkləri ağ və ya çəhrayı rəngdədir.

Meyvəsi yetişəndə dörd hissəyə ayrılır. Hər bir hissəsi oval formalı, üzəri hamar, qara-qonur rəngli birtoxumlu qoz­cuqdan ibarətdir. Reyhan iyul ayından başlayaraq sentyabr ayına kimi çiçəkləyir. Azərbaycanda, xüsusən Abşeron kəndlərində reyhan ətirli tərəvəz bitkisi kimi çoxdan bəri geniş miqyasda becərilir.

Reyhan çox ətirli və xoş dadlı olduğundan, əsasən əd­viyyəli göyərti kimi həm də souslara, salatlara və duru xörək­lərə dad və ətir vermək üçün işlədilir. Reyhan pomidordan, xiyardan hazırlanmış salat üçün əsas ətir və dadverici göyərti hesab olunur. Reyhan qarın və böyrək xəstəliklərinin profilak­tikasında da tətbiq edilir. Quru yarpaqlarından hazırlanmış toz, əsasən xaricdən alınan istiotların əvəzedicisi kimi, istiotlu qatışıqların tərkibinə daxil edilir.

Reyhanın yarpaq və çiçəklərində 0,03-1,6%, yaşıl yarpaqlarında isə 0,04-0,52% efir yağı vardır. Ən çox efir yağı tam çiçəkləmiş bitkidən hasil edilir. Efir yağının əsas komponentləri evgenol (7,8%), metilxavikol, linalool, kamfora və osimendən ibarətdir. Toxumların tərkibində 11,6-19% piyə­bənzər yağ da vardır.

Efir yağından başqa reyhanın yarpaqlarında 16,3% azotlu maddə, 4,73% yağ, 12,6% sellüloza, vitaminlər, aşı və boya maddələri vardır. Reyhanda olan boya maddələri – xlorofil, flavonlar, karotin tibbi cəhətdən çox faydalıdır. Bu maddələrin qanazlığında, mədə-bağırsaq xəstəliklərində, avitaminozda çox gözəl müalicəvi təsiri var. Qida ilə qəbul olunmuş reyhan mad­dələr mübadiləsini yaxşılaşdırır, qidanın həzmini asan­laş­dırır. Ona görə də reyhandan gündəlik qidamızda istifadə olunma­sının böyük əhəmiyyəti vardır.