Гейд етмяк лазымдыр ки, биоэен елементлярин даща эениш йайылмасы тяснифатына эюря, бу елементляр 2 група бюлцнцр: 1) макроелементляр (мигдары 0,001%-дян артыг оланлар) вя 2) микроелементляр
Yüklə 3,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Zülalların ikincili strukturu.
|
Şəkil 4.4. Yumurta lizosiminin birincili strukturu Zülalların bioloji xassələri birincili strukturdan əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. Uzunluğuna və tərkibindəki aminturşu qalıqlarının sayına görə bir- birinə bərabər olan zülal molekullarının xassələri və orqanizmdə həyata keçirdiyi funksiyalar bir-birindən fərqlənə bilər. Bu, zülalların tərkibindəki aminturşu qalıqlarının növlərinin bir-birindən fərqli olması ilə əlaqədardır. Müasir dövrdə müxtəlif zülal növlərinin birincili strukturlarını yuxarıda təsvir edilən üsullardan əlavə, onların biosintezini idarə edən məlumat RNT- sinin nukleotid ardıcıllığına görə də aydınlaşdırmaq mümkündür. Bundan ötrü genetik kod cədvəllərindən istifadə edilir. 2. Zülalların ikincili strukturu. Zülalları təşkil edən polipeptid zəncirləri aminturşu qalıqlarının funksional kimyəvi qruplarının qarşılıqlı təsiri sayəsində müəyyən üçölçülü fəza quruluşuna malik olur. Buna zülalların konformasiyası deyilir. Zülalların konformasiyası onların ikincili və üçüncülü strukturları ilə əlaqədardır. Zülalın ikincili strukturu dedikdə, bir peptid zəncirinin və ya bir-birinin qonşuluğunda yerləşən peptid zəncirlərinin funksional kimyəvi qrupları ara- sında olan hidrogen rabitələri vasitəsilə yaranan fəza strukturu nəzərdə tutulur. Rentgenstruktur analiz və elektron mikroskopiyası üsullarının tətbiqi sayəsində aydın olmuşdur ki, zülal molekulları əsasən spiralşəkilli struktura malikdir; belə fəza strukturunun əmələ gəlməsi məhz hidrogen rabitələrinin təsiri ilə əlaqədardır. Hidrogen rabitələri müxtəlif peptid qruplarında olan karbonil radikalındakı oksigen atomu ilə amin qrupunun hidrogeni arasında əmələ gəlir. Qeyri-kovalent xarakterli hidrogen rabitəsi adi kimyəvi rabitələrə nisbətən zəif olmasına görə fərqlənir. 1 mol kimyəvi rabitənin parçalanması üçün, növündən 148 asılı olaraq, 84 kc-dən 8400 kc-yə qədər enerji lazım gəldiyi halda, 1 mol hidrogen rabitəsinin parçalanmasına sərf edilən enerji 6,3 kc-dən artıq deyil. Zülalların ikincili strukturunun yaranmasında hidrogen rabitələrindən başqa, az miqdarda disulfid rabitələri də iştirak edir. Bu rabitələr zülal molekulunun müxtəlif hissələrini bir-birilə birləşdirməklə, onun tsiklik formaya düşməsinə səbəb olurlar. Hidrogen rabitələrinin polipeptid zəncirlərindəki düzülüşünə görə, zülal- ların ikincili strukturunun 2 tipi ayırd edilir: 1) -spiral; 2) -struktur və ya təbəqəli-büküşlü forma. -S p i r a l strukturu eyni bir polipeptid zəncirinin molekuldaxili hidrogen rabitələri hesa- bına əmələ gəlir. Bu rabitələr polipeptid zəncirindəki hər bir peptid rabitəsinin karbonil qrupunu onunla qonşuluqda olan 4-cü amin qrupu ilə birləşdirir (şəkil 4.5). Bunun sayəsində polipeptid zənciri burğuya və ya spirala bənzəyən fəza kon- fiqurasiyası əldə edir. Burulmuş polipep- tid zəncirinin hər bir dövrəsinə orta he- sabla 3,6 aminturşu qalığı düşür. Elektrik pilətəsinin spiralını xatırladan -spiralın bir-birilə qonşuluqda yerləşən dairələri- nin arasındakı məsafə 0,54 nm-ə bərabər olur. Beləliklə, hər bir aminturşu qalığı zülal molekulunun ümumi boylama oxu ətrafında bir qədər burulmuş vəziyyətdə olur; hər aminturşu qalığının hündürlüyü isə 0,15 nm (0,54:3,6=0,15 nm) olur. Bu məlumatdan aydın olur ki, aminturşu qa- lıqlarının hər biri -spiralın əmələ gəlməsində bərabər səviyyədə iştirak edir. Zülal molekullarında -spiralların hər birinin uzunluğu 2,7 nm olur; bu böyüklükdə -spiralın əmələ gəlməsində 5 dövrəyə düzülmüş 18 aminturşu qalığı iştirak edir. Zülal molekullarında polipeptid zəncirlərinin ümumi uzunluğunun orta hesabla 70%-ə qədəri -spiral şəklində olur; müxtəlif zülallar üçün bu göstərici bir-birindən fərqlənir. Məsələn, hemoqlobin molekulunun - və - polipeptid zəncirlərinin ümumi uzunluğunun 75%-ə qədəri, lizosimin uzunluğunun 42%-ə qədəri, pepsinin uzunluğunun isə 30%-ə qədəri spirallaşmış vəziyyətdə olur. Polipeptid zəncirlərinin spiral şəklində olmayan hissələrində digər struktur Yüklə 3,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|