Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SAMAKO, RAŞİT RIZA

430

431

SAMATYA

Salzenberg'in Ayasofya'ya ilişkin ünlü kitabının kapağı.

TETTV Arşivi

rı, majeste kralın emriyle planları çıkarılmış ve tarihçeleri açıklanmıştır...) adını taşımaktadır. 1854'te Berlin'de basılan kitabın sonunda bir de ek bulunmaktadır. Ayasofya ve içindeki ambonun 6. yy yazarlarından Pavlos Silentiarios tarafından düzenlenen övgüsünün C. W. Kortum eliyle yapılmış tercümesi bu ekte yer alır.

Salzenberg bu büyük boyutlu kitabında, İstanbul'un başka Bizans kiliselerine dair bilgiler ve çizimler verdikten başka, Ayasofya'da, Fossati'nin temizleyerek açığa çıkardığı mozaik resimlerin renkli kopyalarını kitabında yayımlamıştır. Bu resimler asıllarının üslubunu tam olarak aksettirmez ise de mozaiklerin üstleri tekrar kapatıldığından, yeniden açıldıkları 1930'lu yıllara gelinceye kadar, Ayasofya mozaiklerine dair tek görüntü belgesi olmuştur.

Gaspare Fossati, Abdülmecid'in (hd 1839-1861) desteği ile Ayasofya'nın geniş ölçüde tamirini yürütürken bulduğu mozaiklerin, ileride renklendirerek yayımlamak üzere krokilerini de çizmiştir. Düşüncesi, Ortodoksların en büyük hamisi olarak gördüğü Rus çarından sağlayacağı maddi yardım ile Ayasofya ve mozaiklerine dair, renkli büyük bir eser bastırmaktı. Fakat çardan umduğu ilgiyi göremeyince, Ayasofya'ya dair albümünü, Abdülmecid'in verdiği parayla Londra'da 1852'de yayımlamış ve dolayısıyla Osmanlı sultanına ithaf ettiği eserine Ayasofya'nın yalnız iç ve dışını gösteren resimleri koymuş, fakat Hıristiyanlığa işaret eden mozaik resimlerinden kaçınmıştır. Salzenberg bu fırsattan faydalanarak, mozaiklerin resimleri olan büyük kitabını 1854'te Berlin'de yayımlamıştır.

Fossati, Salzenberg'in girişiminden büyük ölçüde huzursuzluk duymuştu. Aralarındaki tartışmalar yüzünden Salzenberg eserinin önsözünde, yardımları için Fos-sati'ye teşekkür etmiştir.

Fossati'nin Salzenberg'den şikâyeti devlet kademesine kadar yükselmiş, hattâ bu çekişmede, ünlü Alman araştırmacı ve coğrafyacı A. von Humboldt'un (1769-1859) aracılığına dahi başvurulmuştur,

Sonuçta bu sürmşmeye*b,itşon vermek için, kral, 16 Nisan 1855'te Fossâti'ye üçüncü dereceden siyah kartal nişanı vermiş ve aynı nişanın bir tanesi de 28 Nisan'da Sal-zenberg'e verilerek bu konu kapatılmıştır.

Wilhelm Salzenberg'in istanbul'da çizdiği krokiler ve desenler, Berlin Charlot-tenburg'da Teknik Üniversite'ye (Technisc-he Hochschule) bırakılmıştı. Sonra bunlar yine Berlin'deki İnşaat ve Ulaşım Müze-si'ne (Bau- und Verkehrsmuseum) geçmiş ancak büyük kısmı II. Dünya Savaşı yıllarında yok olmuştur. Kurtulan birkaç resim, savaştan sonra ihya edilen Technische Hochschule'nin Mimarlık Fakültesi'ne devredilmiştir. Bunlar bitmiş durumda beş desen ile esasında on altı tane olan taslak defterlerinden dokuzu olup, sadece üçü İstanbul ile ilgilidir. Salzenberg'in bu şehre veya eski eserlerine dair başka bir çalışmasının varlığı tespit edilmemiştir. Bibi. W. Pollack, "Altchristliche Baudenfcmale von Constantinopel vom V. bis XII. Jahrhun-dert von Wilhelm Salzenberg, 1852, Ge-schichte eines Architektur-Werks", Römiscbe Quartalschrift, XLIX (1954), s. 243-250; C. Mango, Materials for the Study of the Mosaics ofSt. Sophia at istanbul, Washington D. C., 1962, s. 19-21.