İsmail arabaci kiMDİR

TÜRKİYE’DEKİ ÇERKESLER
Çerkes topraklarının işgali, 1856 Kırım savaşından galip çıkan Rus ordusunun yıldırıcı baskınları ve İmam Şamil’in Mürid hareketinin 1859 yılında başarısızlığa uğraması sonucunda gerçekleşti. Böylece Ruslar bütün güçlerini Çerkeslerin üzerine sürdüler. O yıllarda başlayan göç, dalgalar halinde kara ve deniz yoluyla Osmanlı topraklarına aktı. Gelenler Anadolu’ya, Balkanlara ve bugünkü Suriye, Ürdün ve İsrail topraklarına yerleştirildi. Çerkeslerin başlangıçta yoğun olarak iskan edildikleri üç kuşak vardı: Balkanlar, Samsun-Reyhanlı (Hatay) hattı ve Suriye-Ürdün hattı. Çerkesler öncelikli olarak Balkanlarda Köstence, Varna, Sofya, Priştine, Kosova ve Plevne dolaylarına yerleştirildiler. 93 harbinden sonra bu kez Balkanlardan Güney Marmara ve Golan Tepelerine yerleştirildiler.

Çerkeslerin Osmanlı tarafından Ortadoğuya yerleştirilmeleri ise Rumeli ve Anadolu’da iskan bölgelerinin kalmamasından kaynaklanmıştı. Bölgedeki ilk Çerkes yerleşimi 1871 yılanda Halep ve Şam dolaylarında idi. Daha sonra gelenler Golan Tepeleri ve Amman civarına yerleştirildi. 1878 sonrasında iki büyük göç dalgası daha yaşandı. Bunlardan ilki gemilerle önce Karadeniz limanlarına ve sonra yaya olarak Kayseri-Uzunyayla’dan Suriye’ye doğru gerçekleşti. İkinci grup göçmen ise bu kez Balkanlarda yaşanan savaşlar nedeniyle Rumeli’den geldi. Bugün kesin rakamlar bilinmemekle beraber Ürdün’de 60.000 ,Suriye’de 40.000 ve İsrail’de ise 3.000 kadar Çerkes ve Abaza bulunduğu tahmin edilmektedir.

Anayurtlarından koparılan Çerkeslerin çok büyük bir kısmı Anadolu’ya aktı. Burada zorunlu bir iskan politikasına tabi tutulmuşlardı. Samsun’da başlayıp Çorum, Tokat, Amasya, Ankara, Kayseri ve Maraş’a ve buradan geçerek güneyde Hatay-Reyhanlı’ya kadar uzanan bölgeye ve ayrıca Batı Anadolu’da Adapazarı, İzmit, Biga, Balıkesir, Bursa, Bozüyük ve Eskişehir ile Güneydoğu Anadolu’da bazı bölgelere yerleştirildiler. 1864 yılından itibaren Anadolu’ya göç eden Çerkesler, bu yeni toprakları vatanları gibi benimsediler.

Çerkesya’yı 1830’larda dolaşan İngiliz gezgin J.Bell, resmini yaptığı Şapsığ lideri Hacı Kızbeç’i ‘’Çerkes Aslanı’’ diye adlandırmıştı.Hacı Kızbeç, etrafına topladığı binlerce savaşçıyla, Rus hatlarına düzenlediği baskınlarla, ileri yaşlarında bile halkına önderlik etti. Bağımsızlık savaşının örgütlenmesinde önemli rol oynayan Ubıh lideri Hacı Degumuko Berzeg, Çerkes milli meclisinin en aktif üyesiydi.15.000 kişilik birliğiyle Karadeniz kıyısındaki Rus kalelerine sürekli saldırılar düzenledi, bazılarını ele geçirdi. Ruslar tarafından başına bin ruble ödül konmuştu. Kafkas-Rus savaşının ünlü Ubıh lideri Giranduk Berzeg, Karadeniz kıyısındaki Rus garnizonlarına aman vermedi. Amcası Hacı Degumuko Berzeg’den aldığı liderliği 1860’da Soçi’deki Çerkes milli meclisine devretti. Sürgünde halkıyla birlikte Balıkesir Manyas Yeniköy’e yerleşti. 93 harbinde oğlu İslam beyi kaybettiği Plevne’de Osmanlı ordusunun 5.000 kişilik gönüllü Çerkes süvari birliğine önderlik etti. Osmanlı için yeni bir asker kaynağı olan Çerkesler, I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşında Türk orduları içinde yer aldılar. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş aşamasında ise Çerkesler bazen haksız ithamlara maruz kaldılar. Örneğin, Çerkes Ethem isyanından sonra Bandırma ve Manyas yöresindeki Çerkeslere kötü gözle bakılmış ve ilk fırsatta İsmet İnönü hükümeti tarafından trenlere bindirilmiş ve Doğu Anadolu’ya sürülmek istenmişler fakat o sırada Başbakanın değişmesi ve Rauf Orbay’ın Başbakan olması sonucunda trenler Orta Anadolu’dan geri döndürülmüş ve köylerine geri dönmüşlerdir.

Türkiye’deki Çerkesler, Kafkasya’da yaşayan soydaşlarından 3 katı daha fazla oranda bulunmaktadır. Çerkesler tarafından, Abazaların dinsel açıdan en hoşgörülü grup, Ubıhların konuşmayı en iyi bilen grup, Abzehlerin Allah’a bağlı en dindar grup, Şapsığların en sert mizaçlı grup, Kabardeylerin ise kültürlerine en çok bağlı grup olduğu belirtilmektedir. Karadeniz kıyı boyunda yaşayan Ubıhlar tarih boyunca Rumlar, Yahudiler, Türkler ve Ruslarla ticari ilişkiler geliştirmişler ve dışarıya açık bir tutum sergilemişler. Bu nedenle diğer gruplarla dil düzeyinde iyi ilişkiler geliştirmeleri daha kolay anlaşılabilir. Abzehler, yine kıyı boyunda yaşadıkları ve Osmanlı’yla daha yakın ilişki içinde olduklarından dini kurallara daha sıkıca sarılmışlar. Şapsığlar ise yine kıyı boyu dağlık bölgelerde yaşadıkları ve daha kapalı bir toplumsal yapı sergiledikleri için diğer gruplara göre daha ayrık dururlar. Zengin topraklarda yaşayan Abazalar dinsel ayrılıkları problem etmedikleri gibi aynı ailede Hristiyan ve Müslümanların bir aradalığı mümkün olabilmiştir. Türkiye’deki Kabardeylarin Çerkes kültürünü değiştirmeden koruyabilen grup olma nedeni ise, belki de Kuzey Kafkasya’dan savaşların ardından topluca Uzunyayla’ya (Kayseri Pınarbaşı, Sivas’ın güneyi ve Maraş’ın Kuzeyi) göç etmelerine ve bu bölgedeki çoğunluk grubunu oluşturmalarına bağlamak gerekir. Uzunyayla, Çerkes geleneklerinin önemli bir değişime uğramadan yaşatıldığı bölgelerden biri ve 1860’lı yıllardan bu yana Kabardeylerin toplu olarak yerleştikleri ve yaşadıkları bir bölge. Bu nedenle Kayseri, Sivas ve Maraş illerinde ve köylerinde Çerkes kültürünün kaybolması, ‘’habze’’nin (örf, adet, gelenek ve görenek) etkisini yitirmesi, düğün ve cenazelerin geleneklere uygun bir şekilde düzenlenmemesi, dilin unutulması gibi sorunların pek yaşanmadığı bir bölge. Anavatandan getirilen bu farklılıkları belirleyen bir diğer unsur da Ubıh, Abzeh ve Şapsığ gibi kıyı boyunda yaşayan grupların feodal düzende yaşamayıp, dış dünya ile daha yakın ilişki içinde olmaları ve diğer grupların ise, feodal düzende yaşayıp, kendi içine kapalı bir toplumsal yapı geliştirmiş olmalarıdır.

Türkiye’de ezici çoğunluğu Çerkes olmak üzere 2.000.000’u aşkın Kafkas asıllı nüfus yaşamaktadır. Türkiye'de 40 ilde 876 Çerkez köyü bulunmaktadır. Fakat bugün Çerkezlerin çoğu İstanbul'da ve diğer büyük şehirlerde yaşıyor. Çerkeslerin yaşadıkları illere göre köylerinin sayısı şöyledir:

Adana 21, Adıyaman 2, Afyon 11, Amasya 21, Ankara 12, Antalya 2, Aydın 17, Balıkesir 99, Bilecik 21, Bingöl 6, Bitlis 7, Düzce 77, Burdur 2, Bursa 33, Çanakkale 16, Çorum 43, Denizli 3, Eskişehir 38, Gümüşhane 4, Hatay 5, İstanbul 7, İzmir 6, Kars 2, Kayseri 4, Kocaeli 10, Konya 13, Kütahya 6, Malatya 2, Manisa 6, Kahramanmaraş 26, Mardin 1, Muğla 1, Niğde 2, Sakarya 76, Samsun 104, Sinop 37, Sivas 40, Tokat 70, Yozgat 22, Zonguldak 1.