İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

3760/12- Talim ve terbiyede (öğretim ve eğitimde) bazı umumi kaideler:

- Muvaffakiyeti takdir etmek, muvaffakiyetin devamı ve daha üstün muvaffakiyet için gerekli gücü kazandırır.

- (Çocuğun veya gencin) elde ettiği hatalı neticeleri, menfi biçimde tenkid etmeyiniz. Yavaş yavaş ve onu incitmeden daha iyi netice elde etmesine yardımcı olunuz.

- Müsbet davranışlar sözkonusu olduğunda, ona güvendiğinizi ve ondan iyi şeyler ümid ettiğinizi belli ediniz.

- Çocuğa, muvaffak olması veya ulaşması ihtimali kuvvetli olan işler veriniz ve ulvi gayeler gösteriniz.

- Çocuğun size yardım etmek veya kendi başına müsbet bir iş yapmak için gösterdiği ilk belirtileri değerlendiriniz ve bu teşebbüslerini teşvik ediniz.

- Çocuğun sadece dinlemekle değil, yaparak, tatbik ederek öğrenmesine dikkat edi­niz. Zira yaparak öğrenme, çocuk için daha cazib ve manalı olur.

- Sürekli olarak 8 saat çalışmak, aralıklı olarak 8 saat çalışmak kadar verimli olamaz.

- Çocuk umumiyetle ana-babasının kendine karşı olan tutumunu taklid eder. O halde iyi örnek olunuz.

- Çocuğa veya gence verdiğimiz nasihatle, yaptıklarımızın farklı oluşu onları şaşırtır ve bize olan itimad ve inancı sarsar. O halde sözlerimizle fiillerimiz birbirine uygun olmalıdır.

- Bizim davranışlarımız, geniş ölçüde çocuklarımızın şahsiyetlerinin gelişme tarzına tesir eder.

- Çocuğun iyi yaptığı işleri takdir ediniz. Çocuk takdirle gelişir, gereksiz tenkidle yıkılır.

- Çocuk usanç belirtileri gösterdiği veya işlerini baştan savma yapmaya başladığı za­man, ona başka bir iş veya dinlenme fırsatı veriniz.

- Kardeşler arasında yaş, kabiliyet ve ilgiye göre mümkün mertebe eşit bir şekilde iş bölümü yapınız. Sevgide de bu eşitliği koruyunuz.

- Çocuğunuzun sevildiği, istendiği ve sizin için önemli olduğu duygusunu kazanma­sına ehemmiyet veriniz.

- Ceza vermekten çok, iyiliğe teşvik ediniz. Hem gösterdiği gayreti, hem de muvaf­fa­kiyet derecesini takdir ve teşvik ediniz. Elde ettiği netice mükemmel olmasa bile, elinden geldiği gayreti göstermesi, çocukta sorumluluk duygusunun gelişmiş olduğunu gösterir.

- Teşvik ve takdirlerinizin samimi olması gerekir. Çocuklar yalancı iltifatların ça­buk farkına varırlar.

- “Bunu yaparsan şunu veririm” şeklindeki pazarlık yapmayınız; faydadan çok za­rar verir. Zira iyiliği ve vazifeyi, menfaat için yapmaya alışır.

Fakat iyi bir davranışı (önceden pazarlıksız) mükâfatlandırmak, onu yeniden iyi davranışlara teşvik eder.

- Bazı şeyler, hata yapmadan öğrenilmez. Bunu normal karşılayınız. En önemli şe­yin, gayret göstermek olduğunu ona anlatınız.

- Çocuğu başka biriyle mukayese edip küçük düşürmeyiniz. Kendine güveni sarsılan ve sevilmediğini düşünen çocuk hem başarısız hem de kıskanç olabilir.

- Aşırı baskı ve aşırı müsamahakârlık aynı derecede zararlıdır. Birincisi çocuğu ya pısırık veya isyankâr yapar; ikincisi çocuğu sorumsuzluk ve irade zaafiyetine götü­rür. Bu ikisi arasında teraziyi doğru tutmak gerektir.

Zikredilen bu ve diğer terbiye kaidelerinin bir fiilî dua manasında olarak tatbik edilmesi halinde, istenilen neticenin mutlaka alınacağı veya tatbik edilmemesi halinde neticenin de mutlaka menfi olacağı düşünülmemelidir.

Nuh (A.S.)ın oğlu da babasına itaat etmemiştir. Şu var ki, Allah ihlas ile yapılan fiilî duayı ekseriyetle kabul eder. Zaten her nevi ile dualar bir ibadet­tir, vazifeyi ifadır. Allah herkesin liyakatına göre muamele eder. Oğlunun dünya muvaffakiyeti için heyecanlanan, fakat uhrevî menfaatında hassasiyeti olmayan bir kalb sahibi olan ebeveynin yapacağı kavlî dualar, şayan-ı kabul olmaz. Çocuk dünya ve âhirette ebeveyne bir dert olur, böylece İlahî adalet hükmünü icra eder.