Əhmədov Əhməd-Cabir İsmayıl oğlu Osmanov Tofik Ramazan oğlu İstehlak mallarinin funksional

3.3. Etibarlılıq xassələri
Etibarlılıq bütün məmulatlar, xüsusən mürəkkəb texniki məmulatlar üçün təcrübəvi əhəmiyyəti olan lazımi xassədir. Əmtəələr satışa müəyyən

keyfiyyət göstəriciləri ilə daxil olur	ki, bu göstəricilər			də istismar		müddə-
tində dəyişməməlidir. Standarta əsasən		etibarlılıq	–	məmulatın		istismar
xassə göstəricilərini verilmiş hüdudla	tələb	olunan vaxt			ərzində saxlayaraq
öz funksiyasını yerinə yetirməsi və	yaxud	istismar	şəraitində etibarlı işlə-

məsini ifadə edir.
İşləmək dedikdə, məmulatın iş müddəti, yaxud saatlarla, kilometr-lərlə və başqa vahidlərlə ölçülən iş həcmi başa düşülür. Məsələn, televi-
zorun, radioqəbuledicilərin işləməsi saatla, nəqliyyat vasitələrinin işləməsi

isə kilometrlərlə ölçülür.

Etibarlılıq mürəkkəb xassədir və buraya müntəzəmlik, uzunömür-
lülük, davamlılıq, təmirə yararlılıq, mühafizə edilməsi kimi xassələr daxil

edilir.
Bu xassələrə baxmamışdan əvvəl, etibarlılığın nəzəriyyə və təc-rübəsində işlədilən: «işləmə qabiliyyəti», «nasazlıq», «rəddetmə» haqqında bəzi anlayışları qeyd edək.

İşləmə qabiliyyəti məmulatın vəziyyətinin necəliyini təyin edir. Bu göstərici normativ-texniki sənədlərlə (standartlar, texniki şərtlər və s.) müəyyən edilmiş parametrlərə uyğun olaraq məmulata verilmiş funksiyanı yerinə yetirmək qabiliyyətinə malikdir. İşləmə qabiliyyətinin pozulmasına rəddetmə deyilir. Əgər məmulat normativ-texniki sənədlərin tələblərinin birinə uyğun deyilsə, onda o, nasaz sayılır. «İşləmə qabiliyyəti» və «nasaz-lıq» anlayışı eyni deyildir. Məsələn, soyuducunun daxili tutumunu işıqlan-dıran lampanın yanıb xarab olması, onun işləmə qabiliyyətini pozmur, lakin onun istismarını çətinləşdirir. Deyirlər ki, soyuducu belə halda nasaz hesab edilir, ancaq o işləmə qabiliyyətinə malikdir. Elektrik avadanlığının hər hansı bir elementinin sıradan çıxması, məsələn, termonizamlayıcının kontaktının xarab olması soyuducunun işləmə qabiliyyətinin itirilməsinə gətirib çıxarır. Beləliklə, «saz olma» anlayışı geniş mənada işləmə qa-biliyyətidir.
Bəzi hallarda məmulatın parametrləri istismar prosesində istifadə üçün yararlı hesab oluna bilir. Məsələn, televizorun kinoskopunun aydınlı-
39
ğının azalması nəticəsində əksin görünməsi pisləşir, ancaq istehlakçı ondan istifadə etməyi davam etdirir. Bu cür hallarda normativ-texniki sənədlərdə rəddetmənin nişanələri xüsusi qeyd edilir.
Məmulatın işləmə qabiliyyətinin müəyyən müddət məcbur edil-mədən, fasiləsiz işləməsinin saxlamasına müntəzəmlik deyilir. Müntəzəmlik bir neçə göstərici ilə xarakterizə olunur: məmulatın müntəzəmlik imkanı birinci rəddetməyə qədər orta işləməsi, rəddetməyə qədər işləməsi, rəddet-mənin intensivliyi, zəmanətli işləməsi və s. ilə müəyyən edilir. Müntəzəm-liyin göstəricilərinin seçilməsində məmulatın təmir olunması və ya təmir olunmaması nəzərə alınmalıdır. Təmir olunmayan məmulatlara, məsələn, işığın elektrik mənbəyi, kondensatorlar, elektrik açarı və başqaları, təmir olunanlara – soyuducular, televizorlar və s. daxildir.
İşin müntəzəmlik imkanı təsdiq edir ki, rəddetmə vaxtın verilmiş t intervalında, yaxud işləmənin verilmiş hüdudunda törəmir. Bu, təmir olu-nan və təmir olunmayan məmulatlar üçün əsas göstəricidir. İşin müntə-zəmlik imkanı və başqa göstəricilərini təyin etmək üçün məmulatın xüsusi sınanması, yaxud verilmiş şəraitdə istismarına nəzarət edilməsi tətbiq edilir. Bu zaman hər məmulatın rəddetmə işləməsi təyin edilir: t₁, t₂, t₃,…..

t_n.

İşin müntəzəmlik imkanı 0-dan t-yə qədər hüdudda aşağıdakı düsturla təyin edilir:

P(t)  ^{N  m}

N

burada, N – müşahidə edilən məmulatın sayı;

m – işləmənin t sonuna qədər rədd edilən məmulatın sayı.
Əgər P(t) vahidə bərabərdirsə, bu, o deməkdir ki, bütün məmulat vaxtın verilmiş intervalında, t özünün işləmə qabiliyyətini saxlayır. P(t) 0,95-ə bərabərdir, bu onu göstərir ki, məmulat işləmə t hüdudunda işləmə qabiliyyətini 95% saxlayır. İşin başlama momentində işin müntəzəmlik im-kanı vahidə bərabərdir və vaxtın keçməsilə eksponenial qanun üzrə azalır, daha doğrusu, işləmədən əksilmə funksiyasıdır. Bu funksiyanın qrafikinə əyri əksilmə deyilir. Əyri əksilmə üzrə qamma-resurs faizini təyin etmək olar. Hansı ki, məmulatın qamma faizi orta saya malikdir. Məsələn, 1000 saat sınanma nəticəsində 500 elektrik közərmə lampasından 10-u xarab olur. Bu zaman işin müntəzəmlik imkanı aşağıdakı kimi olacaqdır:

_{P(1000) } ^{500 10} ~_{ 0,98}

500

0,98 rəqəmi indiki halda 1000 saat resursun qamma-faiz qiymətidir.

Başqa sözlə, məmulatın 98%-i 1000 saat işıqlanmaya davam gətirir.