Filologiyasi fakulteti qarshiyeva feruza zafar qizi bitiruv malakaviy ishi
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
| akobir va shuaro oldida mundoq muqarrardurki g‘azal tavriga Shayx
muhtaridurlar, jonso‘xtalar va ishqibozlarga fil voqe g‘arib haqqe sobit qilibturlar”. 17 “Mahbub ul-qulub”da esa “Maoniy ahlining nuqta pardozi” tarzida tilga olinadi. Navoiy har gal Shayx Sa’diy haqida mulohaza yuritganida uning ummonga teng ijodiyotining ma’lum bir qirrasini yoritish yo‘lidan boradi. Ulug‘ o‘zbek shoirining mashhur “Soqiynoma”sida jumladan, shunday satrlar mavjud: Sa’diyu, Xisravu, Salmonu Kamol, Kim edi har biri beshibhu misol. Garchi charx etti barin mutavori, Sen alar o‘rnidadursan bori. 18 Navoiy Shayx Sa’diyni fors-tojik adabiyotining ulkan siymolaridan biri sifatida e’tirof etilmoqda. Alisher Navoiy Shayx Sa’diy ijodiga fors-tojik adabiyotining yuksak gullaridan biri tarzida qaraydi, uni o‘sha balandlikka munosib sharaflaydi. Navoiy Shayx Sa’diyning bir qator g‘azallarini tanlab, ularga tatabbular bitadi. Ulug‘ o‘zbek shoiri har bir javobiya g‘azalidan avval “dar tavri Sa’diy – Sa’diy tavrida” sarlavhasini qo‘llaydi. Navoiyning fors-tojik tilidagi she’rlari jamlangan she’riy to‘plamida o‘n ikki she’r “g‘azal mulkining payg‘ambari” asarlariga bitilgan tatabbulardan iborat. “Devoni Foniy”dagi bunday adabiy hodisa tasodifiy emas. Navoiy va Sa’diyning pandnoma ruhida yozilgan “Mahbub ul-qulub” va “Guliston” asarlarini qiyosini o‘rganishda A.Habibullayevning “Mahbubul- qulub”ning janr xususiyatlari nomli tadqiqotida “Mahbub ul-qulub”ni 17 Alisher Navoiy. 15 jild.171-172-betlar. 18 Alisher Navoiy 13 jild.20-21-betlar. Kaykovusning “Qobusnoma”, Nizomiy Aruziy Samarqandiyning “Chahor maqola”, Farididdin Attorninng “Pandnoma”, Sa’diy Sheroziyning “Bo‘ston”, “Guliston”, Nizomumulkning “Siyosatnoma”, Nosir Xisravning “Saodatnoma”, “Ro‘shnoyimoma”, Abdurahmon Jomiyning “Bahoriston” kabi asarlari bilan qiyosiy tahlili va xulosalaridan ham foydalanamiz. Ammo bu tadqiqotda bu asarlar asl sarchashmadan ajratilgan holda tahlil qilinadi. “Alisher Navoiyning “Mahbub ul-qulub” asarining manbalari va g‘oyaviy-badiiy tahlili” nomli Sh.Allimovning tadqiqotida esa Qur’oni karim va hadisi sharif bu asarning yaratilishida muhim sarchashma ekanligi dalillanadi. Sa’diyning “Gulison” asari ham shunday asarlar sirasiga kiritilib, har ikkala asardan ko‘zlangan maqsad komil inson tarbiyasidir. Asl sarchashmadan nur olgan bu ikki asarda Odam Ato farzandlarini Ollohga yaqin qilish muhim o‘rin egallaydi. Asarlarda keltirilgan hikoyatlar qahramonlari Qur’oni karim qissalari va timsollariga asoslanadi. Birgina misol tariqasida Navoiy asaridagi 100-tanbehni keltiramiz: Tanbeh 100. “Har kishikim, bir qavmning suluk va ohangin tuzar, tadrij bila hamul qavmning rangin tutar. Har kimgakim, payravlig‘ etar, ul mutobaat xosiyatidin ul yetgan yerga yetar. Agar so‘z sanga ko‘runsa mahol, Ashobi kahf bila itlaridin hisob ol. Qit’a: Nabiy o‘g‘li tomug‘ni qildi maskan, Tomug‘ ahli guruhin chun erishti. Va lekin jannat ahli payravi it Yetishti qaydakim ul el yetishti.” (498-bet.) “Alisher Navoiy asarida ba’zi ixcham tanbehlarda axloqiy-talimiy masalalar talqin qilinar ekan, xotimada Qur’oniy qissa nomi zikr qilinadi.” 19 Adib o‘z fikrining tasdig‘i uchun butun bir qissaga tayanadi. 19 Ҳайитов Ш. Алишер Навоий “Маҳбуб ул қулуб” асарининг манбалари ва ғоявий бадиий хусусиятлари. Филол.фан.номз.дис. ... автореферати. – Т., 1997. Asarning boshqa fasl va boblari singari bu tanbehda markazida ham inson kamoloti uchun qayg‘urish g‘oyasi turadi. Ulug‘ mutafakkir bu tanbehda inson shaxsining shakllanishida u mansub bo‘lgan jamoa va e’tiqod qo‘yib payravlik qilgan ustozlar ta’sirining beqiyos ekanligini uqtiradi. Alisher Navoiy o‘z so‘ziga asos qilib ko‘rsatib, ibrat olishga undayotgan “As’hobul-Kahf” qissasi Qur’onning 18-surasida zikr qilingan. Tanbehning so‘nggida keltirilgan qit’ada esa “Nabiy o‘g‘li” va “it” timsollari bir-biriga qarama-qarshi qo‘yiladi “Jannat“ va “tomug‘” tazodi zidlikni yanada oshiradi. Bundan ko‘zlangan maqsad esa yaxshiga ergashish foydasi va yomonga yodoshish zararlari haqidagi ijodkorning ixcham xulosasini obrazli tarzda keltirishdir. “Gulistonda” asarida xuddi shu pand qit’a orqali berilib, timsol sifatida yomonlarga ergashgan Nuhning o‘g‘li va o‘zining sadoqati tufayli, yaxshilarga mansub bo‘lgan As’hobi Kafning iti timsollari keltiriladi: Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|