İÇİndekiler

1.8. İşletmenin Özellikleri

Geniş kapsamlı ve basit olarak ele alınarak, “işletme”, başkalarının ihtiyaçlarını karşılamak üzere mal veya hizmet üreten ekonomik birim (İktisadi Ünite)dir şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre hayır cemiyetleri, vakıflar hatta devlet ve devletin çeşitli daireleri işletme sayılabilir. Zira bunların hepsi halka mal veya hizmet satıyor olabilirler ama genellikle amaç ekonomik olmaktan çok sosyaldir.

Konuyu biraz daha dar anlamda olarak ele almak suretiyle, işletme veya firma: “Başkalarının ihtiyaçlarını karşılamak üzere mal veya hizmetleri üretmek ve sahibine kar sağlamak amacıyla faaliyet gösteren iktisadi birimdir”. şeklinde tanımlanabilir. Böyle olunca da, bir müteşebbis veya iş adamının iktisadi rasyonellik ilkesine uyması, diğer bir deyişle, imkanlarıyla maksimum (azami kar) sağlama yolunda çaba göstermesi; bunun için de kaynaklarını en ekonomik bir biçimde kullanmaya ve maliyetleri minimum (en düşük) düzeyde tutmaya çalışması söz konusu olur.

Şu halde, dar anlamda düşünüldüğün de, işletmenin karlılık (rantabilite) verimlilik (prodüktivite) esaslarına göre faaliyette bulunması temel alınmaktadır; bu açıdan herhangi bir devlet kurum yada kuruluşu (işletme olarak görülmemekte ancak bunlardan bazıları-iktisadi yanı ağır basanlar-işletme sayılmaktadır. Ayrıca karlılık ilkesi, katı bir biçimde “mutlak maksimum kar” anlamına alınmamakta ve kar maksimizasyonu iktisadi amaçlar arasında birinci amaç olmaktan çıkabilmektedir.

Özetleyecek olursak, iktisadi bir birim olarak işletme ister özel sektörde ister kamu sektöründe olsun; tek veya çok sahipli olsun kişi veya sermaye şirketi şeklinde kurulsun; Kapitalist veya Sosyalist bir ekonomik düzende faaliyet göstersin, müteşebbisse veya devlete üretim faktörlerine yaptığı harcamaların üstünde bir net gelir sağlamak durumundadır.

Bu net gelirin (karın) seviyesinin ne olacağı konusunda ana ilkeden ayrılmalar-özellikle kamu işletmelerinden-olabilmektedir. Ama karlılık ve verimlilik yine temel ilkelerdir. Esasen sosyal amaçlı hayır cemiyetlerini, vakıfları, devlet örgütünü, (ki geniş anlamda en büyük işletmedir) ve çeşitli devlet kuruluşlarını üzerinde duracağımız işletme modelinde ayırmada “güdülen amaç” veya “ hedef önemli bir rol oynamaktadır”.

Model olarak esas alınacak işletmede bir takım özellikler bulunacaktır. Söz konusu işletme:

1. Piyasa (Pazar) ortamında ve Pazar için faaliyet gösteren

2. Başkalarının ihtiyacını karşılarken sahibine kar sağlama amacı bulunan

3. Varlığını sürdürmek ve büyümek için çaba sarfeden dinamik bir yapıya sahip, ve

4. Büyük ve dolayısıyla kompleks (karmaşık) yapılı bir işletme olacaktır.

1.9. İşletmenin Fonksiyonları

İşletmelerin çeşitli yönleriyle incelenmesi tıpkı canlı bir organizmanın veya daha spesifik olarak tıpta incelenmesi gibi iki şekilde olabilir:

Statik bakımdan veya durgun halde iken;

Dinamik bakımdan veya faaliyet halinde iken.

Statik incelenme tarzında, tıpkı insan vücut yapısının anatomi dersinde kadavra olarak ele alınması gibi işletmenin yapısı (bünyesi) kısımları ve organları üzerinde durulur. İşletmenin üretim faktörleri maddi ve beşeri faktörler ele alınır, organizasyon (örgüt) yapısı incelenir.

Dinamik inceleme yapısında ise, yine tıpta insan vücudu ve organlarının çalışırken incelenmesi (fizyolojisi) gibi işletmenin çeşitli kısım ve organlarının fonksiyonlarını gördükleri iş ve faaliyetleri ele alma yoluna gidilir. Diğer bir ifade ile ilkine anatomik analiz; ikincisine fizyolojik analiz denilebilir.

Konunun dinamik bakımdan incelenmesi söz konusu olunca, işletmelerin yerine getirdikleri faaliyetlerin üzerinde durulması yoluna gidilir. Anacak bu faaliyetler çok ve çeşitli olduğundan bunların birbiriyle yakın ilişkisi olanları gruplandırmak gerekir. Böylece, gruplandırılmış işletme faaliyetleri işletme fonksiyonlarını oluşturur.

Genel olarak, bir işletme üretim faktörlerini tedarik eder; bunlarla üretimi gerçekleştirir ve üretilen malları, onları ihtiyacı olan kimselere arz eder. (Sürüm) bir bakıma bu faaliyet grupları sırasıyla “tedarik”, “üretim” ve “pazarlama” adlarıyla işletmenin temel fonksiyonları olarak düşünülebilir. Başta genel olarak “yönetim” olmak üzere, işletmelerin daha bir çok fonksiyonları vardır. Mal üreten “endüstriyel” bir işletmenin fonksiyonları hakkında burada genel bir bilgi verilecektir. Ancak şunu da belirtmek gerekir ki aşağıdaki fonksiyonlardan bazıları belirli türdeki işletmeler için bazıları ise, tüm işletmeler için geçerlidir.

Günümüzde her biri işletmeciliğin ayrı bir uzmanlık dalı haline gelmiş bulunan işletmenin temel fonksiyonları 6 gruba ayrılabilir.

1-Yönetim

2-Üretim

3-Pazarlama

4-Finansman ve finans

5-Personel

6-Muhasebe

Bunlara ilaveten, “Araştırma ve Geliştirme (ar-ge), “Halkla İlişkiler” fonksiyonları da vardır. Ayrıca, bazı yazarlar karar alma (veya karar verme) yide ayrı bir fonksiyon olarak kabul ederlerse de daha yaygın bir görüşe göre, zaten “yönetim” tümüyle bir karar alma işlemidir. Başlıca işletme fonksiyonları şekilde topluca gösterilmiştir.

Şekil 1.2. Başlıca işletme Fonksiyonları

II. BÖLÜM

2. GENEL İŞLETME

Şekil 2.1. İşletme Çeşitlerinin Sınıflandırılması

2.1. Tek Kişi İşletmeleri

Tek kişi işletmeleri en basit, en eski ve uygulamada en çok görülen işletme biçimidir. İşletmenin tek sahibi vardır. Bu nedenle işletme sahibi işletme faaliyetleri konusunda her türlü kararı alır, uygular ve denetler. Ortaya çıkabilecek işletme riskleri tümüyle kendisine aittir. Kurulmaları ve sona ermeleri yasal açıdan kolaydır. Sermayelerinin yetersiz olması ve alacaklılara karşı sınırsız sorumluluk üstlenmeleri, büyümelerine engeldir.