Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SELSEBİLLER

Arapça "tatlı ve hafif su" anlamına gelen "sekebil", İslam mimarlığında mermer ön yüzü üzerinde su oyunlarının düzenlendiği bahçe ya da konut donatım yapısıdır. Serinlemek, akan suyun şırıltısını dinlemek ve güneş ışınlarının dalgalı yüzey üzerinde yansımasını seyretmek amacıyla kullanılmıştır. Selsebilin cennette bir pınar adı olması nedeniyle bu yapılar ayrıca dinsel içerik de kazanmışlardır.

Selsebiller İstanbul'da 18. yy'da yaygınlaşmıştır. Efdaleddin Bey'in anlatımında Mimar Sinan'ın yaptığı bir sarayda selsebil-den söz edilmektedir. Kaynağın belirttiğine göre bir adama kızan paşa, adamı di-vanhanesindeki selsebile bağlatır, sularını açtırır. Adam sabaha kadar duş altında kalır.

Selsebil tasarımında su mümkün olduğu kadar yukarı çıkarılır, dolambaçlı yollardan geçirilerek alt tekneye aktarılır. Su bu yolu kat ederken göze hoş gelen oyunlar oluşturur ve duygulara rahatlık veren uyumlu bir ses çıkarır. Su oyunları iki türde tasarlanır. Birinci türde mermer yüzey üzerindeki küçük yalaklar tek ya da üç dizi olarak alt alta dizilidir. Su bu yalaklardan akarak aşağıdaki geniş teknede toplanır. Öteki tipte yalak yoktur. Mermer yüzeyin

518

üstü oymalı bezelidir ve su bu yüzeyi yalayarak akar. Yüzeydeki bezeme genellikle balıksırtı biçimindedir. Birinci türden örnekler 17. yy'ın ikinci yarısında başlamış, 19. yy'ın ikinci yarısına kadar devam etmiştir, ikinci türün örnekleri sınırlıdır. Top-kapı Sahilsarayı'ndan gelme piramit biçimli fıskiye taşı ikinci tür selsebil örneğidir. Çağlayan Kasrı'nın önündeki III. Ahmed Çeşmesi'nin iki yanının eğimli yüzeyi, pul pul selsebil olarak bezenmiştir.

Kenar profilleri, başlık bölümü, muslukları, küçük yalakları, yüzey bezemesi ve tekne kenarlarıyla selsebiller yapıldıkları dönemin biçim özelliklerini yansıtırlar. Lale Devri'ne ait anıtsal bir selsebil yapısı, Topkapı Sarayı III. Murad Köşkü'ndedir.

Selsebil duvarda silmelerle çerçevelenmiş, Bursa kemerli niş içinde boydan boya uzanan iki kademeli yalak biçimindedir. Su nişin üst bölümünde burma lüleden dökülür. İki yalakta dokuz küçük lüle vardır. Eksende akan suları ayarlayan lüleler daha büyüktür. Selsebilin iki yanında vazo içinde çiçeklerle oluşturulmuş bezeme dizisi yer alır. Yine, Topkapı Sarayı'nın sünnet odası ve veliaht dairesinde değişik bir selsebil uygulamasıyla karşılaşılır. Selsebiller pencere nişinin yan duvarlarındadır. Görsel etki dışında, odayı serinletmek amacıyla yapılmışlardır.

Topkapı Sarayı Hünkâr Dairesi'ndeki hamamda ikinci türün uygulamasını buluruz. 19. yy yapısı olan sekebilin niş içindeki yüzeyi balık pulu desenlidir. Çubuk-lu'da Halil Edhem Eldem Yalısı'nın harem bahçesindeki selsebil 18. yy'dan kalma anıtsal bir örnektir. Küçüksu Kasrı Selsebi-li'nde duvardaki barok biçemde kabartmada bulunan kuğunun ağzından su, kenarı dalgalı istiridye kabuğu biçiminde geniş bir yalağa akar, oradan aşağıdaki havuza dökülür. Beylerbeyi Sarayı(->) Serdab Köş-kü'nde(->) ampir biçeme uygun bir düzenlemeyle karşılaşılır. Kuruçeşme'deki Muh-sinzade Yalısı, Beylerbeyi'ndeki Selim Paşa Yalısı, Üsküdar'daki Tuğrakeş Recai Yalısı Hariciye Köşkü'nde selsebiller geniş bir bahçe düzenlemesinin önemli bir öğesi olarak değerlendirilmişlerdir.

Topkapı Sarayı'nda yer alan iki selsebil. Cengiz Kahraman, 1994

Günümüze ulaşmış dış mekân selsebil örnekleri sınırlıdır. Konut içinde kalanlar ise daha iyi koşullarda korunmuşlardır.

Bibi. N. Bayraktar-H. Tezcan, "Topkapı Sarayı Çeşme Muslukları", Bedrettin Cömert'e Armağan, Ankara, 1980, s. 532, 536; S. Çetin-taş, Türkler'de Su, Çeşme, Sebil, Ankara, 1944; Eldem, Türk Bahçeleri, I; T. Öz, Topkapı Sarayı Rehberi, İst., 1933; S. Ünver, "Selsebiller", Hayat Tarih Mecmuası, S. 2/7 (1967), s. 8-10; A. S. Ünver-Y. Önge, "Sebillerimiz", VD, S. XIII (1981), 339-374.

AYLA ÖDEKAN