Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Üç Hissədə Elmi Araşdırma

1- Nikah Təbiət Məqsədlərindən Biri

Qadın ilə kişi arasındakı əlaqə, insan təbiəti tərəfindən, hətta heyvan təbiəti tərəfindən ən üst dərəcədə aşkar edilən bir əlaqədir. Fitrət dini olan İslam dini, heç şübhəsiz bu əlaqəni caiz görər.

Kişi ilə dişinin bir araya gəlməsində doğuzdurma və dölləndirmə, təbiətin məqsədi və xilqətin məqsədidir. Bu, birləşməyi uyğunlaşma qəlibinə tökən, onu sərbəst əlaqə və yaxınlaşma formasındakı mütləq birləşmədən evləndirmə və bir-birinə bağlanma səviyyəsinə çıxaran yeganə səbəbdir. Bu səbəbdən baxırıq ki, quşlar kimi bəzi heyvanların böyüdülməsində ana-atanın ortaq əməyi var. Ana-ata yumurtanın qorunmasını, sərçənin bəslənməsini və böyüdülməsini ortaq şəkildə reallaşdırar. Yenə doğumda və böyütmədə yuvaya möhtac olan heyvanlar var. Bu cür heyvanların dişiləri evləndirərin istehsalında və qorunmasında kişilərin köməyinə möhtacdırlar.

İşdə bu cür heyvanların hamısında uyğunlaşma seçilir ki bu, kişi ilə dişi arasında bir növ bağlılıq və bir-birinə aid olmadıyar. Bu heyvanlar o təqdirdə əlaqə yaradarlar və dişinin yumurtasının lazımlı tədbirlərlə qorunmasında, sərçə çıxarmasında ortaq şəkildə vəzifə yerinə yetirərlər. Balaların böyümə dövrünün sonuna qədər bu birlik davam edər. Arxasından ayrılacaqlarsa ayrılarlar. Sonra uyğunlaşma yenilənər və bu müddət belə davam edər. Demək ki, evlənmənin və uyğunlaşmanın təməl faktoru, doğurma və uşaq böyütmədiyər. Şəhvət atəşini söndürmək və qazanc təmin etmək, mal yığmaq, yemək, içmək, ev əşyası, ev idarəsi kimi həyat fəaliyyətlərində ortaq rol almağa gəlincə, bunlar təbiətin və yaradılışın məqsədi xaricində qalan xarici ünsürlərdir. Bunlar yalnız ön ünsürlər və ya ana məqsədin nəticəs(n)i olan faydalardır.

Bundan bu aydın olur: Fərz edək ki, bərabər/yoldaşlar arasında azadlıq və başıboşluq suveren olsun; bərabər/yoldaşların hər biri bərabər/yoldaşı xaricində bir başqası ilə istədiyi yerdə, istədiyi zaman cinsi əlaqə yaratsın və bundan tapdığı yerdə dişisinə hücum edən vəhşi kişi heyvan kimi heç çəkinməsin. Necə ki bu, az qala/haradasa günümüzün mədəni millətlərində məşhur bir tətbiq halına gəlmiş və zina, xüsusilə evlilərin zinası da sərbəst olmuşdur.

Bunun kimi, edilən evlilik dondurulsan. Bərabər/yoldaşların boşanmaları, ayrılmaları qadağan edilsin. Həyatda qaldıqları müddətcə bərabər/yoldaşlardan birinin bərabər/yoldaşından ayrılaraq başqa biri ilə evlənməsinə icazə verilməsin.

Bunun kimi, eynilə günümüzün inkişaf etmiş millətlərində olduğu kimi doğum və törəməyə, uşaqları birlikdə böyütməyə, uyğunlaşmağı ev həyatında ortaqlaşma əsasına söykəməyə son verilsin və yenə uşaqlar, süd vermə və böyütmə üçün hazırlanan ümumi evləndirərə göndərilsən. Bütün bu söylədiklərimiz təbiət ənənəsinə zidddir. Daha əvvəl işarə edildiyi kimi, təbiət ənənəs(n)i insanı, bu yeni tətbiqə tərs düşən xüsusiyyətlərlə təchiz etmişdir.

Bəli. Elə heyvanlar var ki, bunların doğumunda ananın onları qarınında daşımasından, onlara süd verib yanında böyütməsindən çox bir şeyə ehtiyac yoxdur. Bunlarda da uyğunlaşmağa, birlikdəliyə və bir-birinə aid olmağa təbii ehtiyac yoxdur. Bu cür heyvanlar üçün başıboş cinsi əlaqə azadlığı söz mövzusu ola bilər. Amma azadlığın təbiətin nəsili qoruma məqsədinə zərər verməyəcək miqdarda olması lazımdır.

Deyilə bilər ki, yaradılış ənənəsinə və təbiətin istəyinə qarşı çıxmaq təhlükəli deyil. Yetər ki ortaya çıxacaq axsaqlıqlar düşüncə və bəzi üsullar vasitəçiliyi ilə kompensasiya edilsin. Üstəlik bu qarşı çıxma insana bəzi həyat həzzləri ilə faydalanma təmin edər. Bu qorxu, böyük bir yanılmadır. Çünki insan bünyəsinin aralarında ol/tapıldığı təbii bünyələr, bir çox elementlərdən meydana gəlmiş sintez edərdir. Hər elementin özünə xas şərtləri olan xüsusi yerinə qon/qoyulması lazımdır. Bu yer/yeyər, təbiətin və yaradılışın məqsədinə uyğun olmaq məcburiyyətində olduğu kimi söz mövzusu canlının növünün kamal müddətinə də əlverişli olmalıdır. Dərman qarışıqları və sintezləri kimi. Bu qarışıqlar müəyyən xüsusiyyətdə, müəyyən miqdarda, müəyyən ölçüdə və şərtlərdə elementlərə möhtacdırlar. Əgər bu elementlərdən biri xüsusi xüsusiyyətinin ən kiçik ölçüdə xaricinə çıxsa, xüsusi şərtlərindən ən kiçik bir sapma göstərsə o dərman təsirini itirər.

Məsələn, insan xüsusi şəkildə sintezə girmiş müxtəlif elementlərdən meydana gəlmiş təbii bir varlıqdır. Bu sintezdən müxtəlif iç xüsusiyyətlər və mənəvi xüsusiyyətlər doğular ki, bunlardan nəticə olaraq müxtəlif hərəkətlər və davranışlar meydana gəlir. Əgər insan bəzi hərəkətlərini və davranışlarını dəyişdirərək təbii mövqelərindən başqa mövqelərə çevirsə, onun xüsusiyyətlərində və ruhi xüsusiyyətlərində bir sapma və dəyişmə görülər. Beləcə bütün xüsusiyyətləri və xüsusiyyətləri təbii səviyyədən və yaradılış yolundan sapar. Bunun nəticəs(n)i olaraq insanın təbii kamalı ilə və yaradılışı gərəyi izlədiyi məqsədi ilə bağı və əlaqəsi qopar.

Günümüzün insanlığını qucaqlayan, insanın hüzur/dincliyə və xoşbəxt həyata çatmağa istiqamətli səylərini boşa çıxaran, insanlığı enişlə və dağıtmala təhdid edən müsibətləri hərtərəfli araşdırdığımızda, bu ən güclü faktorun təqva ərdəminin yoxluğunun, insan cəmiyyətlərində dağıdıcılığın, sərtliyin, şiddətin və ehtirasın kökləşməsinin olduğunu görərik. Bunun ən böyük səbəbi, evlilik və uşaq yetişdirmə sahəsindəki təbii qanunlarda suveren olan azadlıq, başıboşluq və əhəmiyyətli hesab etməzlikdir. Çünki indiki vaxtda ailə cəmiyyəti və uşaq yetişdirmə mövzusunda izlənilən tətbiqlər, insanda şəfqət, mərhəmət, iffət, həya, təvazökarlıq duyğularını uşaqların buluq çağının ilk illərindən başlayaraq ömürünün sonuna qədər öldürür.

Bu axsaqlıqların və nöqsanlıqların düşüncə və bəzi üsullar vasitəçiliyi ilə kompensasiya edilməsi isə, çox təəssüf ki mümkün deyil. Çünki düşüncə, həyatın digər gərəkləri kimi yaratma bir vasitədir. Təbiət onu təbii yoldan və yaratma cığırından çıxan və ya sapan ünsürləri təkrar təbiət ətrafına çevirmək üçün istifadə edər. Yoxsa onun funksiyas(n)ı təbiətin və yaradılışın səyini boşa çıxarmaq deyil. Əgər belə olsa, özünə istiqamətli pisliyi sovmaq üçün insana vermiş olduğu qılıncla təbiətin özü öldürülmüş olar. Əgər təbiətin bir vasitəs(n)i olaraq düşüncə, təbiətin bir ünsürünün pozulmasını dəstəkləmək üçün istifadə edilsə, o zaman bu təbii vasitə də digər vasitələr kimi xarab və funksiyasından sapmış hala gəlmiş deməkdir. Bundan ötəri görürük ki, günümüzün insanı nə vaxt cəmiyyətini təhdid edən məşhur bir pozuqluğu düşüncə gücü ilə düzəltsə, ondan daha acı/ağrılı və dəhşətli bir pozuqluqla qarşı-qarşıya gəlir və beləcə başındakı bəlanın məşhurluğu və əhatəs(n)i artır.

Bəli. Elələrindən biri belə deyə bilər: Psixoloji hərəkətlər deyə adlandırılan mənəvi sifətlər, nağıllar çağının və primitivlik dövrünün qalıqlarıdır. Bunlar günümüzün inkişaf etmiş insanının həyatı ilə uyğunlaşmaz. Bunlar iffət, comərdlik, həya, şəfqət, düzgünlük kimi sifətlərdir. Məsələn iffət, nəfsin təbiətini arzuları mövzusunda səbəbsiz yerə qeydləndirməkdir. Comərdlik, insanın mal yığmağa istiqamətli əməyini və mal qazanma yolunda dözdüyü çətinlikləri boşa çıxarmaqdır. Üstəlik yoxsulu, işdə tənbəlliyə və dilənmək üçün başqalarına əl açma zillətinə alışdırmaqdır. Həya, insanı haqqını istəməkdən və içindəkiləri açıqlamaqdan saxlayan bir gemdir. Şəfqət ürəyi zəiflədər. Düzgünlük gündəlik həyatla uyğun gəlməz. Bu cür sözlər birbaşa sözünü etdiyimiz pozğunluğun konkret nümunələrini meydana gətirər.

Belə deyən kimsə bilmir ki bu ərdəmlər, insan cəmiyyətinin imtina edilməz gərəklərindəndir. Belə ki, əgər bu hərəkətlər kökdən ortadan qalxsalar, insan cəmiyyəti artıq bir saat belə cəmiyyət olaraq yaşaya bilməz. Əgər bu xüsusiyyətlərin ortadan qalxması, hər kəsin başqasının xüsusi haqqına, malına və ismətinə hücum etməsi, heç kimin cəmiyyətin ehtiyac duyduğu şeyləri qarşılayacaq comərdliyə yanaşmaması, heç kimin uyğun gəlmək məcburiyyətində olduğu qanunları tapdalamaqdan reaksiya al/götürməməsi, heç kimin uşaqlar və bənzərləri kimi acizlikləri öz qüsurlarından qaynaqlanmayan acizlərə şəfqət göstərməməsi və hər kəs hər kəsə verdiyi xəbərlərdə və vədlərində yalan danışmış olması düşünülsə, insan cəmiyyəti anında dağılar.

Yuxarıdakı sözləri söyləyən kimsə bilməlidir ki, bu xüsusiyyətlər dünyadan köçməz və köçməyəcək. İnsan təbiəti, cəmiyyət halında həyata çağırışını davam etdirdikcə bu xüsusiyyətlərə bağlı qalacaq, onların həyatda qalmasını qoruyacaq. Bütün məsələ, bu halətlərin təbiətin və yaradılışın insanı xoşbəxt həyata çağıran mesajı ilə uyğunlaşacaq şəkildə təşkil edilmələri və tarazlıqlanmalarıdır. Əgər günümüzün inkişaf etmiş cəmiyyətlərində suveren olan xüsusiyyətlər, lazım olduğu kimi tarazlıqlanmış insani ərdəmlər olsadılar, cəmiyyəti qarışıqlıq və məhv olma təhlükəsi ilə qarşı-qarşıya gətirməz və insanları güvən, hüzur/dinclik və xoşbəxtlik içində sabitlikli bir həyata qovuşdurardı.

İndi də əsl araşdırma mövzumuza dönərək belə deyirik: Daha əvvəl söylədiyimiz kimi, İslam uyğunlaşmağı təbii yerinə qoyaraq nikahı əmr etdi və zinanı, sərbəst əlaqəni qadağan etdi. Uyğunlaşma əlaqəsini də ayrıla bilmə əsasına yəni boşana bilmə əsasına söykədi. Ayrıca açıqlanacağı üzrə bu əlaqəni ümumiyyətlə xas etmə qanunu üzərinə qurdu. Yenə bu bir araya gəlmə axdını, uşaq doğma və yetişdirmə əsasına söykədi. Necə ki Peyğəmbərimiz (s. a. a) məşhur bir hədisində "Evlənin, törəyin və çoxalın..." buyurur.

2- Kişinin Dişiyə Üstünlüyü

Əgər heyvanlar arası cinsi əlaqə mövzusunu irdələsək, kişilərin bu sahədə dişilərə suveren olduqlarının əlamətlərini görərik. Baxırıq ki, bu heyvanlarda kişi özünü cinsi orqanın səlahiyyətlisi və dişinin əfəndisi olaraq görür. Buna görə kişi heyvanların dişi üzərində zidd düşdüklərini, döyüşə girişdiklərini görərik. Amma bunun tərsi olmur. Yəni dişiyə bir kişi maraq/əlaqə nümayişin tərəfindən buna görə başqa bir dişi ona hücum etmir. Hamı/həmişə bunun tərsi görülür. Yenə insandakı qadın-qız istəməyə bənzər cəhdləri dişilər deyil, kişi heyvanlar başladır.

Bunun tək şərhi budur: Heyvanlar içgüdüsel olaraq kişilərin bu işdə aktiv və suveren, dişilərin isə passiv və boyun əyici olduğunu anlayırlar. Bu xüsus və kişilərin, dişilərin istəklərinə və arzularına müsbət cavab vermələri xüsusu, iki fərqli şeylərdir. Çünki bu tutum aşan və şəhvətin gərəklərini güdməyə, daha çox həzz almağı möhkəmə məqsədinə söykən/dözür. Amma sözünü etdiyimiz bir növ üstünlük və suverenlik, kişiliyə və təbiətin əmrini yerinə yetirməyə söykən/dözür.

Şiddətin və aktivliyin kişi seqmentində, yumşaqlığın və passivliyin dişi seqmentində lazımlılığına bütün millətlər az çox inanar. Belə ki bu inanc, müxtəlif dillərə əks olunmuşdur. Bunun ifadəsi olaraq bütün sərt, çətin boyun əyən obyektlər kişi və yumşaq, asan nəzarət edilə bilən bütün obyektlər də dişi olaraq adlandırılar. Məsələn Ərəbcədə iti dəmirə kişi dəmir, iti qılınca kişi qılınc, sərt bitki və yerə kişi bitki və kişi yer/yeyər deyilir. Belə nümunələri çoxaltmaq mümkündür.

Bu vəziyyət insan növü üçün də etibarlıdır. Ümumiyyətlə dəyişik cəmiyyətlərdə və fərqli millətlərdə görülər. Amma kimində çox, kimində az görülə bilər.

İslam, qanunuma sistemində bu gerçəyi göz qarşısında saxlamışdır. Uca Allah belə buyurur: "Allahın insanlardan bir qisimini digər bir qisimindən (ağıl və bədən baxımından) üstün etməsi... üçün kişilər qadınların idarəçisidirlər." (Nisa, 34) Bunun nəticəs(n)i olaraq kişi qadını yatağa çağırdığında bu çağırışa mümkün olması halında müsbət cavab verməsi lazım olduğunu vurğulamışdır.

3- Çox Qadınla Evlilik

Müxtəlif heyvan növlərində tək evlilik və çox evlilik məsələsi diqqətə çarpan deyil. Yuva birliyi əsasına görə yaşayan heyvanlarda birarvadlılıq tətbiqi etibarlıdır. Çünki bu cür heyvanlarda kişi yuvanı idarə etməklə, balaları qoruyub böyütməklə kifayət qədər məşğul olduğu üçün başqa dişilərlə maraqlanmağa fürsət tapa bilmir. Tək yuva istehsalı, rəhbərliyi və balaya baxma öhdəçiliyi sahəsindəki şərtlər dəyişincə, yəni evcilləşmə, insan tərəfindən öyrədilmə və problemlərinin boynuna götürülməsi söz mövzusu olunca, bu heyvanların kişiləri və dişiləri arasındakı vəziyyət dəyişir. Bu vəziyyət xoruzlarda, toyuqlarda, göyərçinlərdə vs. heyvanlarda açıqca görülər.

İnsanlarda çox qadınla evlənmək Misir, Hindlilər, Çinlilər, Farslar hətta Romalılar və köhnə Yunanlılar kimi çox sayda millətdə etibarlı olan bir ənənə idi. Bu millətlər çoxu dəfə evlərindəki tək bərabər/yoldaşlarına tənha qalmamaları üçün xidmətçi əlavə edərdilər. Hətta Yəhudilər və Ərəblər kimi bəzi millətlərdə bu iş müəyyən ədəddə sona çatmazdı. Onların kimi kişiləri bəzən on, iyirmi və daha çox sayda qadınla evlənərdilər. Məsələn deyildiyinə görə Kral Süleyman yüzlərlə qadınla evlənmişdi.

Çox bərabər/yoldaşlılıq, əksəriyyətlə qəbilələrdə və onlar kimi yaşayan kəndlərdə və dağlıq bölgələrdə görülərdi. Çünki bu cür məskunlaşma vahidlərində ailə rəislərinin sıxlıq/izdiham ədəddə insana şiddətlə ehtiyacı olardı. Belə yerlərdə yaşayan ailələrin rəisləri çox evlilik edərək çox doğum etdirərək çox kişi övlad sahibi olmaq istəyərdilər. Beləcə həm həyata tərzlərinin gərəyi olan müdafiə etmə işini asanlaşdırarlar, həm də çox saydakı uşaqlarından qövmlərində lider ola bilmənin bir vasitəs(n)i olaraq faydalanardılar. Üstəlik çox evlilik onlara hısımlık yolu ilə çox sayda qohum qazandırardı.

Bəzi elm adamları qəbilələrdə və kəndlərdə çox evliliyin təməl faktoru olaraq bu məskunlaşma vahidlərində yük daşımaq, çobanlıq, su daşımaq, ovçuluq, yemək bişirmək, toxuculuq kimi çox sayda iş növünün varlığını qəbul edərlər. Bu ümumiyyətlə doğrudur. Lakin bu cür yerlərdə yaşayan insanların mənəvi xüsusiyyətlərini irdələdiyimizdə bu işlərin onlar üçün ikinci dərəcədə əhəmiyyət daşıdığını görərik. Bizim söylədiyimiz faktorun bədəvilər üçün prioritetli və doğrudan məqsəd olduğu görülər. Ayrıca köhnədən çox sayda oğul sahibi olmaq iddiasının və övladlığa götürmənin aralarında məşhur olması bu məqsədin uzadılmalarındandır.

Üstəlik bu millətlərdə çox bərabər/yoldaşlılıq ənənəsinin etibarlı olmasının bir başqa təməl faktoru da vardı. Bu faktor qadınların laqeydlik edilməyəcək nisbətdə kişilərdən çox olmaları idi. Çünki qəbilə həyatı yaşayan bu millətlərdə döyüşlər, hücumlar, ölümlər və krımlar çox və davamlı idi. Bu ölümlər kişiləri yox edərək qadınların sayını yüksək nisbətlərə çıxardardı. Bu çoxluq o qədər böyük olardı ki, çox bərabər/yoldaşlılıq olmadan təbii ehtiyacı aradan qaldırma imkanı olmazdı. Bu faktoru da göz ardı etməmək lazımdır.

İslam tək qadınla evlənməyi qanuniləşdirdi. Birdən çox evliliyə dördə qədər icazə verdi. Amma bu icazəs(n)i bərabər/yoldaşlar arasında ədaləti reallaşdırma şərtinə bağladı. Bunun yanında çox bərabər/yoldaşlılığın özü ilə gətirəcəyi bütün qorxuların aradan qaldırılmasını istədi. Bu qorxulara irəlidə toxunacağıq. Uca Allah belə buyurur: "Qadınların lehinə də əleyhlərindəki bilinən haqqa bərabər bir haqq vardır." (Bəqərə, 228)



Çox evlilik hökmünə qarşı bəzi etirazlar edilmişdir:



1- Bu ənənə cəmiyyətdə pis təsirlər/təsir edər buraxar. Çünki qadınların ürəklərindəki duyğuları zədələyər, ümidlərini qırar, içlərindəki sevgi atəşini söndürər, nəticədə sevgi duyğusu, intiqam duyğusuna çevrilər. Buna görə ev işlərini laqeydlik edərlər. Uşaq yetişdirmə vəzifəsini ağırdan al/götürərlər. Özlərinə edilən pisliyin eynisi ilə kişilərə cavab verərlər. Bunun nəticəsində zina, fahişəlik, mala və ismətə qarşı xəyanət yayılar. Cəmiyyət qısa müddətdə çökməklə qarşı-qarşıya qalar.

2- Çox evlilik hər kəsin müşahidə etdiyi təbiət hərəkətinə tərs düşər. Çünki millətlərdən və qurşaqlardan əldə edilən statistik məlumatlar, qadın və kişi seqmentinin ədəd tərəfindən təxminən olaraq bərabər olduğunu ortaya qoyur. Buna görə təbiətin nəzərdə tutduğu nizam bir kişiyə bir qadının düşməsidir. Bunun tərsi təbiətin məqsədinə tərs düşər.

3- Çox evlilik qanunu kişiləri azğınlığa və şəhvət düşkünlüyünə təşviq edər və bu, instinktin cəmiyyətdə güclənməsini təmin edər.

4- Çox bərabər/yoldaşlılıq qanunu cəmiyyətdə qadının dəyərini kişi qarşısında dörddə birə salar. Bu da miras və şahidlik kimi mövzularda iki qadını bir kişiyə bərabər sayan İslam anlayışına görə belə haqsız bir qiymətləndirmədiyər. Bu anlayış bir kişinin dörd qadınla deyil, iki qadınla evlənməsini caiz görməyi tələb edir. Buna görə dörd qadınla evlənməyi caiz saymaq, hər vəziyyətdə səbəbsiz olaraq ədalətdən sapmaqdır.

Bu etirazlar ya Xristianlar tərəfindən və ya cəmiyyətdə qadınlar ilə kişilərin bərabər haqqlara sahib olduğunu müdafiə edən və bu mövzuda Xristianların fikirlərini təsdiqləyən mədənilər tərəfindən irəli sürülmüşdür.

İlk problemin cavabı, daha əvvəlki araşdırmalarda bir çox dəfə verildi. O cavab budur: İslam, cəmiyyətin quruluşunu duyğular üzərinə deyil, ağla söykənən bir həyat üzərinə qurdu. İslama görə ictimai ənənələrdə duyğuların qızışdırmalarına, həyəcanların sürümələrinə deyil, ağılın göstərdiklərinə uyğun gəlilər.

Bu seçimdə həyəcanları və incə duyğuları öldürmək, ilahi qabiliyyətləri və təbii instinktləri ortadan qaldırmaq yoxdur. Mənəvi sifətlərin, həyəcanların, iç duyğuların, təhsilin və adətlərin dəyişməsi ilə hal və xüsusiyyət baxımından dəyişəcəkləri psixoloji araşdırmaların ortaya qoyduğu qəti bir gerçəkdir. Eynilə bunun kimi, Məsələn şərqdə bəyənmələn bir çox ədəb qaydas(n)ı və ənənə qərblilər tərəfindən xor görülər. Bunun tərsi də doğrudur. Hər millət bəzi ədəb qaydaları və ənənələr baxımından başqa bir millətdən mütləq fərqlidir.

İslamdakı dini tərbiyə, qadına bu cür tətbiqlərdən duyğuları zədələnilməyəcək bir şəxsiyyət qazandırar. Bəli. Əsrlərdən bəri birarvadlılığa alışmış, nəsillər boyunca bu təlqinlə çat/yetişmiş olan qərbli qadının ruhunda çox bərabər/yoldaşlılığa əleyhdar bir eqoist duyğu kökləşmişdir. Bunun dəlillərindən biri, günümüzün mədəni(!) millətlərində kişilər ilə qadınlar arasında yayılan faciəvi cinsi başıboşluqdur.

Onların kişiləri canlarının hər çəkdiyi ilə və onları arzulayan hər qadınla özlərini təmin etmirlərmi? Qohum və qohum olmayan, bakirə və bakirə olmayan, evli və evli olmayan ayrımı edirlərmi? İnsan belə bir baxınca onların mində birinin belə zinaya bulaşmadığını görə bilmir.

Bu mövzuda qadınlar da kişilər də eynidir. Kişilər bununla da kifayətlənməyərək kişi kişiyə cinsi əlaqəyə girişirlər. Belə ki çox az kişi bu murdar əlaqəyə bulaşmamışdır. İş o raddeye vardı ki, təxminən bir il qədər əvvəl kişi kişiyə cinsi əlaqəni sərbəst hala gətirmək məqsədi ilə İngilis Parlamentinə bir qanun qanunu təqdim edildi. Ancaq bu qanun, söz mövzusu pis vərdiş qanunsuz olaraq aralarında yayıldıqdan sonra reallaşdı. Qadınlara, xüsusilə bakirələrə və ərsiz gənc qadınlara gəlincə, onların vəziyyəti kişilərinkindən daha qəribə və daha iyrəncdir.

Həqiqətən çaşılacaq bir vəziyyətdir! Bütün bu iyrənclikləri ərlərində görən qərbli qadınlar görəsən necə kədərlənməzlər, çətinliyə düşməzlər, ürəkləri qırılmaz, duyğuları zədələnilməz? Bir kişi düşünün, bir qızla evlənir və gerdek gecəsi baxır ki bərabər/yoldaşı qız deyil, dulmuş və birlikdə olduğu kişilərin sayı da birlə, iki ilə məhdud deyil. Belə bir kişinin duyğuları və həyəcanları necə zədələnilmir. Tərsinə bu kişi, yoldaşları arasında xanım-əfəndinin kişilərin maraq/əlaqəsini üzərində sıxlaşdırmış olmasından və onlarla, yüzlərlə kişinin onunla yata bilmək üçün bir-birləri ilə yarışdıqlarından fəxr edir! Bunun tək mənas(n)ı budur: Bu iyrəncliklər, aralarında təkrarlanmış və cinsi başıboşluq nəfslərində yer tutmuş. Belə ki yadırğanılmayan köklü bir vərdiş halına gəldiyi üçün həyəcanlar və duyğular ona qarşı gəlmir, vicdanlar ondan iyrənmir. Bu vəziyyət bunu göstərir: Mövcud ənənələr duyğuları və həyəcanları özləriylə uyğunlaşma təmin etməyə və özlərinə tərs düşməməyə istiqamətləndirərlər.

Yuxarıdakı etirazların sahibləri çox evliliyin qadınların ev işlərini laqeyd yanaşmalarına, uşaq baxımını ağırdan al/götürmələrinə, zinanın və xəyanətin yayılmasına gətirib çıxaracağını irəli sürürlər. Halbuki yaşanan təcrübələr, bunun tərsini ortaya qoyur.

Bu hökm İslamın ilk dövründə tətbiq olunduğu halda heç bir tarix mütəxəssisi o dövrdə bu tətbiq səbəbi ilə cəmiyyətdə bir dayanma, bir axsaqlıq meydana gəldiyini iddia edə bilməz. Hətta vəziyyət tam tərsinə olmuşdur.

Üstəlik, İslam cəmiyyətində və digər cəmiyyətlərdə ilk bərabər/yoldaşın üzərinə özləri ilə evlənilən qadınlara, yəni ikinci, üçüncü və dördüncü bərabər/yoldaşlara bir baxaq. Onlarla edilən evliliklər özlərinin razılıqları və istəkləri ilə olur. Onlar da o cəmiyyətin qadınlarıdır. Kişilər onları başqa cəmiyyətlərdən nökər olaraq al/götürmədilər. Onları evlənmək üçün başqa dünyadan gətirmədilər. Tərsinə onların özləri müxtəlif ictimai səbəblərə bağlı olaraq bu cür evliliyi istədilər. Demək ki, qadın təbiəti çox evliliyə qarşı deyil.

Bu əməliyyat onlar üçün ürək incidici də deyil. Beləsinə bir inciklik olursa, bu ilk bərabər/yoldaş olmanın gərəklərindən və ya qəza nəticələrindən biridir. Yəni tək başına ərinə sahib olan qadın, üzərinə və evinə başqa bir qadının gəlməsini istəməz. Ərinin bundan üz çevirəcəyindən, başqa bir qadının buna rəis kəsilməsindən, uşaqlar arasında anlaşılmazlıq çıxacağından ya da bu cür başqa səbəb ilə birdən çox evliliyi istəməz.

Demək ki ilk bərabər/yoldaş, əgər çox evliliyə razı olmur və qırılırsa bunun qaynağı, kişisinə tək başına sahib olmaq arzusu kimi arızı bir vəziyyətdir, yoxsa təbii bir instinkt reaksiyası deyil.

İkinci etirazın cavabına gəlincə, təbiətin kişi və qadın sayını bərabər tutduğunu dayaq olaraq qəbul etmək bir neçə istiqamətdən yanıldıcıdır.

1- Bunlardan biri budur: Evlilik məsələsi yalnız bu deyilən faktora söykən/dözməz. Evliliyi təsir edən başqa faktorlar və şərtlər vardır. Hər şeydən əvvəl, evlənməyə bağlı fikri yetkinluq və hazırlanma, qadınlarda kişilərdən daha tez, daha erkən yaşlarda meydana gəlir. Xüsusilə isti iqlimin suveren olduğu bölgələrdə doqquz yaşını dolduran qızlar evlənməyə əlverişli hala gələrkən, kişilər əksəriyyətlə on altı yaşından əvvəl evlənməyə hazır olmazlar. (İslam, bu yaşı evlənmə yaşının başlanğıcı olaraq qəbul etmişdir.)

Bunun dəlillərindən biri mədəni millətlərin gənc qızları arasında görülən tətbiqdir. Bu qızların arasında qanuni buluq yaşına qədər bakirə qalanlar çox azdır. Bunun tək şərhi budur: Təbiət bu gənc qızları kişi axaranlarından əvvəl evliliyə hazırlamışdır.

Bu xüsusiyyətin gərəyi olaraq hər hansı bir qövmün on altı illik doğumlarını ələ alaq və bu qövmdə qadınlar ilə əryələrin sayını bərabər fərz edək. Bu qövmdə evlənəcək yaşdakı kişilər, kişilərin normal buluq çağı olan on altı yaşında təbiətinlər olarkən evlənəcək qadınlar yeddi il boyunca təbiətinlər olar.

Kişilər üçün yetkinluq yaşı olan iyirmi beş il davam edəsində təbiətinləri göz önünə al/götürsək, evlənəcək yaşdakı kişilərdə on illik bir-birikim meydana gəlirkən qadınlarda on beş illik bir-birikim meydana gəlir. Əgər bu rəqəmlərin ortalama nisbətini al/götürsək, təbiət hərəkətinin nəticəs(n)i olaraq hər kişiyə iki qadın düşər.

İkinci olaraq; əldəki statistik məlumatlara görə, qadınlar kişilərdən daha uzun ömürlü olur. Bunun tələb etdiyi nəticəyə görə ölüm yaşı, çox saydakı qadının qarşılığında kişi buraxmır. [26]

Üçüncü olaraq; hamilə buraxma və doğuzdurma xüsusiyyəti kişilərdə qadınlardan daha uzun davamlıdır. Qadınlarda əksəriyyətlə əlli yaşında hamilə qalma xüsusiyyəti sona əriyir. Halbuki kişilərdə hamilə buraxma xüsusiyyəti, uzun illər varlığını davam etdirir. Bu qabiliyyət bəzən kişilərin təbii ömürü olan yüz/üz yaşın bütünü boyunca davam edir. Bu vəziyyətdə kişinin təxminən səksən il olan doğuzdura bilmə müddəti, qadının təxminən qırx il davam edən doğurganlık yaşının iki bərk/qatı olur.

Bu səbəb bir əvvəlki səbəbə əlavə olununca bu nəticə çıxır: Təbiət və yaradılış, kişiyə birdən çox qadınla evlənməyi sərbəst buraxır. Təbiətin, bir tərəfdən doğuzdurma gücünün şərtlərini hazırlaması, digər tərəfdən də uşaq əldə etməyi maneə törətməsi mənasızdır. Belə bir şey, mövcud səbəb və niyə/səbəb ənənəs(n)i ilə uyğun gəlməz.

Dördüncü olaraq; döyüş, öldürmələr vs. kimi cəmiyyətin fərdlərini yox edən hadisələr müqayisə edilməz nisbətdə kişiləri qadınlardan daha çox yox edir. Daha əvvəl ifadə etdiyimiz kimi bu gerçək, qəbilələrdə çox bərabər/yoldaşlılığın məşhur meydana gəlinin ən güclü faktorlarından idi. Bu hadisələrin dul və ərsiz buraxdığı qadınlar, qaçınılmaz olaraq ya çox bərabər/yoldaşlılığı qəbul edəcəklər və ya zina edəcəklər yaxud da bünyələrində mövcud olan cinsi gücü funksiyasız və təminsiz buraxacaqlar.

Bu sətirlərin yazılmasından bir neçə ay əvvəl Qərb Almaniyadan gələn bir xəbər bu gerçəyi təsdiq edir. Xəbər budur: Ərsiz qadınlar dərnəyi, kişisizliyin özlərinə verdiyi çətinliyi dilə gətirərək hökumətlərindən özlərinə İslamdakı çox bərabər/yoldaşlılığı tətbiq sərbəstisi tanınmasını istədilər. İstəyən kişinin birdən çox qadınla evlənə bilməsini və bu yolla cinsi məhrumiyyət probleminin həll edilməsini tələb etdilər. Lakin hökumətləri bu istəyə müsbət cavab vermədi. Alman Kilsəsi də bu təklifi qəbul etmədi. Beləcə Kilsə, zinanın yayılmasına və buna görə nəsilin pozulmasına razı oldu.

2- Bu mövzudakı ikinci nöqtə budur: Söylədiyimiz gerçəkləri göz ardı edərək təbiətin kişi və qadın sayını ümumiyyətlə bərabər tutduğu şəklindəki dəlilə sarılmaq, cəmiyyətdəki hər kişinin sayı dördə qədər çatan qadınla evlənəcəyi fərz edilsə yerində olar. Lakin təbiət bütün kişilərə bu imkanı tanımır. Bu tətbiqdən təbii olaraq kişilərin bütünü deyil, bəziləri faydalana bilir. İslam çox bərabər/yoldaşlılığı fərz və vacib formasında qanuniləşdirmiş deyil. İslam bu tətbiqi bərabər/yoldaşları arasında ədaləti təmin edə biləcəyinə güvənən kişilərə mübah qəbul etdi. Bu hükümün çətinlik və ya qarışıqlıq gətirmədiyinin ən açıq dəlili, bu ənənənin gərək Müsəlmanlar arasındakı uygulanışı əsnasında və gərəksə bunu mənimsəyən digər millətlərin həyatında qadın qıtlığı və ya yoxluğu kimi bir çətinliyə gətirib çıxarmamış olmasıdır. Tərsinə çox bərabər/yoldaşlılığın qadağan edildiyi ölkələrdə minlərlə qadın ərdən və ailə yuvasından məhrum qalaraq zina ilə kifayətlənmişlər.

3- Bu mövzudakı bir başqa əhəmiyyətli nöqtə budur: Qadın kişi sayının bərabərliyi dəlilinə sarılmaq, yuxarıda etdiyimiz statistik araşdırmaları göz ardı etməmizin yanında çox bərabər/yoldaşlılıq hökmü islah edilmədiyi halda, vehmedilen qorxuları ortadan qaldıran qeydlərlə məhdudlaşdırılaraq balanslı hala gətirilmədiyi halda yerində olar ancaq. Halbuki İslam, çox evlilik edən kişilərə bərabər/yoldaşları arasında yaxşı dolanma və yataq sırası barəsində ədalətli davranma şərti qaçdı. Kişilərə bərabər/yoldaşların və uşaqlarının dolanışıq ehtiyaclarını qarşılamasını fərz etdi. Dörd qadının və uşaqlarının dolanışıq xərclərini qarşılamaq, bunun yanında bu qadınlarla arasındakı əlaqələrdə ədaləti güdmək yalnız bəzi yetkin və zəngin kişilərin bacara biləcəyi bir işdir. Hər kişi bu işin altından qalxa bilməz.

Üstəlik evlənəcək qadın üçün ərini yalnız özüylə kifayətlənməyə, üzərinə quma gətirməməyə məcbur edən bəzi şəri yollar/göndərər vardır. Qadın evlənərkən bu yollara müraciət edə bilər.

Üçüncü etiraza verəcəyimiz cavab budur: Bu iddia, İslamın insana istiqamətli tərbiyə tərzini və bu şəriətin məqsədlərini yaxşı araşdırmamış olmağa söykən/dözür. Örtünmə, iffətlilik, həya, arsızlıqdan qaçınma qanunları üzərində sıxlaşan İslam cəmiyyətindəki qadınlara istiqamətli dini tərbiyə, elə bir qadın tipi ortaya çıxarar ki, bu qadında evlənmə arzusu kişininkindən daha zəif olar. (Hərçənd məşhur qənaətə görə qadında evlənmə arzusu kişininkindən daha güclü olar. Bu iddianın müdafiəçiləri qadının təbiəti gərəyi bəzək və gözəllik düşkünlüyünü dəlil göstərərlər.) İslam tərbiyəsi ilə çat/yetişmiş qadınlarla evlənən kişilər dilə gətirdiyimiz bu gerçəyi tərəddüdsüz bir şəkildə qəbul edərlər. Ortalama bir kişinin evlənmə arzusu bir, hətta iki və üç qadının evlənmə arzusunun cəmindən daha çoxdur.

Kənar yandan İslam dini, lazımlı miqdarında təbiətin ehtiyacları və nəfsin arzuları barəsində məhrumiyyətin yox olmasına diqqət yetirir. Bu səbəbdən kişidə şəhvət və təminsizlik təcrübəsinin meydana gəlməməsini göz önünə al/götürür. Əgər belə bir məhrumiyyət təcrübəs(n)i olsa, bu kişis(n)i fahişəliyə, qanuni olmayan təmin yollarına sürüyər. Tək bərabər/yoldaş, bəhanələri səbəbindən birliklərinin təxminən olaraq üçdə birlik hissəsində ərinin istəklərinə cavab verə bilməz. Bu bəhanələri ədəd/adət günləri, hamiləliyin bir hissəs(n)i, doğum və uşaq əmizdirmə dövrləri kimi zəruri hallardır. Bu dövrlərdəki içgüdüsel ehtiyacı bir an əvvəl aradan qaldırmağa girişmək, cəmiyyət həyatını duyğu zəmini üzərində deyil, ağıl qanunları üzərində qurduğunu bu kitabdakı araşdırmalarımızda tez-tez vurğuladığımız İslam üçün qaçınılmaz bir vəzifədir. İnsanın, arzuların və pis istəklərin başı boşluğuna çağıran duyğuların motivimində qalması İslama görə ən böyük təhlükələrdəndir ki, bunlardan biri subaylıq vs. vəziyyətlərdir.

Digər istiqamətdən İslamda qanun tündçünün ən əhəmiyyətli məqsədlərindən biri, Müsəlman nəsilinin artması və yer üzünün şiryi və fəsadı ortadan qaldıracaq şəkildə İslam cəmiyyəti əli ilə inkişaf etdirilməsidir.

İşdə İslam, bunlar və bənzəri səbəblər üzündən çox bərabər/yoldaşlılığın qanuniləşməsinə əhəmiyyət verdi. Yoxsa İslamın məqsədi şəhvəti etina etdirmək və şəhvət düşkünlüyünü xoş göstərmək və yaymaq istəmiş deyil. Əgər yuxarıdakı etirazları irəli sürənlər insaflı olsalar, bunu görərlər: Cəmiyyəti maddi çıxar təməlinə söykəyənlərin tanışları ictimai sistemlər, cəmiyyəti dini xoşbəxtlik təməli üzərinə quran İslamdan daha çox tənqid edilməyə, fahişəliyi və cinsi azğınlığı təşviq etmək və yaymaq barəsində daha çox ittiham edilməyə müstahaktırlar.

Üstəlik çox evliliyi caiz görmək, məhrumiyyətin qaçınılmaz nəticəs(n)i olan ehtirası törpülər, sakitləşdirər. Hər məhrum tutulan adam ehtiraslı, həddindən artıq arzulu olar. Qadağan et, maneə törətmə ilə qarşılaşan insanın tək düşüncəsi, qadağan və maneə törətmə pərdəsini cırmaq olar. Birarvadlı Müsəlmanın könülü sakit/sakin və rahatdır. Çünki günün birində nəfsi özünü sıxışdırsa, şəhvətini təmin etmə fürsəti qarşısında vardır, yolu qadağan et kəsilmiş deyil. Bu da tək başına şəhvət atəşini salıcı bir faktor, fahişəliyə və haram ismətləri tapdalamağa yönəlmənin önünə hörülmüş bir divardır.

Bəzi qərbli araşdırmaçılar bu mövzuda insaflı davranaraq belə dedilər: "Xristian millətlər arasında fahişəliyin və zinanın məşhur hala gəlməsinin ən güclü faktoru kilsənin çox bərabər/yoldaşlılığı qadağan etməsidir. "[27]

Dördüncü etiraz isə, yəni çox bərabər/yoldaşlılığın qadın üçün qürur incidici olduğu yolundakı iddia da əsassız və merduttur. Biz qadın haqqlarına bağlı incelemelerimizde[28] <file:///Z:\com_caislabs_ebk\Al_Mizan_Cilt_4.htm> bunu vurğuladıq ki: Köhnə yeni heç bir dini və dünyəvi sistem İslam qədər qadınlara və onların haqqlarına hörmət göstərmiş deyil. İrəlidə bu gerçəyi daha detallı şəkildə dilə gətirəcəyik. Kişiyə çox qadınla evlənmə icazəs(n)i vermək, deyildiyi kimi qadının ictimai ağırlığını ortadan qaldırmağa, haqqını yox saymağa, ictimai həyatdakı əhəmiyyətini kiçik hesab etməyə deyil, bir hissəsini saydığımız bəzi faydalı səbəblərə və məsləhətlərə söykən/dözər.

Kişi-qadın bir çox qərbli elm adamı, bu İslami qaydanın faydalılığını və ona istiqamətli qadağanın gətirib çıxardığı ictimai pozuqluqları və həyati qorxuları etiraf etmişdir. İstəyən bu yazıları tapa biləcəyi qaynaqlara müraciət edə bilər.

Çox bərabər/yoldaşlılıq əleyhdarı qərbli alimlərin ən çox üzərində dayandıqları və allayıp pullayarak insanların gözləri önünə sərdikləri vəziyyət, Müsəlman evlərindəki mənzərədir. Çox xanımlı evlərdəki bu mənzərəni nəzərdə tuturuq: İki və ya daha çox saydakı kumanın yaşadıqları evləri göz önünə gətirək. Bu evlərdə normal bir həyat, xoşbəxt bir birlik yoxdur. Qumalar evə girdikləri ilk gündən etibarən bir-birlərini davamlı qısqanarlar. Hətta buna görə qısqanclığa quma xəstəliyi adı ilişmiş. O zaman qadınların mayasında mövcud olan ərə, onun əvvəlki bərabər/yoldaşından olan uşaqlarına, evə və əriylə əlaqədar hər şeyə istiqamətli sevgi, yumşaqlıq, incəlik, şəfqət, xeyriyyəçilik, sirr saxlama, vəfalılıq, mərhəmət və dürüstlük kimi bütün incə duyğular və həyəcanlar tərsik olar.

İnsanın gündəlik həyatın çətinliklərindən, iş həyatının ruhi və bədəni ağrılarından sıyrılmaq üçün sığındığı evi, nəfslərin, ismətlərin, malların və şərəflərin ayaqlar altına alındığı bir döyüş sahəsinə dönər. Heç bir kimsə özünü digərindən təhlükəsizlikdə hiss etməz. Ailə hüzur/dincliyinin yerini dayaq, söymə, küfr, lənətləmə, dedi-qodu, xəbərçilik, rəqabət, hiylə, tələ qurma, uşaqlar arası ixtilaflar və döyüşlər al/götürər. Bəzən iş qadının ərini öldürmə, uşaqların bir-birlərini və ya atalarını öldürmə cəhdlərinə qədər irəliləyər; aralarındakı qohumluq bağı, sonrakı qurşaqlarda bərabərində qan tökməyi, nəsili yox etməyi və ailəni məhv etməyi gətirən bir boğma telinə çevrilər. Bütün bunlardan cəmiyyətə yayılacaq olan bədbəxtliyi, əxlaqsızlığı, sərtliyi, zülmü, təcavüzkarlığı, pisliyi, etibarsızlığı da bu ailə dramları ilə birlikdə göz önünə gətirmək lazımdır.

Bütün bunlara bir də xüsusilə boşama sərbəstisini əlavə edək. Böylə mühitlərdə çox evlilik və boşama sərbəstisi, cəmiyyətdə bəzi zövq düşkünü həddindən artıq şəhvətpərəst kişilər ortaya çıxarar. Bu kişilərin, şəhvətləri və ehtirasları arxasında qaçmaqdan, bir qadını al/götürüb digərini buraxmaqdan, birini qaldırıb onun yerinə başqasını qoymaqdan başqa bir düşüncələri olmaz. Belə bir vəziyyət cəmiyyətin yarısını meydana gətirən qadınları məhv etməkdən, bədbəxtliyə məhkum etməkdən başqa bir şey deyil ki, buna görə cəmiyyətin digər yarısı da məhv olar.

Çox bərabər/yoldaşlılığa etiraz edənlərin söylədiklərinin xülasəs(n)i budur. Bunların hepisi doğrudur. Lakin bunlar İslamın özünə və hökmlərinə deyil, Müsəlmanlara istiqamətlidir. Müsəlmanlar nə vaxt İslamın özlərinə istiqamətli əmrlərinə görə hərəkət etdilər ki, davranışlarının nəticəs(n)i olan pozuqluqlardan İslam məsul tutulsun? İnsanları uca dinin əmrləri uyğun olaraq öyrədən yaxşı hökuməti, əsrlər əvvəl itirdilər və bir daha tapa bilmədilər. Hətta din pərdəsini ən/en pervasızca cıranların, onun qanunlarını tapdalayanların və həddlərini tətbiqdən qaldıranların qabaqcılları idarəçilər və hakimlər olmuşdur. Bilindiyi kimi insanlar da liderlərinin dini üzrə olarlar. Əgər biz din əsasına söykənən dövlətin padşahlığa və monarşik səltənətə çevrildiyi gündən bəri İslam padşahlarının və hakimlərinin saraylarda işlədikləri alçaqlıqların bir hissəsini izah etməyə cəhd etsək ayrı bir kitab meydana gəlir.

Qısacası, əgər problem varsa, bu Müsəlmanlarda vardır. Müsəlmanlar evlərində xoşbəxtliklərini təmin etməyən bir ailə yuvası formasını seçdilər. Evlərində doğru yoldan ayrılmadan icra edə bilməyəcəkləri bir siyasətə yönəldilər. Hərçənd hər kəs işlədiyi günahın məsuludur; amma bunun günahı qadınlara və uşaqlara deyil, kişilərə aiddir. Çünki bu kişilərin davranışları özlərinin, bərabər/yoldaşlarının, uşaqlarının xoşbəxtliyini, evləndirərinin təmiz havasını həddindən artıq arzuları və cahillikləri uğruna fəda etmələri bütün bu pozuqluqların, bu məhvedici bədbəxtliklərin əsl qaynağıdır.

İslam, çox bərabər/yoldaşlılığı hər kişi üçün lazımlı bir fərz olaraq ortaya qoymuş deyil. Fərdlərin təbiətinə, özlərinin məruz qala biləcəyi keçici vəziyyətlərə baxdı. Daha əvvəl izah edildiyi üzrə bu mövzuda qəti faydanı və məsləhəti göz önünə al/götürdü. Sonra çox bərabər/yoldaşlılığın axsaqlıqlarını və qorxularını ortaya çıxarıb saydı. Sonra cəmiyyətin faydasını qorumaq üçün çox evliliyi mübah etdi. Lakin bu əməliyyatı bütün bu çirkin axsaqlıqları ortadan qaldıracaq bir şərtə bağladı. Bu şərt kişinin bərabər/yoldaşları arasında ədaləti təmin edəcəyi yolunda özünə güvənməsidir. İslam yalnız özünə bu etibarı duy/eşidənlərə çox bərabər/yoldaşlılığı sərbəst etdi. Amma özlərinin, bərabər/yoldaşlarının və uşaqlarının xoşbəxtliyi ilə maraqlanmayan, qarınlarını doyurmaqdan və nəfslərini təmin etməkdən başqa bir idealı olmayan, qadının yalnız kişinin şəhvətini təmin etmək üçün yaradıldığını düşünən bu kişilərə gəlincə, İslamın onlarla heç bir işi yoxdur. Onlar üçün caiz olan tək qadınla evlənməkdir. O da onlar üçün bu vəziyyətdə olduqları müddətcə caiz isə.

Üstəlik bu etirazlarda İslamda bir-birindən ayrı olan iki istiqamət, bir-birinə qarışdırılmışdır. Bu iki ayrı istiqamət teşri və vəlayət istiqamətləridir.

Bunun şərhi belədir: İndiki vaxtda araşdırmaçılar, mövzu qanunların və etibarlı sistemlərin faydalı və zərərli olduğunu qiymətləndirərkən o qanunların və sistemlərin cəmiyyətlərdə tətbiqlərindən əldə edilən xoşlanılan ya da xoşlanılmayan nəticələrini, bunun yanında cəmiyyətlərin indiki vəziyyətləriylə o qanunları qəbul edib etmədiklərini göz önünə al/götürərlər. Bu araşdırmaçıların bu nöqtənin fərqində olmadıqlarını sanmıram: Cəmiyyət söz mövzusu hökmlə uyğunlaşmayan bir çox ənənələrə, adətlərə və qəzalara sahib ola bilər. Belə vəziyyətlərdə o hökmün aqibətini görə bilmək üçün cəmiyyəti o hökmlə və ya ənənələ ziddiyyət təşkil etməyəcək ünsürlərlə təchiz etmək lazımdır. O qanunun təsirləri xeyirlimi, yoxsa pismi, faydalımı, yoxsa zərərlimi o zaman aydın ola bilər. Lakin o araşdırmaçılar mövzu qanunlarda cəmiyyətin mövcud iradəsi və görünər düşüncəsi ilə istədiyi şeyi göz önünə al/götürürlər. Cəmiyyətin bu istəyi nə olursa olsun. O zaman istəklərinə və arzularına uyğun gələn hökm faydalı qanun, istək və arzularına tərs gələn hökm faydalı olmayan qanun olar.

Bundan ötəri bu araşdırmaçılar Müsəlmanları pislik bataqlığında çaşmış, maddi və mənəvi həyatlarında pozuqluqlara basdırılmış gördükcə, Müsəlmanlarda gördükləri yalanı, xəyanəti, söyüşbazlığı, haqq tanımazlığı, pisliyin məşhurluğunu, ailə narahatlığını, ictimai pozuqluğu onlar arasında tətbiq olunan dini qaydalara söykəyirlər. Bunu edərkən İslam sistemini, insanlar arasındakı uygulanışı və meydana gətirdiyi nəticələndirər baxımından aralarındakı duyğu təcrübəsindən qaynaqlanaraq insanlara söykədilən digər ictimai sistemlər kimi sanırlar. Beləcə bu nəticəyə çatırlar: İslam bu ictimai pozuqluqların doğurucusudur. Bu pisliklər və pozuqluqlar ondan qaynaqlanır. (Halbuki bu pisliklərin daha betəri, bu söyüşbazlıqların daha pisi onlardadır. Bütün ovlar, məktub bürünmüşün qarınındadır.) Onlara görə əgər İslam gerçək din olsa, qanunları insan xoşbəxtliyini təminat altına alan yaxşı qanunlar olsa, insanlar üzərində müsbət bir təsir göstərər, onların başına dərd olmazdılar.

Lakin belə deyənlər düz və quruluşçu hökmün təbiəti ilə xarab və dağıdıcı insanların təbiətini bir-birinə qarışdırırlar. İslam; təməl qanunların, əxlaq qaydalarının və tətbiqə dönük qanunların bütünüdür. Bu bütünün ünsürləri arasında tarazlıq vardır, parçaları bir-birinə bağlıdır. Parçalarından biri pozulunca bu pozuqluq, bütünün pozulmasına və təsirində sapma meydana gəlməsinə gətirib çıxarar. Eynilə müxtəlif elementlərdən edilmiş dərmanlayar və məcunlar kimi. Bu dərmanlayar sağlam bir təsir meydana gətirə bilmək üçün elementlərin sağlam olmaları və istifadə yerlərinin uyğun olması lazımdır. Əgər onların bəzi ünsürləri xarab olsa və ya onu istifadə edən insanda istifadə şərtləri güdülməz isə, təsirlərini göstərə bilməzlər. Hətta bəzən gözlənilən təsirlərinin tərsini göstərərlər.

Fərz edək ki İslam sistemi, texniki quruluşunun qeyri-kafiliyi üzündən insanları düzəldə bilmir, məşhur pislikləri və alçaqlıqları yox edə bilmir. Yaxşı, demokratik sistem nə üçün Avropa ölkələrində verdiyi nəticələri bizim şərq ölkələrində verə bilmir? Bizə nə olmuş? İrəliləmək üçün nə qədər səy göstərsək daha çox geriyə gedirik. Heç kimin şübhəsi olmasın ki, indiki vaxtda pisliklər və alçaqlıqlar yarım əsr əvvəlkinə nisbətən aramızda daha çox kökləşmiş və dərinləşmişdir. Halbuki bu yarım əsr əvvəlində özümüzü primitiv saymış və o gündən bəri mədəniləşdiyimizi və işıqlandığımızı irəli sürmüşdük. İctimai ədalətdən, insan haqqlarından, məşhur uca məlumatlardan, ictimai xoşbəxtlikdən nəsibimiz yox. Bu uca dəyərlərin aramızda yalnız adları və sözləri gəzməkdədir. Bu vəziyyətdə belə bir şey xaricində bəhanə göstərilə bilməz ki əfəndim, bu gözəl sistemlər sizdə təsirli ola bilmədi. Çünki siz onları tətbiq etmirsiniz, qüvvəyə girmələrinə cəhd göstərmirsiniz. Yaxşı, bu bəhanə bu sistemlər üçün etibarlı sayılır da nə üçün İslam haqqında etibarlı sayılmır.

Fərz edək ki İslam, təməlinin zəifliyi üzündən (haşa!) insanların ürəklərində kökleşemedi, cəmiyyətin dərinliklərinə işləyə bilmədi. Bunun nəticəs(n)i olaraq hökuməti davam edə bilmədi, İslam cəmiyyətində varlığını qoruya bilmədi, çox keçmədən cəmiyyət həyatından xaricləndi. Yaxşı, bəyənmələn və beynəlxalq bir xüsusiyyəti olan demokratik sistemə nə deməli? Nə üçün Birinci Dünya Döyüşünün ardından Rusiyanı tərk etdi? Nə üçün Rusiyadakı izləri silinərək yerini Kommunizmə buraxdı? Bu demokratik sistem İkinci Dünya Döyüşü sonrasında da Çində, Letonyada, Estonyada, Litvanyada, Rumıniyada, Macarıstanda, Yuqoslaviyada və başqa ölkələrdə nə üçün Kommunizm ilə yer dəyişdirdi? Halbuki əhəmiyyətli bir nisbətdə bir çox ölkəyə nüfuz etmiş və onları təhdid edirdi?

Bir də Kommunizmə baxaq. Bu sistemin siyasi ömürü qırx ilə yaxınlaşır. Bu əsnada yayıldı və insan cəmiyyətinin yarısına yaxını üzərində suveren oldu. Təbliğatçıları və yandaşları bu sistemin ərdəmliliyi ilə öyünərlər. Onun monarşik istiptad və demokratik istismar kölgəsi ilə kölgələnməmiş tək saf sistem olduğunu, kök saldığı ölkələrin bir vəd edilmiş cənnət olduğunu söyləyərlər. Lakin bundan iki il önce[29] bu təbliğatçıların və yandaşların özləri Kommunizmin tək öndərinin hökumətini etiraz cəhdində ol/tapıldılar. O Stalin ki, otuz ildən bəri Kommunizmin öndərliyini, liderliyini boynuna götürmüşdü. Söz mövzusu təbliğatçılar və yandaşlar Stalin hökumətinin Kommunizmin qılığında bir nəşr/təzyiq, istiptad və kölələşdirmə hökuməti olduğunu açıqladılar. Heç şübhəsiz Stalin qanun qoyma, icra etmə və bunlarla əlaqədar sahələrdə böyük bir təsir buraxmışdır. Bunların hamısı diktator və kölələşdirici bir iradənin, fərdi bir hökumətin təkəlində idi. Bu diktator iradə minlərlə adama həyat bağışlayarkən minlərlə adamı öldürür, müxtəlif qövmləri xoşbəxt edərkən, digərlərini bədbəxtliyə sürüyürdü. Bunların arxasından kimlərin gələcəyini və bunlar necə özlərindən əvvəlkilərin iqtidarını mühakimə etdilər və haqqlarında hökm verdilərsə eynilə özlərinin iqtidarını kimlərin mühakimə edəcəyini Allah bilər.

Sağlamı ilə xarabı ilə cəmiyyətlərdə suveren olduqdan sonra, ən güclüsü yandaşlarının xəyanəti və tərəfdarlarının iradələrinin zəifliyi olan müxtəlif faktorların təsiri ilə cəmiyyət səhnəsindən çəkilib gedən sistemlərin, ənənələrin və rejimlərin sayı çoxdur. Tarix kitablarında bunlarla qarşılaşıla bilər.

Görəsən ictimai sistem olmaq baxımından İslam ilə bu dəyişən, başqalaşan sistemlər arasında nə fərq var ki, onlarda bəhanə qəbul edilir də İslam da qəbul edilmir? Bəli. İndiki vaxtda doğru söz, qərbin qorxunc gücü ilə şərqin təqlidçi cahilliyi arasında sahibsiz qaldı. Onu nə kölgəsi altına alan bir göy və nə üzərində daşıyan bir yer var. Hər nədirsə... İzah etdiklərimizdən bu gerçəyin fərqinə varılması lazımdır: Hər hansı bir ictimai sistemin insanlar üzərində təsirli olub olmaması, bunun yanında o sistemin insanlar arasında qalması və ya itib getməsi yalnız o sistemin sağlam və ya xarab olmasına bütünü ilə bağlı deyil ki, sağlam ya da xarab olduğuna buna baxaraq qərar verilsin. Bu mövzuda təsirli olan başqa səbəblər və səbəblər vardır. Bütün çağlar və əsrlər boyunca insanlar arasında etibarlı olan hər sistem müxtəlif faktorların təsiri altında bir gün nəticə verər, başqa bir gün müvəffəqiyyətsiz olar, bir dövr insanlar arasında yaşar, başqa bir dövr ortadan itər. "Biz bu cür günləri insanlar arasında dolaşdırarıq. Bu, Allahın kimlərin mömin olduqlarını təyin etməsi və aranızdan bəzi şahidlər seçməsi üçündür." (Al/götürü İmran, 140)

Qısacası, İslamın qanunları və hökmləri təməl və xüsusiyyət baxımından, insanlar arasında tətbiq olunan digər ictimai qanunlara tərsdir. İnsanlara aid ictimai qanunlar əsrlərin, məsləhət və mənfəətlərin dəyişməsi ilə dəyişər. Lakin fərz, haram, müstəhəb, məkruh, mübah kimi kateqoriyaları olan İslam qanunları dəyişməyə, başqalaşmağa bağlıdır. Lakin cəmiyyətdəki fərdlərin edəcəkləri və etməkdən qaçınacaqları davranışlar, girişəcəkləri və ya uzaq qalacaqları bütün qənaətlərə gəlincə, bu mövzuda məsuliyyət dövlət səlahiyyətlisinin çiyinlərindədir. İnsanlara bunları əmr etmək və ya qadağan etmək, bunlar haqqında cəmiyyət bir fərdmiş də dövlət səlahiyyətlisi o fərdin düşüncəsi və iradəsiymiş kimi qənaətdə ol/tapılmaq səlahiyyətliyə düşər. Əgər İslamın bir dövlət səlahiyyətlisi olsa, insanların çox bərabər/yoldaşlılıq adına işlədikləri bu zülmlərə maneə ola bilərdi. Bunun üçün çox bərabər/yoldaşlılığı sərbəst buraxan ilahi hökmün dəyişməsi lazım deyil. Bu maneə törətmə cəmiyyətin faydasını güdən ümumi bir icra etmə dayanıqlılığı yolu ilə reallaşar. Eynilə bir fərdin eləsini faydalı gördüyü üçün çox bərabər/yoldaşlılıq imkanını istifadə etməməyə qərar verməsi kimi... Yoxsa ilahi hökmü dəyişdirmək söz mövzusu deyil. Yalnız sərbəstlik ifadə edən bu hökmdən faydalanmamağa qərar vermək öz əlində olduğu üçün onu tətbiq etməkdən uzaq dayanır.

ƏVVƏLKİ ARAŞDIRMANIN DAVAMINDA