İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

 
8.3. Müasir informasiya emalı sistemləri 
Müasir informasiya emalı sistemlərində (İES-lərdə) kağız daşıyıcılardan imtina edilən 
və AİY-lər arasında verilənlər mübadiləsini şəbəkə vasitəsilə reallaşdıran rəqəmsal 
texnologiyalardan istifadə edilir. Bu texnologiyalar həm də hər hansı məsələnin həllində 
əməkdaşlar qrupunun real vaxt rejimində birləşdirilməsini nəzərdə tutur. Rəqəmsal 
texnologiya telekonfranslar təşkil etməklə fikir mübadiləsi etməyə, müəyyən suallar 
ətrafında müzakirələr açmağa, elektron poçt vasitəsilə operativ material ötürülüşü etməyə, 
175
MSOffice95, MSOffice97, CorelOffice97, Русский Офис и т.п.

---

182 
elektron elanlar lövhəsi yaratmağa və s. imkan verir. Bu sistemlər müəssisənin bütün 
işlərini əhatə etdiyindən, ―biznes-proseslərin korporativ idarəetmə sistemləri‖ termini ilə 
ifadə edilir. Bu cür sistemlər üçün ―müştəri-server‖ texnologiyasından istifadə edilməsi, 
qlobal İnternet şəbəkəsi vasitəsilə uzaqdakı istifadəçilərin prosesə qoşulması xarakterikdir. 
Müxtəlif ölkələrdə və qitələrdə yerləşən 40 mindən artıq istifadəçinin ümumi informasiya 
məkanında birləşdirilməsini reallaşdıran sistemlər geniş istifadə edilir. Məsələn, 
McDonalds şirkəti öz bölmələrini bütün dünyaya yaymışdır.
 
8.4. İnformasiya emalının kompüter üsulu ilə bağlı problemlər 
Mövcud informasion strukturu köklü surətdə yenidən qurmadan, sadəcə əməkdaşların 
iş yerlərinə fərdi kompüter qoyub onları lokal şəbəkədə birləşdirmək idarəetmədə 
nəzərəçarpacaq müsbət səmərə verə bilməz. Köhnəlmiş iş üsullarını avtomatlaşdırmaqla 
yalnız kompüteri yüksək sürətli kağız sənəd istehsalçısına çevirmək olar. Belə ki, ABŞ 
müəssisələrinin işinin təhlili göstərmişdir ki, bir işçinin müvəqqəti olaraq müəssisəyə 
qəbul edilməsi üçün 113 səhifəlik 43 müxtəlif sənəd
176
tərtib etmək lazım gəlir. Çünki 
mövcud informasiya sistemində ayrı-ayrı bölmələr və işçilər arasında əlavə əlaqələr vardır. 
Müəssisənin normal fəaliyyəti üçün cəmi 20-30 daxili kommunikasiya kifayət edəcəyi 
halda, mövcud olan kommunikasiyaların sayı bundan 3-4 dəfə çoxdur. Müəssisənin idarə 
edilməsinin avtomatlaşdırılması təcrübəsi göstərir ki, məhsuldar kompüterin qurulması 
―hər ehtimala qarşı‖ çap edilən və yayılan əlavə nüsxələr hesabına kommunikasiyaların 
sayını artırmaq mümkündür. Buna görə də müəssisədə kompüter texnikası tətbiq 
edilməzdən əvvəl lazımsız kommunikasiyalar optimal səviyyəyə qədər ixtisar edilməlidir. 
Yayılmış əsas təhlükələrdən biri kompüterin imkanlarını həddən artıq şişirtməkdir. Fərdi 
kompüter, nə qədər baha və nə qədər məhsuldar olsa da, bizim mürəkkəb iqtisadi 
məsələlərimizi həll edə bilməsi üçün həmin məsələlərin proqramını tərtib etməyi tələb 
edir. Kompüter texnikasının tətbiqi ilə bağlı olaraq kollektivdə yaranan sosial-psixoloji 
problemlər böyük diqqət tələb edir. Çünki işçilərin ixtisara düşmək qorxusu və qalan 
işçilərə daha ciddi nəzarət etmək imkanı yaranır. 
Kompüterləşdirmə mühasibat uçotu və təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili texnologiyasını 
əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirir. Ənənəvi texnologiyada mühasibat uçotu və təsərrüfat 
176
Tələb olunan sənəd surətləri ilə birlikdə

---

183 
fəaliyyətinin təhlili jurnal-orderdə və kağız sənədlərdə həyata keçirilirdi. Bu sənədlərin bir 
çoxu kompüter sistemində də istifadə edilir. Lakin bu sənədlər çox hallarda elektron 
formada olur. Əsas uçot sənədləri (mühasibat kitabı və jurnallar) verilənlər faylı şəklində 
saxlanır ki, bunları da kompütersiz dəyişmək mümkün deyildir. Kompüter texnologiyası 
bir-sıra xüsusiyyətlərə malikdir.