İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

 
8.5. Kompüter texnologiyalarının təkamülü 
20-ci əsrin ortalarınadək kompüter yalnız mürəkkəb elmi və mühəndis hesablamaları 
üçün istifadə edilirdi. 1950-ci illərdə kompüter ilk dəfə müxtəlif kommersiya məsələləri-
nin həllinə cəlb edildi. 1960-cı illərdə kompüter idarəetmə işinə tətbiq edildi. 1968-1972-ci 
illərdə verilənlər bazası, terminallar, şəbəkələr və maqnit diskləri meydana çıxdı ki, bu da 
prinsipcə yeni kompüter texnologiyasının əsasını yəşkil etdi. 
80-ci illərdə informasiya texnologiyaları keyfiyyətcə dərin dəyişikliyə uğradı. Belə 
ki, əvvəllər əsas fikir informasiyanın cəld işlənməsinə yönəldilirsə, sonra peşəkar olmayan 
istifadəçi marağı ön plana çəkildi.
1990-cı illərin əvvəlində telekommunikasiya sistemlərinin biznesdə istifadəsi 
aktuallaşdı. Fərdi kompüterlər müəssisədə idarə (ofis) maşınlarına çevrildi. 
 
8.6. İnformasiya sistemlərinin baza texnologiyaları 
Müasir informasiya sistemlərində informasiya texnologiyaları mühüm rol oynayır. 
Təəssüf ki, bu iki termin yanlış olaraq tez-tez eyniləşdirilir. Halbuki bunlar fərqli anlayış-
lardır. 
İnformasiya texnologiyaları dedikdə, verilənlərin yığılması, saxlanması, emalı, ötü-
rülməsi və istehlakçılara təqdim edilməsi metodları nəzərdə tutulur. İnformasiya sistem-
ləri isə informasiya texnologiyalarından istifadə edilməklə yaradılıb işlədilən kompüter 
sistemləridir. 
İnformasiya sistemlərində istifadə edilən informasiya texnologiyaları olduqca müx-
təlifdir. Lakin bunların hamısı son yekunda informasiya resursları ilə işləyir. Bu baxım-
dan, həm informasiya sistemlərində, həm də informasiya texnologiyalarında mərkəzi yeri 
verilənlərin idarə edilməsi texnologiyası tutur. Bu texnologiyanın xarakteri emal edilən 
verilənin təbiətindən asılıdır. 
Müasir iqtisadi informasiya sistemlərində, həmçinin, digər təyinatlı informasiya 
sistemlərində verilənlərin idarə edilməsi texnologiyasının 3 istiqaməti fərqləndirilir ki, 

---

185 
bunlara da baza texnologiyaları deyilir: 1) verilənlər bazası texnologiyaları, 2) veb-
texnologiyaları
177
və 3) mətni axtarış texnologiyaları.
Verilənlər bazası texnologiyaları verilənlər bazası adlanan strukturlaşdırılmış veri-
lənlərin yaradılmasını, saxlanmasını, aktuallaşdırılmasını, tamlığını, səmərəli və kollek-
tiv istifadə edilməsini təmin edir. 
Veb-texnologiyaları şəbəkə mühitində və ayrıca fərdi kompüterdə hipermediya 
informasiya resurslarının idarə edilməsi üçündür. Ümumdünya hörümçək toru adlanan 
WWW, mahiyyətcə, qlobal paylanmış hipermediya informasiya sistemidir.
Mətni axtarış texnologiyaları təbii dildə mətn axtarışı ilə işləyir və səmərəli axtarış 
təmin etmək üçündür. 
Praktiki fəaliyyət göstərən informasiya sistemlərində baza texnologiyalarının 
inteqrasiya edilməsi səmərəli sayılır.