Ioan. De salas, gvmielensis, e provincia castellana, societatis iesv

tum. Vazquez disput. 151. cap. 4. & omnes, & latè

inferiùs tractabitur. Quòd si lex inutilis seruanda

non est, secluso scandalo, multò minùs lex captio-

sa, si tales continet captiones, vt eam iniustam

reddant: in quo euentu à lege appellare licet, perLex captiosa|non est seruā-|da.

se loquendo, sed quia leges communiter præsu-

muntur iustæ, à lege iniqua non licet appellare, l.

si qua pœna, ff. de verbor. obligatione: si tamen

fieret iniustum statutum cōtra particularem per-Appellari po-|test à statuto|contra parti-|cularem per-|sonam lato.

sonam, posset appellari, vt cum Angelo ibidem

docet Iason l. 1. num. 1. ff. de legib. ex l. 1. §. solent,

ff. quando appellandum est, & l. quàm grauatos,

C. de censi. lib. 11. imò, etiam si statutum esset ge-

nerale, si factum esset in odium priuatæ personæ,

posset secundùm Iasonem appellari, & exceptio

doli opponi, ex l. 1. §. fin. ff. de except. doli, ex Bar-

tolo l. omnes populi, ff. de iustitia & iure, quæst.

5. & aliis Iurisperitis limitat Iason num. 8. nisi sta-

tutum fuerit rationabili ex causa: & propter ean-

dem rationem indicat, fieri posse veram legem,

quæ obliget vnam partem ciuitatis tantùm, vt di-

ximus sectione præcedenti. His cōsentit Vazquez

disput. 151. cap. 3.

  Sed quid si lex, quæ modò est inutilis, postea51

fiat vtilis; valebítne postea? Menchaca 1. illo libroLex quæ modo|est inutilis va|let, si postea sit|vtilis.

controuersiarum, cap. 50. num. 10. in fine, affirmat,

adueniente vtilitate incipere valere. Sed dico, in

tali euentu legem valuisse etiam tempore inutili-

tatis, non pro illo tempore, sed tantùm pro alio:

talis enim numquam fuit omninò inutilis: sed fuit

inutilis pro aliquo tempore, ideo semper fuit va-

lida; sed non obligauit pro illo tempore, pro quo

fuit inutilis. Certè, si ex eo quòd fuerit inutilis

tempore, quo lata est, vel sequenti, fuit nulla, vel

expirauit; necesse est iterum ferri à legislatore, vt

valeat: quod est contra Menchacam: ergo antea

erat vera lex, & numquam extincta fuit.

  Sed quid si lex hinc est vtilis communitati, in-52

de verò noxia, ita vt melius esset legem auferri,Si lex vtilis|est postea no-|xia éstne ser-|uanda.

vel conditam non fuisse: nihil tamen præcipit iuri

diuino, naturali, aut positiuo, aut canonibus con-

trarium: éstne seruanda, dum à Principe non re-

uocatur? Partem affirmantem tenet Sotus 3. iust.

quæst. 4. art. 5. ad primum, cui aduersatur Mencha-

ca loco citato num. 2. citans pro se Castrum 1. de

lege, cap. 1. §. postquam in definitione legis versic.

& inde, mea sententia. Sed longè aliud ibi vult

Castro. Mihi autem in proposita quæstione vide-

tur dicẽdum, si subditus euidentiam habeat, quòd

bono communi melius, simpliciter, & omnibus

pensatis esset legem non fuisse positam, vel teuo-

cari, licèt nondum sit reuocata; licitè aget contra

illam, secluso scandalo, & aliis incommodis, quia

simpliciter est inutilis, imò & noxia, & ad tales le-

ges ferendas vel continuandas Princeps potestatẽ<-P>

@@0@

@@1@Disput. I. Sectio IX. 21

<-P>non habet, & in hoc placet Menchaca. Si verò

subdito res esset dubia, deberet legem seruare, &

sic posset intelligi, aut limitari Sotus. Sic etiam

posset intelligi quod post cap. erit autem lex, dist.

4. addit Gratianus: Ideo autem in ipsa constitutione

ista consideranda sunt: quia cùm leges institutæ fuerint,

non erit liberum iudicare de ipsis: sed oportebit iudicare

secundùm ipsas: ad quod c. sequenti adducit Augu-

stinum libro de vera religione.

  Aduertendum autem, meritò à Castro 1. de le-53

ge cap. 1. reprehendi glossam d. cap. erit autem lex,

dist. 4. asserentem, si Rex priuato commodo legem

constitueret, illam non fore legem, sed priuilegiũ.

Nam cùm Rex in suum priuatum commodum le-

gem facit, priuilegium nulli cōcedit: cùm nullum

eximat ab vlla lege. Sed Vazquez disp. 151. cap. 1.

in bonum sensum glossam explicare conatur.

------------------------------------------------------------

SECTIO IX.

Quæ aliæ conditiones sint necessariæ adrationem legis.


DVabus sectionibus præcedentibus,54

duas conditiones ad rationem legis

necessarias constituimus. Prima esse1. Conditio le-|gis.

præceptum communitati imposi-2. Conditio.

tum. Secunda esse ordinatam seu cō-

ducentem ad bonum commuce.

  Tertia conditio est, vt præceptum procedat ab3. Conditio.

eo, qui potestatem habeat obligandi: alioqui lexQuis habet|potestatem fe-|rendi leges.

non erit. Potestatem autem habet vel Princeps,

vel tota communitas, quæ singulis partibus supe-

rior est, ita D. Thomas & omnes artic. 3. Valentia

disput. 7. quæst. 1. puncto 2. Sotus 1. iust. quæstio. 1.

art. 3. Probatur, quia dominium iurisdictionis val-

dè diuersum est à dominio proprietatis, vt docet

Couarruuias reg. peccatum, parte 2. §. 9. num. 8. ad

leges autem nō requiritur, nec sufficit dominium

proprietatis, quale est dominium in seruũ, sed re-

quiritur dominium iurisdictionis, vt colligitur ex

cap. Ecclesia sanctæ Mariæ: de consti. vbi id notant

Doctores, & cap. solitæ, de maioritate & obedien-

tia, & cap. duo sunt, & cap. bene quidem, 96. dist.

notat etiam Bartolus l. 1. ff. de iurisdictione omn.

iudic. Baldus l. omnes populi, ff. de iustitia & iure:

Est autem iurisdictio potestas de publico intraductaQuid sit iu-|risdictio.

cum necessitate iuris dicendi & æquitatis statuendæ, vt

definit gloss. l. 1. verbo potest, ff. de iurisdictione

omnium iudicum, & Doctores ibi: confirmatur

quia ferre leges est actus potissimæ potestatis gu-

bernatiuæ: hæc autem est potestas iurisdictionis,

quæ subditos in bonum eorum, non in proprium

dirigit, & ius illis dicit & pœnis, si opus est, serua-

re cogit. Sed non sufficit potestas iurisdictionis:

nam iudices ordinarij iurisdictionem habent: ta-

men leges ferre non possunt, quia iurisdictionem

habent limitatam ad iudicandum, vel fortè etiam

nonnulla alia. Qui tamen summam, & supremam

iurisdictionem habent, leges condere possunt, sic

vt Christus etiam vt homo, Isaiæ 53. Dominus le-

gifer noster: item Summus Pontifex, Imperator,

Rex, Respublica superiore carens, vt Veneta, Ge-

nuensis, & similes: quamuis pressiùs & strictiùs

sæcularium præcepta dicuntur leges: Ecclesiasti-

corum verò, constitutiones, & canones, cæterùm

non in tanto rigore legem hîc sumimus, sed no-Sanctiones|sunt leges, quæ|capitis pœnam|irrogant.

mine legis Ecclesiasticam etiā comprehendimus.

Similiter, licèt in summo rigore solæ leges, quæ<-P>@@

<-P>certam pœnam præsertim capitis, irrogant, san-

ctiones dicantur, l. sanctio, ff. de pœnis, gloss. cap.

Rhodiæ, dist. 2. tamen sanctionum nomine etiam

alias leges intelligimus. Omnis autem potestas,

condendi leges, imò & gubernandi à Deo est,

Roman. 13. Non est enim potestas nisi à Deo: & Re-

gum potestas legis latiua aliquando est à Republ.

& interdum cum aliqua restrictione & limitatio-

ne, vt in Catalonia, nam in ea Rex sine Republ. &

in Comitiis generalibus legem condere non po-Rex non po-|test cōdere le-|gem in qui-|busdā regnis|sine consensu|populi.

test, vt patet ex lib. 1. constit. titul. 14. constitutio-

ne prima. Dum verò Respu. libera cum hac vel si-

mili conditione Regem constituit, non potest

Rex per vim contra conditionem facere, vt bene

Molina tomo 3. de iust. disp. 580. Vnde in tota Co-

rona Aragoniæ hæc iura illæsa seruantur, neque

Rex nouas leges instituit sine consensu Reip. imò

neque interpretatur illas, nisi assumptis secum

quibusdam eiusdem regni personis, vt patet ex

tit. 15. const. 2. sed qui & quomodo leges condere

possint vberiùs postea exponemus.

  Quarta conditio necessaria ad legem est, esse55

possibilem, hoc est, de re possibili, sumitur ex Isi-4. Conditio.|Lex debet esse|possibilis.

doro 5. etym. cap. 21. & refertur cap. erit autem lex,

dist. 4. & ex cap. non est 15. quæst. 1. cap. Nabucho-

donosor, 23. quæst. 4. l. 1. §. dies autem istos, ff. quā-

do appellandum sit: & ratio est, quia ad impos-

sibile nemo potest obligari, nec Deus impossibile

præcipit. Trid. sectione 6. cap. 11. & can. 18. Hiero-

nymus in expos. symb. ad Damas. Augustinus de

natura & gra. cap. 43. & 69. & ser. 109. de tempore,

Basilius in id Psalm. 118. Latum mandatum tuum

nimis: & quidem legem Dei non solùm esse possi-

bilem, sed etiam facilem, & suauem, patet Matth.

11. Iugum meum suaue, &c. 1. Ioan. 5. Præcepta eius

grauia non sunt. Vnde & leges humanę debent esse

possibiles & suaues: alioqui cùm lex Dei præcipiat

eas seruari, red derent illam grauem. Item lex diui-

na est exemplar humanarum: ergo cùm diuina sit

suauis, expedit humanas esse suaues, præsertim cũ

ex minore ad obligandum potestate procedant.

  Aduerte tamen, impossibile dupliciter sumi.56

Primò pro impossibili physicè. Secundò pro im-Impossibile est|duplex.

possibili moraliter, id est, difficili: primo modo nō

solùm nullum est præceptum verum impossibile:

sed nec tota eorum collectio etiam in puris natu-

ralibus, & in statu naturæ lapsæ, nulláque gratia

adiuuante. De secundo modo impossibilis iterumImpossibile ite|rũ duplex est.

est distinguendum: est enim quoddam impossibi-

le moraliter, quod propter summam quamdam

difficultatem adiunctam, licèt physicè fieri posset,

nunquam tamen sit, & sic in puris naturalibus, &

in natura lapsa, absque gratia, est impossibile diu

seruari omnia præcepta, ita vt nullum committa-

tur peccatum mortale, & cum gratia ordinaria si-

ne priuilegio vitari omnia venialia, de quo dice-

mus latè tractatu de gratia: aliud autem est impos-

sibile moraliter, quod habet quidem magnam dif-

ficultatem, minorem tamen, & ideo contigit ali-

quando fieri, etiam de hoc impossibili, id est, de re

difficilima, seu valdè graui, & onerosa, saltẽ quan-

do grauissima, & vrgentissima causa non est, cre-

do, præcepta humana esse non posse: licitè, aut va-

lidè ita Victoria relectione de potestate Papæ nu.

18. & omnes recentiores, imò & D. Thomas quæ-

stione 95. artic. 3 quæst. 96. art. 4. verbo onerosas, &

quæst. 97. art. 3. ad secundum, quibus locis ita ex-

ponit Isidorum suprà, consonat Nyssenus libro de<-P>

@@0@

@@1@22 Quæst. XC. Tract. XIIII.

<-P>beatitudinibus explicans id, beati mites, vbi ad fi-Matth. 5.

nem ait: Legislatoris æqui non esse iubere, quæ natura

non capit, nec admittit: & Isocrates in parænetico

laudat leges faciles, & Fortunatianus 2. Rhetorum

ait: Cùm lex fertur, vel rogatio, quot locis diuiditur?

Tredecim. Primò, cùm verba scripti excutimus, id est,

cùm quærimus an obscura sit lex: an minùs plana: an

dubia, & anceps. Secundò, cùm quærimus, an contra le-

gem, vel decretum vel morem referatur, & si quid hu-

iusmodi fuerit. Tertiò, an sit honesta. Quartò, an sit vti-

lis, vel iusta. Quintò, an sit necessaria. Sextò, an facilis

in accipiendo. Septimò, an possibilis in faciendo. Octauò,

an alia lege satis caueatur, quod in hac noua significa-

tur. Nonò, an hoc alio modo fieri posset. Decimò, quo

animo quis contradicat. Vndecimò & duodecimò, qua

causa quid factum sit, vel fiat. Decimotertiò, quid sit fu-

turum, si lex fuerit probata, vel non fuerit accepta. Pro-

batur etiam ratione, quia homines nō subiiciun-Homines non|subiiciuntur|Principibus|seruiliter, sed|politicè.

tur seruiliter, atque vt mancipia, principibus, sed

politicè, atque vt ciues, ergo sine grauissima causa

non sunt illis grauissima onera imponenda: item

potestas gubernatiua data est ad protegendos, iu-

uandos, & in officio continendos subditos, & vt

boni fiant: imponendo autem eis grauissimas, &

onerosissimas leges deteriores subditi redderen-

tur: non res difficillimas pauci, & ratò faciunt: er-

go malè, iniustè, & inualidè tales leges ferrentur.

Vnde Demosthenes cōtra Timocratem sic loqui-

tur: Arbitror confitendum esse omnibus, probam legem,

& multitudini profuturam: primum simpliciter, & om-

nibus æquè apertam esse oportere, ne eam alius aliter in-

terpretetur. Deinde fieri posse oportere ea, quæ habeat.

Nam si præclarè constituta sit, aliquid tamen, quod ne-

queat fieri, proponat: id voti potiùs quàm legis fuerit

officium. Et Plato 5. de legibus scribit: Possibilia volet

fundator legum: impossibilia nec volet: Nam vana esset

cupiditas, & Plutarch. in Solone: Decet autem in fe-

rendis legibus, possibilitatis, & facultatis rationem ha-

bere, si quis mallet vtiliter in paucos, quàm sine vtilita-

te in multos animaduertere. Huc spectat id Prouerb.

30. Qui vehementer emungit, elicit sanguinem: &

Matth. 23. Alligant onera grauia, & impossibilia, &

imponunt in humeros hominum, &c. & Act. 15. Quid

tentatis imponere iugum super ceruices discipulorum,

quod neque patres nostri, neque nos portare potuimus?

Quod non significat, legem veterem fuisse simpli-

citer impossibilem: nam à multis seruata est, vt

probat ibi Lorinus vers. 10. sed dicitur, quia ægrè

& difficulter seruari poterat, & hæc fuit non mo-

dica eius imperfectio. Similiter ergo erunt imper-

fectæ leges humanæ, quæ præcipiant valdè dura

& difficilia, imò erunt multæ: nisi vrgens causa sit

durum aliquid præcipiendi, quomodo intellige

quod ait Andreas ab Exea c. cùm omnes, de const.

num. 81. legem perquam duram, seu quātumcum-

que duram seruandam esse, ex l. prospexit, ff. qui &

à quibus, hæc conditio magis ex sequenti consta-

bit. Ex ea verò multi, (vt quando agemus de lege

pœnali videbimus) inferunt, nominem per legem

obligari posse ad solutionem pœnæ grauis ante

iudicis condemnationem. Ex eadem etiam multi

colligunt, neminem teneri, cum periculo mortis

manere in carcere, licèt ei præcipiatur, Sotus 5.Nemo tenetur|cum periculo|mortis mane-|re in carcere.

iust. quæst. 6. art. 4. & sumitur ex D. Thoma 2. 2. q.

69. art. 4. ad secundum, Couarruuia 1. variar. cap. 2.

num. 11. quamuis Caietanus dicta quæst 69. art. 4.

teneat, si esset lex de hoc, obligatoriam fore, ta-

metsi de facto ea lex non sit, & ideo fugiendo è<-P>@@

<-P>carcere non peccare. Et licèt Caietanus, Sotus, &

Couarruuias suprà, num. 4. dicant, damnatum ad

grauissimum carcerem perpetuum, non posse ex

eo fugere: tamen meliùs Salon eod. artic. 4. & alij

docent, fugere posse: idem dicunt de damnato ad

seruitutem valdè duram. Quod etiam de seruis

bello captis tenent Salon & alij multi. Sed de his

ex professo disseremus disp. 15. de lege pœnali.

  Quinta conditio legis est, vt sit iusta, & hone-57

sta. Isidorus 5. etym. cap. 21. relatus cap. erit autem5. Conditio.

lex, dist. 4. in cuius cap. repetitione idem docet Se-

bastianus Medicis, & omnes decreti interpretes

eod. cap. & Panormitanus cum aliis cap. 1. de con-

stit. & l. 1. ff. de iustitia & iure, D. Thomas, quæst.

90. art. 1. ad tertium, & latiùs quæst. 96. artic. 4. vbi

omnes recentiores, Augustinus 2. ciuit. cap. 21. &

clariùs libr. 19. cap. 21. & 1. de libero arbitrio

cap. 5. Cicero 2. de legibus, Plato in Minoë, Cle-

mens 1. stromatum non procul à fine, Castro 1. de

lege cap. 1. & 5. Sotus 1. iust. quæst. 6. art. 4. Victoria

relect. de potestate Pap. num. 18. Syluester, Ange-

lus, Rosella, Tabiena, Armillasa, Caietanus & alij

summistæ verbo, lex. Rebuffus in proœmio const.

reg. gloss. 1. num. 17. Probatur: quia lex est ius: iusLex debet esse|iusta, & ho-|nesta.

autem iniustum esse non potest; cùm ius dicatur,

quasi iustum, cap. ius generale, distinct. 1. & in iure

non tam desideratur iustitia, quàm honestas cap.

porro, 35. quæst. 3. ergo lex debet esse iusta & ho-

nesta, scilicet ex parte obiecti, præcipiendo rem

honestam vel de se, vel ex fine, ad quem conducit:

item lex iniusta vel inhonesta obligare non po-

test, ergo non est lex. Item omnis alia lex debet

esse participatio æternæ, D. Thomas quæst. 93. art.

3. atqui æterna iustissima est: ergo. Item potestas

legislatiua non est data in destructionem, sed in

ædificationem: quia non est potestas, nisi à Deo: &

quæ à Deo sunt, ordinata sunt, Rom. 13. item quia lex

est opus iustitiæ legalis; quæ non potest iniustum

facere, & lex est actus prudentiæ, quæ iniustum non

dictat. Vnde Sap. 8. Per me Reges regnant, & legum

conditores iusta decernunt.

  Aduerte tamen ex D. Thoma quæst 96. artic. 4.58

& ex aliis, communiter, legem dupliciter posse es-Lex duplici-|ter potest esse|iniusta.

se iniustum. Vno modo, quia præcipit rem tur-

pem, & moraliter malam. Alio modo, quia licèt

Princeps præcipiat rem bonā, non tamẽ potest eā

præcipere. Si primo modo iniusta sit, & de hoc

constet saltem moraliter, non solùm possum, sed

etiam debeo eam transgredi, quia obedire oportet

Deo magis, quàm hominibus, Act. 5. si verò lex secũ-

do modo sit iniusta & de hoc constet, licèt possim

legem seruare, non teneor, iuxta hæc Baldus l. si-

cut, C. de seruit. & aqua, & l. vnica, C. de confess. &

cap. 2. de probat. & l. 1. ff. de constit. princip. dicit,

legem malam esse diabolicam, & tyrannicam, necLex mala est|diabolica.

ligare: & Bartolus, l. vectigalia, ff. de public. &

vectig. dicit, non esse peccatum fraudare vectiga-

lia iniustè imposita: hos citat & sequitur Rebuff.

proœm. const. reg. gloss. 1. num. 21. numero autem

23. adducit Felinum cap. nihil, colum. 3. vers. 33. de

præscript. D. Thom. illo art. 4. Panormitanum, Fe-

linum, & alios cap. 1. de constit. Augustinum 1. de

lib. arb. cap. 5. si verò dubium est an lex aliquo ex

his modis iniusta sit, Vazquez disput. 151. in fine

ait, si cōstat legislatorem esse verum Regem, pro-

culdubiò obediendum illi est: secus si est dubium;

an ille sit Rex, vt tractat. de conscientia dixerat:

idem tenent aliqui, & probant, quia si constat, esse<-P>

@@0@

@@1@Disput. I. Sectio IX. 23

<-P>Regem: constat esse in possessione: in dubiis au-Regi quem|constat esse|Regem, obe-|diendum est,|in dubio.

tem melior est conditio possidentis, si verò non

constat, esse Regem: cùm ego sim in possessione

meæ libertatis, possum non obedire. Sed hæc ra-

tio non placet: quia Rex quantumcumque certus,

non est in possessione imperandi, nisi iusta: ergo

cùm sit dubium, an hoc sit iustum, dubia est pos-

sessio & facultas præcipiendi hoc: cur ergo tene-

bor ei obedire? Præsettim, si quod præcipit, verbi

gratia, occidere hunc hominem non multi refe-

rat: ex occisione verò impendeat magnum pericu-

lum Reipubl. vnde dico, si dubito, an quod præci-

pit, turpe sit, siue quia pro neutra parte sunt ratio-

nes probabiles, siue quia pro vtraque sunt: siue

vna pars appareat probabilior, siue non: siue po-

sitiue iudicem, siue sim suspensus omnino, debeo

obedire, modò sine notabili meo, & aliorum de-

trimento possim id facere, & modò in omissione

tale detrimentum non sit, neque sit longè maioris

peccati periculum in obedientia, quàm in trans-

gressione: quia in dubio præsumẽdum est pro Su-In dubio præ-|sumendum est|pro Superiore.

periore, & obediendum illi est, quando alia non

præponderant: si enim ex quolibet rationabili du-

bio posset subditus negare obedientiam Superio-

ri, sępe eam negaret, eò quòd Superior nec potest,

nec tenetur semper rationes honestantes id, quod

præcipit, subdito manifestare, & sic sequeretur

magna inordinatio & confusio in communitati-

bus, & hoc sensu intelligendi sunt, qui dicunt, in

dubio parendum esse Superiori, Augustinus capit.

quid culpatur, 23. quæst. 1. Canonistæ cap. quæ in

Ecclesiarum, de constit. præsertim Panormitanus

& Felinus, Turrecremata cap sententia, & cap. Do-

minus, 11. quæst. 3. Castro 1. de lege, cap. 5. & alij

tractatu de bello, & alibi sæpe, vt tract. de con-

scien. vnde Medina quæst. 19. art. 6. §. ex his Prin-

ceps, inquirens, quid faciendum subdito, cui ali-

quid præcipitur, quod videtur esse contra Dei le-

gem, ait, varias distinctiones excogitatas esse à

Theologis, nominatim ab Adriano, quodlib. 2. So-

to de secreto mem. 3. quæst 2. sed diligentiùs rem

tractari à Syluestro verbo, conscientia, ver. inqui-

sitio, §. 3. verb. obedientia, §. 4. vbi ait, Primò, si sub-

ditus dubitat, an prælatus iure præcipiat, tenetur

obedire; Primò, quia in dubiis Superior debet esseIn dubiis Su-|perior esse de-|bet prælati|auctoritas.