İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

 
7.4.2. İnternet xidmətləri 

---

176 
İnternet xidmətləri cürbəcürdür. Əsas xidmətlər aşağıdakılardır: elektron poçt, 
telekonfrans, informasiya yayımı siyahıları, fayllara məsafədən müraciət, uzaq terminal 
rejimində iş, Ümumdünya hörümçək toru. 
İnternet xidmətləri: interaktiv, birbaşa və təxirə salınmış oxu kimi 3 növə bölünür. 
Təxirə salınmış oxu xidmətində sorğu ilə cavab eyni vaxtda baş vermir. Elektron poşt bu 
xidmət növünə aiddir. Birbaşa müraciət xidmətində sorğuya həmin anda cavab verilir. 
Lakin cavab alanın əlbəəl reaksiya verməsi tələb olunmur. Faylların ötürülməsi bu növ 
xidmətə aiddir. Alınmış informasiyaya əlbəəl reaksiya verilməsi tələb olunan xidmət növü 
interaktiv sayılır və Ümumdünya hörümçək toru belə xidmətdir.
Elektron poşt (e-mail) İnternetin daha populyar xidmətidir. Bu zaman bir 
kompüterdən ötürülən mətni ünvan öz kompüterində alır, lakin onu özünə münasib vaxtda 
oxuyur. 
Müxtəlif prinsiplərlə qurulmuş, müxtəlif protokollarla işləyən şəbəkələrdə elektron 
məktub ötürmək üçün SMPT (Simple Mail Transfer Protocol) protokolundan, qəbul etmək 
üçün isə POP protokolundan istifadə edilir. Windows ƏS mühitində elektron poçt üçün 
Outbook Express, Microsoft Outbook, Netscape Communikator və digər proqramlardan 
istifadə etmək olar. 
Şəbəkə yenilikləri Usenet və ya telekonfrans da İnternetin geniş yayılmış xidmət-
lərindəndir. Bu halda xəbər alan şəbəkə düyünü həmin xəbəri siyahıda olan bütün 
düyünlərə translyasiya edir. Beləliklə, bir xəbər çoxqat təkrarlanaraq qısa müddətdə bütün 
dünyaya (Usenet konfrans iştirakçılarına) yayılır.
İnformasiya yayımı siyahıları elektron poçtla işləyən sadə İnternet xidmətidir. Bu 
halda bir məktub siyahıda qeydiyyata düşmüş bütün abonentlərə ötürülür. Bu yayımı hansı 
təşkilat icra edirsə, o da yayıma nəzarət edir. Halbuki belə nəzarət Usenet xidməıtində 
yoxdur.
FTP xidməti xüsusi serverlərdə saxlanan fayllara (həmçinin, arxiv fayllarına) 
müraciəti təmin edir.
Ümumdünya hörümçək toru (World Wide Web – WWW) İnternetin ən populyar 
xidmətidir. Bu xidmət hipermətn anlayışına əsaslanır. Mətn informasiyasının ardıcıl, xətti 
formada deyil, bir-biri ilə iqtibaslar şəklində bağlı olan mətnlər çoxluğu kimi təşkil 
edilməsinə hipermətn deyilir. Bir mətn daxilindəki iqtibas digər mətnə keçidə imkan verir. 
İqtibas edilən mətn başqa kompüterdə, başqa ölkədə, başqa kontinentdə ola bilər. 

---

177 
Hipermətn ideyası əsasında mulyimediya texnologiyasına əsaslanan hipermediya 
yaradılmışdır. Hipermətn sənədi HTML (Hyper Text Markup Language) dilində tərtib 
edilir. HTML formatını ötürmək üçün HTTP (Hyper Text Transfer Protocol) 
protokolundan istifadə edilir. WWW sənədindəki iqtibaslar elə təşkil edilmişdir ki, hər bir 
informasiya resursu İnternetdə birmənalı ünvanlaşdırılır. İnternetdə informasiya resursuna 
iqtibaslar URL-ünvanlar (Uniform Resource Locator) adlanır. 
WWW xidmətinin köməyi ilə istifadəçi öz informasiya fəzasını vahid bütöv kimi 
qəbul edir. İqtibaslar WWW müştərisi olan brauzer adlanan proqramlar vasitəsilə dərk 
edilir.
Telnet xidməti məsafədəki kompüterlərə terminal müraciətini təmin edir.
Proxy-server (əlaqələndirici server) tez-tez müraciət edilən informasiyanın üzünü 
özündə saxlayır və təkrar müraciətlərdə uzaq qoşmalara ehtiyac qalmır.