Guliston davlat universiteti ekologiya va geografiya kafedrasi suv havzalarining sanitar holati

rasm. Artezian quduq.

1. 
   - suv o'tkazmciydigan qatlam;
   
2. 
   - suv tashuvchi qatlam; 3,4,5 - bir-biriga kivdiriladigan navsimon ustunchalar;
   

6 - navlar orasidagi bo ‘shliqni berkitadigan sement qavat; 7 - qattiqlovchi qoplama;
8 - filtr usti navi; 9 - filtrning ishchi qismi; 10 - tindirgich; 11 - qopqoq.

4. 
   rasm. Artezian suv havzalari A-B - atmosfera suvlarining flhrlanish doirasi; B-D - suv tashib vuruvchi bosimli qavatning tarqalish doirasi; D-E - bo ‘shashish doirasi;
   

F - о ‘zi oqib chiqadigan buloqlar.
G - о 'zi oqib chiqmaydigan suv havzasi.
1 - yuqori va pastki suv o'tkazmaydigan qavat (loy qavat). 2 - suv tashuvchi qavat;3 - chashma; 4 - suv sathi; 5 - suv manbalari.

xususiyatlarini o'zgartirib yuboradi, natijada suvning rangi sariq, kulrang, ko'kimtir va boshqa tusga kirib holadi.
Kama, Dnepr daryolari suvining oksidlanish darajasi 15-16 mg 0₂/l, rangi 65°, sarg‘ish. Bu daryolar suvining rangi boshqa respublika daryolari suvidan boshqacha bo'lishi ularning botqoqliklar yoki o'rmonzorlardan boshlanishi oqibatidir. Suv rangining o‘zgarishi ular tarkibidagi gumin moddalari miqdoriga bogiiq. 0‘rta Osiyo respublikalarida suv tog‘lardagi qor va' muzliklarning erishidan paydo bo‘ladi, daryolarning boshlanish qismida suv nihoyatda tiniq, mazasi chuchuk, harorati 12-14 °C dan oshmagan boiadi. Ammo suv yo‘li 500-600 km ga yetganda suv loyqalanib, o‘z tarkibida juda ko‘p miqdorda osilma zarrachalar, qum, loy, xas-cho'plami ushlaydi. Ular tarkibidagi mineral, organik moddalar miqdori, mikroblar soni juda o‘zgarib ketadi.
Bir litr suv tarkibida 6500-13 000 mg gacha osilma zarrachalar bo‘lishi mumkin. Agar daryo suvi sho‘x oqadigan bo‘lsa, u holda suv juda loyqa bo‘lib, daryo sohillarini buzib, o‘z yo‘nalishini tez-tez o‘zgartirib turadi. Daryolar suvining hajmi bir xil emas. Masalan, Neva daryosining o'rtacha oqimi sekundiga 2500 m ga teng, Volga daryosiniki 2000 m ga, Dneprniki 400 m ga, Amudaryoniki 1500 m ga, Sirdaryoniki esa 540 m ga teng. Ammo suv miqdori daryoning boshlanishida uncha ko‘p boimay, o'rtasida ancha ko‘payishi mumkin. Bahor boshlanishi bilan yillik suv miqdorining 70 foizi daryodan oqib o'tishi mumkin. Shu sababdan aholini markazlashgan vodoprovod suvi bilan ta’minlashda daryo suvi hajmi hisobga olinadi. Agar suv hajmi aniqlanmasa, aholining suvga boigan ehtiyojini qondirish mumkin boimaydi. Bunda ayniqsa aholining soni, uning demografxk o‘sishini nazarda tutmoq zarur.
Kollar ochiq suv havzalari hisoblanib, ular maydonining kengligi, katta- kichikligi, suvining hajmi, chuqurligi bilan bir-biridan farq qiladi. Koilaming suvi asosan chuchuk bo‘lib, ular daryolarning quyilishidan paydo boiadi. Shuning uchun ularning tarkibi daryo suvlarinikiga o‘xshab ketadi. Koilarda suv harakati kam boiganligi uchun ular osilma moddalardan holi boiadi. Suvining rangi tiniq, tashqi ko‘rinishi ham ancha yaxshi boiadi. Koilaming tagiga cho‘kkan quyqum cho‘kmalar organik va noorganik moddalardan iborat boiib, bioximik jarayonlar kechishiga sababchi boiadi. Kichik koilarda suv toiqinlanganda suv ostidagi loyqalar suvni ifloslantirishi mumkin. Bu esa suvning rangi, sifatini o'zgartiradi.
Ko‘1 suvini ichishga tavsiya qilish mumkin, ammo buning uchun koining chuqurligi kamida 10 metr, suv debiti yetarli bo‘lmog‘i shart. Chuqur koilarda, masalan 10 metr chuqurlikdaga koilarda mikroblar soni kam boiadi, harorati 10-12°C atrofida boiib, kimyoviy tarkibi kam o‘zgaradi. Shuning uchun katta va chuqur ko‘l suvlarini markazlashgan suv inshootlariga ulab aholini ta’minlash mumkin. Suv olish uchun moijallangan joyda sanitariya-himoya zonasini tashkil qilish maqsadga muvofiq.