Eserin özgün adı: روش تفسیر قران Reveş-i Tefsir-i Kur’an Yayın Yönetmeni

Tefsirde Kelam İlmine İhtiyacın İspatı

1- Kurân-ı Kerim’in beyan ettiği konulardan birisi İslami inanç temelleridir. Kurân, ayetlerinin birçoğunda Yüce Allah’ın sıfatları, vahiy, nübüvvet, kıyamet ve kelamla alakalı diğer konulardan söz etmiş ve onların ispatı için delil ikame etmiştir.

Tefsir metodolojisi bölümünde de açıklandığı gibi bu tür ayetlerin tefsirinde dikkate alınması lazım olan karinelerden birisi, bu ayetlerin değindiği konularla ilgili mevzulara aşina olmaktır. Dolayısıyla bu konuların konumu ve kapsamının aydınlanması ve kelam kitaplarında onlara getirilmiş delil ve burhanların anlaşılması, İslami inançları beyan eden ayetleri anlamada önemli ölçüde etkili olacaktır.

Aynı şekilde Yahudiler ve Hıristiyanların inançlarından söz eden ayetleri, o ayetlerin konusunun özelliklerini tanımak ve bu mekteplerin diğer inançlarını anlamak için Yahudilik ve Hıristiyanlığın kelam konularından faydalanılabilir. Elbette burada maksat bugün kitap ehli arasında yaygın olan her türlü inanç değildir. Zira vahyin indiği çağda kitap ehli arasında yaygın olan inanç zamanla değişmiş olabilir. Dolayısıyla müfessir, bu tür ayetleri anlamada ayetlerin de onlara işaret ettiği vahyin indiği zamanda yaygın olan inançları dikkate almalıdır. Peygamberlerin tahrife uğramamış inançlarından söz edildiğinde, vahyin indiği zamandaki Hıristiyanların sözü de ölçü değildir. Çünkü geçmiş peygamberlerin öğretilerinin birçoğu Kurân ve tarihin de tanıklığı ile o peygamberlerden sonra ve Kurân’ın nüzulünden önce tahrife uğrayıp, bozulmuştur.

Bunun yanı sıra ilimle dinin irtibatı gibi “kelam-ı cedid” olarak tanınan kelam ilminin yeni konularını dikkate almak da müfessir için yepyeni bir ufuk açacağı ve Kurân’ın diğer boyutlarını anlama imkânı sunacağı için faydalıdır.

2- Kurân’ın bu konulardan bazılarına getirdiği istidlaller bazı yerlerde özet anlatım ve kısa geçişten dolayı daha fazla izah ve açıklama gerektirmektedir. Bu bahislerse genellikle kelam ilminde geniş şekilde konu edinilmekte ve ispatlanmaktadır. Binaenaleyh kelam ilmi ve onun burhanlara dayalı konularına aşina olmak, ayetlerin maksadının anlaşılmasında hatırı sayılır ölçüde etkili olacaktır. Öyle ki bazı yerlerde bu istifade kaçınılmazdır.

Mesela; Yüce Allah, “لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا/Eğer yer ile gökte Allah’tan başka ilahlar olsaydı, bunların ikisi de fesada uğrar yok olurdu.”¹⁰⁹⁵ ayetinde tevhidi ispat için burhan ikame etmiştir. Bu burhanda ilahların çokluğu ile gök ve yerin fesada uğraması arasında mülazeme ve gereklilik kurulmuştur. Kelam bahislerine aşina olmak bu gerekliliğin açıklamasında temel rol ifa edebilir ve mezkûr mülazemenin aşikâr olmasıyla birlikte Allah’ın bu ayetteki maksadı daha net bir şekilde anlaşılır.¹⁰⁹⁶

Aynı şekilde;

 وَمَا كَانَ مَعَهُ مِنْ إِلَٰهٍ إِذًا لَذَهَبَ كُلُّ إِلَٰهٍ بِمَا خَلَقَ وَلَعَلَا بَعْضُهُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ 

“O’nunla beraber hiçbir ilah yoktur. Aksi takdirde her ilah kendi yarattığına doğru gider ve onların biri diğerlerine üstün gelirdi.”¹⁰⁹⁷

ayetinde rububiyette tevhid konusu için burhan ikame edilmiştir. Bu ayetler ve ilgili burhanlar ise kelam ilminde ele alınmıştır. Dolayısıyla bu ilme aşina olmak, bu burhanları ve delalet şekillerini tanımada, netice itibarıyla da bu tür ayetlerin maksadını tefsir ve izah etme konusunda etkili olacaktır.

3- Karineler bölümünde de belirtildiği gibi kelam sahibinin sıfat ve özelliklerini dikkate almak, onun kelamını anlamada üzerinde durulması gereken karinelerden biridir. Kelam sahibinin (Yüce Allah’ın) özelliklerini tanımak kelam ilminde gerçekleşmektedir. Öte yandan bazı ayetlerin zahiri manasında işaret edilen ilahi sıfat ve isimler İslami inançlara uygun olmadığından, bu tür ayetlerin sahih şekilde tefsir ve beyanı, müfessirin (gerekli incelemenin ardından müsellem konulardan sayılmış) ilahi sıfat ve isimler hakkındaki dini inançlardan karine olarak faydalanmasını iktiza eder.

Mesela; “ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ/ Sonra arş üzerine istiva etti”¹⁰⁹⁸,