Əhmədov Əhməd-Cabir İsmayıl oğlu Osmanov Tofik Ramazan oğlu İstehlak mallarinin funksional

8.6. Tütün məmulatının funksional xassələri və insan

səhhətinə mənfi təsiri
Tütün məmulatı istehsalı üçün əsas xammal Nikotiana cinsinə aid olan Nikotiana tabakum (sarı tütün) bitkisinin emal edilmiş yarpaqlarıdır. Tütünün bir neçə sortları vardır ki, bunlar 2 qrupa ayrılır; skelet tütünü və ətirli tütün.
Tütünün kimyəvi tərkibi çox mürəkkəbdir və bitkinin botaniki sortundan, yetişdiyi rayonun torpaq-iqlim şəraitindən, yığılma dövründən
108
və ilk emal üsullarından asılıdır. Fermentləşdirilmiş sarı tütünün tərkibində quru maddəyə görə 1,6-22,7% karbohidratlar, 6,4-12,9% zülali maddə, 3,5-24,5% reduksiyaedici maddələr, 1,2-7,5% polifenollar, 12,0-15,0% üzvi turşu, 1,5% efir yağları, 10,0%-ə qədər qətranlar, 12-16% kül elementləri vardır.

Tütün tərkibində olan spesifik maddə alkaloid nikotindir

(C10H14N2).

Papiros tütünündə nikotinin miqdarı 0,2-4,6%-ə qədər, maxorkada

isə 7%-ə qədərdir.

Tütün məmulatı istehlak edən zaman (papiros və ya siqaret

çəkiləndə) nikotin selikli qişa tərəfindən sorulur, qana keçir və əsəb sis-teminə narkotik maddə kimi təsir edir. Nikotin zəhərli maddədir və onun

0,08 qramı insan orqanizminə öldürücü təsir göstərir.

Nikotindən başqa tütünün tərkibində onu müşayiət edən başqa

alkaloidlər də vardır. Bunlardan narnikotin – C9H12N2 və nikotein –

C10H12N2 çox az olmasına baxmayaraq ürək-damar sisteminə, nəfəs

yollarına və qida həzminə mənfi təsir göstərir.

Tütün istehlakı və papiros çəkimi məişət narkomaniyası növlərindən biridir. Ölkəmizdə və bir çox xarici ölkələrdə tütün məmulatı istehlakının zərərli olması haqqında izahedici iş aparılır. Tütün məmulatı reklam edilmir.
Tütün məmulatı istehlakı bir çox xəstəliklərə səbəb olur. Tütün istehlak edən adamlarda başağrıları, ürəkbulanma, iştahasızlıq, yorğunluq, yuxusuzluq müşahidə edilir.
Tütün məmulatına siqaretlər, papiroslar, siqarlar, trubka (qəlyan) tütünü, iynənilən tütün (burunotu), çeynənilən tütün və maxorka aiddir. Maxorka tütünün xüsusi sortlarından hazırlanır.
Tütün və tütün məmulatının keyfiyyəti qiymətləndirilərkən orqano-leptiki göstəricilərdən tüstünün ətri və dadı, xarici tərtibatı, tütünün gilizə doldurulması və qablaşdırılması nəzərə alınır.
Tüstünün ətri aşağıdakı kimi qiymətləndirilir: buketli ətirli, bu-ketsiz ətirli, sadə ətirli, kobuda çalan ətirli, az kobuda çalan, kobud və çox

kobud.
Tüstünün dadı aşağıdakı kimi üç göstərici üzrə				qiymətləndirilir:
ağızda ləkə	qoymasına, dili göynətməsinə və boğazı yandırmasına				görə.
Dadın lazımi	tündlükdə olmaması	qüsur hesab edilir.
Fiziki-kimyəvi göstəricilərindən tütün və			tütün məmulatının		nəm-
liyi, tütünün	tərkibindəki tozun	miqdarı, nikotinin	miqdarı	müəyyən	edilir
və texniki təhlil aparılır.

109