Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

REVANÎ ÇELEBİ MESCİDİ

Koğacılar Mescidi de denilen Revanî Çelebi Mescidi Bozdoğan Kemeri'nin kuzeyinde bulunuyordu.

Bugün hiçbir izi kalmayan mescidin kurucusu, 15. yy'm sonları ve 16. yy'ın baş-

larında yaşayan şair Edirneli İlyas Suca Çe-lebi'dir. İyi bir Divan şairi olmakla beraber, para hırsı yüzünden kötü bir şöhreti olan Revanî mahlaslı bu şair, II. Bayezid döneminde (1481-1512) sürre eminliği görevi ile Mekke'ye gönderildiğinde, emanet edilen paranın bir bölümünü kendi kesesine aktardığı anlaşılmış, bu yüzden başka şairlerin hicivlerine uğramış, kendisi de onlara cevap vermekten kaçınmamıştır. I. Selim döneminde de (1512-1520) padişahın yakınlarından olan Revanî Çelebi'ye Ayasof-ya Camii mütevelliliği verilmiştir. Çok zengin vakıfları olan bu hayratının gelirlerinden de böylece faydalandığı anlaşılır. Elde ettiği servet sayesinde konağının yakınında, bu mescidi ve onun da yanında 15 hücreli bir zaviye-akar yaptırmıştır. Aşık Çelebi ve Hasan Çelebi'nin Şuam Tezkire-ferzhden öğrenildiğine göre, mescidin inşası sırasında buradan geçen I. Selim, bu mescidi Revanî Çelebi'nin yaptırttığını öğrenince, onun sürre eminliği ile Ayasofya mütevelliliğindeki şöhretini hatırlayarak: "Hoş Ayasofyasın, yılda bir mescit doğurursun!" dediği söylenir.

Vefa'da Hoca Hüsrev Mahallesi'nde inşa edilen bu hayratın Rebiyülevvel 9267 1520'de yazılan vakfiyesi olduğuna göre, mescit I. Selim'in son yıllarında tamamlanmış olmalıdır. 953/1546 tarihli İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri'nde, mescidin yanında vakfedilen ev ve dükkânlardan başka mescidin hariminde, dokuzu salih kimselerin barınması için ve geri kalanı kiraya verilen 15 hücrenin kaydı vardır. Fakat evkafın bir kısmı daha 1546'da harap halde olduğundan yerleri paraya çevrilmişti.

Revanî Çelebi, 930/1523-24'te ölerek, mescidinin haziresine gömülmüştür. Şair Beharî tarafından düzenlenen üç beyitlik mezarkitahesinde,Cibamser-besertutmuş-du nâmı/Emir-i nazmya'ni kim Rev'anî denilerek onun şairliği övülmüştür.

Revanî Çelebi Mescidi, Ayvansarayî' nin Hadîkatü'l-Cevâmi'w\ basılı nüshasında Koğacılar Mescidi adı altında da tekrar yazılmıştır. Bu hata Tahsin Öz'ün cami-

Revanî Çelebi Mescidi'nin bir çizimi. Y. Önge/Semavi Eyice arşivi

lere dair kitabında da tekrarlanmıştır. İstanbul camileri haritasında 220 numaralı olarak yalnızca Revanî Çelebi Mescidi gösterilmiş olup, ayrıca bir de Koğacılar Mescidi yoktur.

Eski bazı gazete ilanlarından Revanî Çelebi Mescidi'nin 1891-1892'de tamir edildiği ve 1899'da da minaresinin onarıl-dığı öğrenilir. Fakat mescit 1908'de çevreyi harap eden yangında yanarak öylece kalmıştır. Bu bölgede geniş bir cadde açılması işlemine girişildiğinde Revanî Çelebi Mescidi'ne de ileride ihya edileceği düşünülerek dokunulmamış, yalnız kurucusunun kâtibi kavuklu ve manzum kitabe-li mezar taşı, Mehmed Ziya Bey tarafından l Mart 1924'te ufalanmış bir halde bulunmuş, Çelebi'nin kemikleri yeni bir mezara konulmuştur. 1589'da kendi adamları tarafından öldürülen Tamışvar ve Bu-din Valisi Payzen Yusuf Paşa'nın 1894 depreminde yıkılan az ilerideki türbesin-deki mezarı da Revani Çelebi Mescidi yanına taşınmış, ayrıca bu bölgede bulunan başka hazirelerdeki mezarlar da burada toplanmıştır.

Korunacak gibi görünen Revanî Çelebi Mescidi, etrafına toplanan tarihi mezar taşlan ile birlikte 1942-1943 kışında, Atatürk Bulvarı'nm yeniden düzenlenmesi sırasında hiçbir iz kalmayacak surette yıktırılıp ortadan kaldırılmıştır. Mescidin yerine de Sağlık Enstitüsü olan bina yapılmıştır. Bu olay şehrin tarihine, "imar" adı altında ne büyük kayıplar verdirildiğinin iyi bir örneğidir.

Revanî Çelebi Mescidi, bir çevre duvarının içinde yükselen, dikdörtgen planlı, evvelce üstü kiremit kaplı ahşap bir çatı ile örtülü, sakıflı tipte bir ibadet yeri idi. İçi, iki sıra halindeki pencerelerden aydın-. lamyordu. Yapı, mimarisi bakımından fazla gösterişli bir eser olmamakla beraber, 16. yy sanatının özelliklerine sahipti. Yuvarlak gövdeli mimarisinin şerefe kısmı 19. yy'da değiştirilmiş ve buraya demir parmaklıklı bir şerefe yapılmıştı.

Bibi. Ayvansarayî, Hodîka, I, 160; E. S. Gibb, A History ofOttoman Poetry, II, Londra, 1902, s. 317-346; A. N. Tarlan, Şiir Mecmualarında XVI. ve XVII. Asır Divan Şiiri, Fas. 4, İst., 1949; A. inan, Şeyh Vefa Hayatı ve Eserleri, ist., 1941, s. 5, 36; Barkan-Ayyerdi, Tahrir Defteri, 170-171, no. 910; Ziya, İstanbul ve Boğaziçi, II, 53-56; Ş. Akbatu, "istanbul'un Kaybolan Camileri: Revanî Çelebi Camii", istanbul Ekspres, (18 Mart 1959); S. Eyice, "istanbul'un Ortadan Kalkan Bazı Tarihi Eserleri: IV, Revanî Çelebi (Koğacılar) Mescidi", TD, XXVI (1972), 152-158; Eminönü Camileri, 159-161.

SEMAVİ EYİCE