İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

6.2. Proqram təminatının tipologiyası 
Proqram vasitələri 3 tipə bölünür:
Sistem proqram təminatı; 
Proqramlaşdırma texnologiyalarının instrumentariyası; 
Tətbiqi proqram təminatı. 
Sistem proqram təminatı dedikdə, kompüter və ya şəbəkəni işçi vəziyyətdə saxla-
yan proqram vasitələri kompleksi nəzərdə tutulur. Sistem təminatını işləyib hazırlayan, 
tətbiq edən və təkmilləşdirən proqramçılar sistem proqramçılar adlanır.

---

110 
Şəbəkədə sistem proqram təminatı ilə sistem proqramçılarla yanaşı, şəbəkə 
inzibatçısı və operatorlar da məşğul olurlar. 
Sistem proqram təminatının vəzifələrinə aşağıdakılar daxildir: 
Hesablayıcı sistemin normal fəaliyyətinin təmin edilməsi; 
Kompüterdə və şəbəkədə tətbiqi proqramlar üçün iş şəraitinin yaradılması; 
Köməkçı prosedurların
123
icrası; 
Kompüter və ya şəbəkə aparaturasının diaqnostikası və profilaktikası. 
Sistem təminatı kompüterin ayrılmaz tərkib hissəsi olmaqla, sabit yaddaşdakı baza 
təminatını, kompüterin əməliyyat sistemini (ƏS), əməliyyat örtüyünü və şəbəkə ƏS-ni 
özündə birləşdirir. 
Servis (xidməti) proqram təminatı istifadəçi üçün rahat (komfort) iş şəraiti yaradır. 
Buraya: diaqnostika, antivirus, disklərə xidmət, verilənləri arxivləşdirən və imtinadan 
sonra bərpa proqramları daxildir. 
Proqramlaşdırma texnologiyalarının instrumentariyası proqram tərtibi vasitələrini 
özündə birləşdirir. Bu qəbildən olan proqram məhsulları tətbiqi proqramların yaradılma-
sı, sazlanması və testləşdirilməsi mərhələlərini özündə birləşdirən bütün proqramlaşdır-
ma prosesini həyata keçirməyə imkan verir. 
Turbo Pascal və ya Turbo C kimi universal dillərə və müəyyən sinif proqram 
vasitələrinin
124
yaradılması üçün nəzərdə tutulan ixtisaslaşdırılmış sistemlərə əsaslanan 
çoxsaylı proqramlaşdırma sistemləri mövcuddur. 
Proqramlaşdırma sistemlərinə: müəyyən proqramlaşdırma dilində mətn və obyekt-
istinad proqram vasitələri; proqramlaşdırma dilindən kompilyator; proqram sazlayan; 
proqramları optimallaşdıran vasitələr; standart proqramlar kitabxanası; əlaqələr 
redaktoru
125
; sorğu informasiyası
126
; fərdi və kollektiv layihələrin reallaşdırılması üçün 
olan proqramlar; proqramları sənədləşdirən proqramlar aiddir. 
123
surətçıxarma, arxivləşdirmə, faylların və verilən bazasının bərpası, icazəsiz müdaxilədən mühafizə
124
məsələn, verilən bazasının
125
kompanovkaedici
126
aidi və ümumi arayışlar

---

111 
Proqramlaşdırma sistemləri ilə yanaşı, son illərdə proqramlaşdırmanın avtomat-
laşdırılması üzrə müxtəlif vasitələrin
127
geniş istifadəsi müşahidə olunur. Bunlara CASE 
(Computer Aided System Engineering) instrumentləri deyilir.