İstanbul’un 100 KİLİsesi

84.PANAYİA KAFATİANİ (KEFELİ) KİLİSESİ

Galata’da Karaköy Ali Paşa Değirmeni Sokakda bulunmaktadır. Kilise Kırım Kefe’den göç eden Rum’lar için inşaa edilmiştir. İstanbul Rum Kiliseleri listeleri içinde Galata’da 1593 senesinde 9, 1604 yılında 10, 1683 yılında 9, 1696 yılında da 4 Rum kilisesi olduğu ifade edilir. Galata’daki Panayia kilisesi Sultan Abdülmecit döneminde 1840 yılında yenilenerek yapılmıştır. Kilise 1924 tarihinden itibaren Türk Ortodoks Patrikliği yönetimindedir.

Kilise bir avlu içinde yer alır. Avluda Türk Ortodoks Başpikoposluğu’nun yönetim mekanları bulunmaktadır. Yapı kagir olup üzeri sıvalıdır. Kilise dışta örtü sistemi çift meyilli kırma çatıya sahiptir. Doğu-batı eksenndeki yapının dikdörtgen planlı üç nefli bir bazilikadır. Batıda bir narteks, doğuda yarım yuvarlak apsisle sınırlanmaktadır. Narteks plan şeması geleneksel girişlerden farklıdır. ‘L’formundaki girişten naosa geçiş sağlanır. Naosta orta nef yan neflerden altışar sütunla ayrılmaktadır. Sütun başlıkları korint üslubundadır. Sütunlar birbirlerine kemerlerle bağlıdır. İç mekanda orta nef örtüsü beşik tonoz yan nefler düzdür. Doğudaki apsiste yarım kubbe kullanılmıştır.

85.AYİOS NİKOLAOS KİLİSESİ

Galata, Hoca Tahsin Sokak’da bulunan yapının onaltıncı yüzyılda varlığı çeşitli seyyahlar tarafından belirtilmektedir. Onyedinci yüzyılda İstanbul’a gelen Antakya Patriğinin katibi yapının iki kez yandıktan sonra inşaa edildiğini ifade eder. Pamukçiyan Galata’da bugün mevcut olan Hristos, Ay Yani, Ay Nikola, Panaia Kafatiani adlarını taşıyan dört kilisenin taşıdığı isimler onsekizici asrın sonlarında mevcut bulunan kilisenin adlarıyla aynı isedeler bu yapıların eski binaların olmadığını bildirir. Ayios Nikolaos Kilisesinde yer alan kitabeden yapının 1834 yılında yenilendiği belirtilir. Kilisede bulunan ayazmanın 1867 tarihinde inşa edildiği belirtilir. Kilise 1924 yılından itibaren Türk Ortodoks Başpiskoposluğu yönetimindedir. Kilise 2003 tarihinde bir yangın geçirmiştir. Gemicilerin koruyucu Azizi olarak kabul edilen Nikolaos’un simgesi olan ve narteksde bulunan gemi şeklindeki aydınlatma Sakız adalı balıkçılar tarafından kiliseye hediye edilmiş fakat 2003 yangınından sonra bu aydınlatma Panayia Kefeli kilisesine götürülmüştür.

Avlu içinde yer alan yapının doğu-batı doğrultusundadır. Batıda ‘U’ planında bir narteks, doğuda yarım yuvarlak çıkıntısı olan bir apsis yer alır. Dışta örtü sistemi çift meyilli örtü sistemine sahiptir. Çatı sistemi yanlara doğru iç bükey bir profil çizmektedir. Yapım malzemesi kaba yonu taş yapının üzeri sıvalıdır. Kilisenin plan şeması üç nefli bazilikadır. Orta nef yan neflerden yedişer sütunla ayrılmaktadır. Sütunların başlıkları kompozittir. Sütunlar birbirlerine bir arşitravla bağlanmıştır. Naos örtü sistemi beşik tonozdur. Apsis yarım yuvarlağı içte yarım kubbeyle örtülmüştür.

86.İOANNİS PRODROMOS KİLİSESİ

Galata’da Vekilharç sokakta bulunan yapının onaltıncı yüzyıldan itibaren varlığı bilinmektedir. Bir çok seyyahın listesinde yer alan yapının Sakız adasından gelen Rum’lar tarafından inşaa edildiği ifade edilir. 1696 da bir yangında tahrip olan kilise 1698 yılında yeniden yapılmıştır. Bu dönemden sonra birkaç kez daha yangından tahrip olup yenilenen kilise en son 1836 tarihinde tekrar inşaa edilmiştir. Yapı günümüzde Türk Ortodoks Başpiskoposluğu yönetimindedir.

Etrafı duvarlarla çevrili olan İoannis Prodromos kilisesi doğu- batı eksenindedir. Avluda kilise görevlisinin yaşam mekanı bulunmaktadır. Avlunun kuzeyinde kare kesitli çan kulesi bulunmaktadır. Çan kulesi baldaken formundadır.Yapının yapım malzemesi kaba yonu taş, tuğla ve düzgün kesme taştır. Binanın üzeri sıvalıdır. Kilise dışta çift meyilli bir kırma çatıya sahiptir. Kilisenin batısında narteks, doğusunda yarım yuvarlak üç bölümlü apsis yer almaktadır. Narteksin örtü sisteminde içte silindir aydınlatma sistemi dışta kubbe bulunmaktadır. Kilise dikdörtgen planlı üç nefli bir bazilikadır. Orta nefi yan neflerden ayıran birbirlerine kemerlerle bağlı yedişer sütun yer alır. Sütun başlıkları İon üslubundadır. Naos örtü sistemi beşik tonozdur.

87.AYİOS YEORYİOS METOKHİON KİLİSESİ

Fener Vodina Caddesinde yer alan kilise Kudüs Patrikliğine ait olan bir yapıdır. Geçmişi 1132 yılında Bizans dönemine kadar uzanan Yeoryios Metohi kilisesi İstanbul’u ziyaret eden seyyahlar tarafından belirtilmektedir. Antakya Patriği Paulus kiliseyi Anastaseos Ayios Tafos olarak adlandırır. Eremya Çelebi Rum Patrikhanesinin karşısında Kudüs vekili olduğunu bildirmektedir. Bu avlulu ve bahçeli kilisenin Kudüslü’lerin manastırı olduğunu ifade eder. Yine Pamukçiyan’ın kaleme aldığı notlarında yapının Kudüs Patriği Theophanes tarafından satın alındığını ve 1728 de yandığını ve tekrar inşaa edildiğini bildirmektedir. 1730 yılında yeniden inşaa edilen yapının daha sonraları onarım gördüğünü kilisede yer alan kitabelerden öğrenmekteyiz. Yapıda 1834 yılında çalışan ustalar Nikolaos ve Hadzinikolis Nikitiadis olarak belirtilmektedir.

Büyük bir avlu içinde yer alan yapı doğu-batı ekseninde dikdörtgen planlıdır. Yapı kaba yonu taş ve düzgün kesme taşla inşaa edilmiştir. Dış örtü sistemi çift meyilli kırma çatılıdır. Batıda narteks bulunur. Doğudaki apsis üç bölümlüdür. Ortadaki apsis yarım yuvarlak çıkıntısı içte yarım kubbeyle örtülüdür. Apsis kompozisyonu dışta ortadki konik yanlardaki düz çatı sistemindedir. Naos üç nefli bazilikal planda düzenlenmiştir. Orta nefi yan neflerden ayıran yedişer sütun bulunmaktadır. Sütun başlıkları korint tarzındadır. Sütunlar birbirlerine düz bir arşitravla bağlanmıştır. Naosun kuzeyinde Ayios Minas ayazması bulunmaktadır. İç mekan örtü sistemi basık tonozdur. İkonostasion, ambon ve despot koltuğu ahşap olup barok detaylarla tezyin edilmiştir.

88.AYİOS YEORYİOS KİLİSESİ

Yapı Yeniköy’de bulunmaktadır. Bu bölgenin en büyük kiliselerinden biri olarak tanımlanmaktadır. Ünlü banker ailelerinden Zarifi ailesi tarafından yapıldığı belirtilmektedir. 1851 yılında inşaa edilmiştir. Ayios Yeoryios Kilisesi Kudüs Patrikhanesine bağlı olan yapılardan biri olma özelliği İstanbul için önem taşımaktadır.

Bir bahçe içinde yer alan yapı doğu-batı eksenindedir. Batıda narteks doğuda yarım yuvarlak apsisle sınırlanmaktadır. Yapı dış örtü sistemi çift meyilli kırma çatı olarak tasarlanmıştır. Apsis örtü sistemi dışta koniktir. Yapının yapım malzemesi kaba yonu taş olup üzeri sıvalıdır. Naos üç nefli bazilikal plan şemasındadır. Orta nefi yan neflerden ayıran sütunların başlıkları stilize kompozittir. Sütunlar birbirlerine düz bir arşitravla bağlıdır. Naosun örtü sitemi otrtada basık tonoz yanlarda düzdür. Tavan konstrüksyonu ahşaptır. Kilise pencere açıklıkları yarım kemerlidir. Yapı dıştan çok sade olmakla birlikte iç mekanda özellikle litürjik detaylarda ampirik üslup uygulanmıştır.

89.İOANNİS PRODROMOS SİNA METOKHİON KİLİSESİ

Balat, Mürsel Paşa Caddesinde bulunmaktadır. Sina’daki Azize Katerina manastırına ait olan İstanbul’daki tek yapıdır. Bizans dönemine tarihlenen yapının ondördüncü yüzyıldaki varlığı yazarlar tarafından bildirilmektedir. Pamukçiyan notlarında Tur-i Sina olarak bahsettiği kilisenin Balat’a Fener Caddesi üzerinde olduğunu belirtir. Vaftizci Yahya’ya ithaf edildiğini ancak yapının 1640 yılında yandığını ve Rus sefirinin yardımlarıyla tekrar yapıldığını aktarır. Daha sonra tekrar tahrip olan yapı 1729 yılında yeniden inşaa edilir. 1834 yılında restorasyon geçiren yapının onarımının Rus elçiliği tarafından yapıldığı ifade edilir.

Kilise yeşil alan olarak düzenlenen bir park içinde yer almaktadır. Doğu-batı eksenindeki yapı dikdörtgen planlıdır. Batıda dikdörtgen planlı narteks doğuda dışa doğru çıkıntılı dikdörtgen planlı narteks yer alır. Yapı kaba yonu taş konstrüksyondur. Yapı dış cephede çift meyilli kırma çatıya sahiptir. Apsis tek meyilli çatıyla kapatılmıştır. Bazilikl plandaki kilise üçnefli bir naosa sahiptir. Orta nefler yan neflerden sekizer sütunla ayrılmaktadır. Sütunlar birbirlerine yarım kemerlerle bağlanmaktadır. Sütun başlıkları Korinttir. İç mekanda ahşap örtü sistemi ortada basık tonoz yan neflerde düzdür. Apsis örtü sistemi içte yarım kubbedir.

90.AYİA TRİADA MANASTIR KİLİSESİ

Heybeli adasında Ümit tepesi olarak bilinen mevkiide silüetiyle tepeye hakim olan Ruhban Okulununun içinde yer almaktadır. Adaların bazılarında keşişler, kubbeli tasvirli bahçeli kiliseler ve manastırlar bulunmaktadır. Bugün en önemli sayfiye yerlerinden biri olarak tanımlanan adaların Bizans döneminde bir çok olaya tanık olduğundan cazip bir yer sayılmadığı bilinmektedir. Sürgüne gönderilen imparatorlar, prensler, kumandanlar, patrikler genellikle Adalara sürülmüş veya burada idam edilmiştir. İmparatoriçe ve prensesler her türlü ilişkiden mahrum edilerek adadaki manastırlara kapatılmışlardır. Aynı zamanda imparatorun bir dinlenme yeri olan adalara saray ve kiliseler inşaa edilmiştir. Demonios (CinlerAdası) olarak bilinen ve bakır madenlerinden dolayı Halkis olarak adlandırılan Heybeli inşaa edilmiş manastır ve kiliselerden dolayı imparator için en çok ilgi çeken adalardan biri olarak tanımlanır. Kömürciyan son dönemlerde ruhban okulunu manastır ve kilise mevkiinde yaptıklarını belirtir.

Heybeli adasının kuzeyinde konumlanan Ayia Triada manastırının oldukça erken dönemlere inen bir tarihselliği bulunmaktadır. Manastırın kurucusunun dokuzuncu yüzyılda Patrik Fotios olduğu belirtilir. Manastırın kuruluşuyla ilgili oldukça çok teoriler bulunur. Ancak onbirinci yüzyıldan itibaren manastır bilgeliğin ve eğitimin merkezi olarak kabul edilmektedir. Manastırın büyütülmesi daha geç devirlerde onaltıncı yüzyılda Patrik Mitrophanes III. tarafından gerçekleşecektir. 1772 yılında Samouil Kofo tarafından büyük bir onarım geçirdi. Günümüzdeki kilise 1844 yılında Patrik Germanos I. tarafından mimar Hacı Stefanis Giatanakis’e inşaa ettirildi. Ruhban okulu kompleksinin içinde yer alan yapı doğu-batı ekseninde olan kilise kaba yonu taş ve tuğla konstrüksyondur. Batıda dikdörtegen bir narteks doğuda yarım yuvarlak apsis çıkıntısı yer alır. Yapının dış örtü sistemi çift meyilli çatıdır. Apsis dış bölümü basık yarım kubbe olarak tasarlanmıştır. İç mekanda naos üç nefli bazilikal planda bir plan şemasına sahiptir. Nefleri birbirinden ayıran sütunlar bir ekinus ve abakusla sona erer. Sütunlar birbirlerine düz bir arşitravla bağlıdır. Naosta örtü sistemi beşik tonoz yanlar düzdür. Apsis iç örtü sistemi yarım kubbe şeklindedir. Bemada yer alan ikonostasion çok zengin bir ahşap işçiliğin en güzel örneklerinden birini teşkil eder. Ambon ve despot koltuğu da aynı parallelikte bir ince işçilik göstergesidir.

91.AYİOS NİKOLAOS

Heybeliada Üsküzar sokakda bulunan yapının tarihi Bizans dönemine dek uzandığı bildirilmektedir. Kilisenin dışında bulunan stilize ion başlıklı sütun bunu doğrulayan bir kanıt olarak kabul edilebilir. Denizcilerin koruyucu Azizi olarak kabul edilen Nikolaos 1857 yılında mimar Hacı Stefanis Gaitanakis tarafından inşaa edilmiştir. Depremden zarar gören kilise onarılmış ve birtakım değişikliklere uğramıştır.

Yapı doğu-batı eksenindedir. Batıda narteks, doğuda apsis yer almaktadır. Arkadaki fayton parkı nedeniyle dış duvarın asimetrik olması dikkati çeker. Kilisenin üzeri sıvalıdır. Girişte narteksin önünde Ayia Fotini’ye ithaf edilen bir ayazma bulunmaktadır. Naos kubbeli üç nefli plan şemasına sahiptir. Ortadaki kubbede kasnağında sekiz yarımkemerli pencere açıklıklığı yer alır. Kubbeden naosa geçiş pandantiflerle oluşur. Kubbe ağırlığını taşıyan kare sütun kompozisyonu birbirlerine yarım kemerlerle bağlıdır. Yan nefler beşik tonoz sitemi kullanılmıştır. Apsis yarım yuvarlağı yarım kubbeyle örtülüdür. Naosda kullanılan örtü sisteminde farklı geometrik detaylarda tavan kasetleri kullanılarak iç mekan hareketlendirilmiştir. İkonostasion, ambon ve despot koltuğu gibi litürjik detaylarda ampir üsubun yanısıra barok detaylar dikkati çeker. Kilise sunağının arka bölümünde Patrik Samuel Hançeri’ye ait mezar yer alır.

92.AYİOS İOANNİS PRODROMOS

Kilise Takım Ağa sokakda bulunmaktadır. Burgaz adasına yaklaşırken kilisenin kubbesi uzaktan insanı karşılar gibidir. Kömürciyan İskender’in generallerinden Antigonos’a bağlı olarak Antigoni olarak tanımlanan adanın tepesinde Makedonya’lı İmparator Basil’in Metamorphosis adında bir manastır yaptırdığını belirtir. Buradaki kilisenin tarihi yine Bizans dönemine uzansa da günümüzdeki ihtişamlı yapı 1899 yılında inşaa edilmiştir. Mimarı Nikolaos Dimadis’tir. Dimadis ailesi İstanbul kenti için oldukça önemli bir mimar ailedir. Mimarın babası Kostandinos Dimadis aynı zamanda kırmızı tuğlaları nedeniyle Kırmızı Mektep olarak bilinen Fener’deki Rum Lisesi’nin de mimarıdır. Yapının altında ikona taraftarı olan Patrik Methodios’un yedi yıl süreyle hapsedildiği bir kripta olduğu bildirilmektedir. 842 yılında ikonoklast imparator Theophilos’un ölümünden sonra Methodios ikona kırıcı hareketin sonlanması için Kutsal Synod’u toplamıştır.

Yüksek kasnaklı bir kubbeye sahip olan yapı tuğla konstrüksyon olup üzeri sıvalıdır. Doğu batı eksenindeki yapıda batıda bir narteks doğuda yarım yuvarlak apsis yer alır. Yapı dış cephelerde dikey silmelerle hareketlendirilmiştir. Saçaklarda binayı boydan boya bir dişli friz dolanöaktadır. Kubbe kasnağında kubbeyle kasnak arasında bu friz tekrarlanır. İkili kare kesitli sütunlar kasnağı bölümlere ayırmaktadır. Kubbe dışında örtü sistemi düz hatlıdır. İç mekanda naos kubbeli üç nefli plan şemasına sahiptir. Kubbenin naosa geçişi payelerle gerçekleşmektedir. Payeler birbirlerine yarım kemerlerle bağlıdır. Kuzey ve güney neflerde yarım kemer açıklıkları tekrarlanmaktadır. Apsis yarım yuvarlağı yarım kubbeyle örtülüdür. Kilise cephelerinde yarımyuvarlak kemerli pencereler kullanılmıştır. Yapı ondokuzuncu yüzyılın neo-bizans mimari üslübunun İstanbul’da bulunan en güzel örneklerindendir.

93.SURP ADVADZADZİN KİLİSESİ

Büyükada’da Mehmetçik sokakda bulunmaktadır. Ermeni Katolik kilisesidir. Ermeni cemaatini ileri gelenlerinden olan Andon Apelyan tarafından yaptırıldığını ifade eden Pars Tuğlacı 1858 kilisenin yılında tamamlandığını belirtir. Kilisenin Samatya’daki Anarad Hığutyun Ermeni Katolik kilisesinin benzeri olduğundan mimarının Andon Tülbetçiyan olduğu düşünülmektedir. Adalarda bulunan tek Ermeni Katolik kilisesi olması açısından önemlidir.

Cadde üzerinde bir bahçe içinde yer alan yapının çan kulesi dikkati ceker. Tuğla konstrüksyon olup iki yarım kemerli bir kompozisyon görülmektedir. Yarım yuvarlak bir alınlık ve üzerinde haçla sona erer. Kilisenin üzeri sıvalıdır. Dışta örtü sistemi çift meyilli kırma çatı şeklindedir. Batı ve doğu cephesinde saçak bölümü üçgen bir alınlıkla sınırlandırılmıştır. Alınlık üzerinde hacın yükseldiği bir küçük kaide bulunur. Cepheler düz gömme kare kesitli sütunlarla hareketlendirilmiştir. Ortada aksta bir gül pencere yer alır. Kuzey ve güney duvarlarda üst bölümde yarım kemerli, yarım pencereler kullanılmıştır. Naos tek nefli bir bazilikadır. Kuzey ve güney duvarlarında derin olamayan geniş nişler şeklinde yarım yuvarlak kemerli ve volütlü başlıklara sahip gömme payeli, kilise tonoz bitiminde geniş bir friz gibi detaylar iç mekanı hareketli kılar. Naos örtü sistemi beşik tonoz olarak düzenlenmiştir. Yapıya neo-klasik üslübun egemen olduğunu ifade edebiliriz.TOU

94.METAMORFOSİS MANASTIR KİLİSESİ

Kınalıadada Tepe mahallesinde bulunmaktadır. İstanbul’a en yakın olan ada bu nedenle ilk anlamına gelen ada Proti olarak adlandırılır. Bu adada manastırların olduğunu ifade eden Kömürciyan buradaki iki küçük manastırdan birinin İmparator Romanos Diogenes’e yaptırıldığını söyler. İmparatorun gözlerine mil çekildikten impratorun günlerini burada geçirdiği belirtilir.

Günümüzdeki yapı onsekizinci yüzyıla aittir. Geniş bir avlu içinde bulunmaktadır. Avluda Simeon Cinioğlou’na ait bir mezar bulunmaktadır. Mezardaki buüst 1909 yılında helkeltraş Sohos tarafından yapılmıştır. Avluda manastır kompleksinin binaları yer alır. Yapının sağında Azize Paraskevi’ye ithaf edilen bir pareklesion bulunmaktadır. Doğu-batı eksenindeki yapı batıda narteks doğuda apsis ile sınırlanmaktadır. Üç tarafı açık olan ahşap narteks yarım yuvarlak kemerli bir stoa görünümündedir. Narteksin üzeri düz örtü sistemine sahiptir. Yapının yapım malzemesi kaba yonu taş üzeri sıvalıdır. Kilise dikdörtgen planlı tek nefli bir naostur. Doğuda yarım yuvarlak apsisin iki yanında birer niş bulunmaktadır. İç mekanda örtü sistemi düzdür. Yandaki pareklesiona geçiş üçyarım yuvarlak kemerle gerçekleşmektedir. Kilise küçük boyutlarda olmakla birlikte özellikle buradaki manastırların bir dönem imparatorlarla iç içe olduğunu düşünüldüğünde anlamsal ifadesinin büyüklüğü ifade edilebilir.

95.SURP SARKİS KİLİSESİ

Balıklı Ermeni Mezarlığının içinde bulunanmaktadır. Balıklı Ermeni mezarlığı İstanbul’un en eski Ermeni mezarlıklarından biri olarak bilinir. Eremya Çelebi mezarlıktan bahsederken burada Surp Kevork, Surp Sarkis, Surp Nigoğos ve Surp Advadzadzin kiliselerine ait ayrı ayrı bölümleri olduğunu bildirir. Bu bölümlerde gömü olduğunu ifade eden yazar bir çok piskopos ve şöhretli kişinin burada defnedildiğini belirtir. Muhtelif yerlerden İstanbul’a gelen ve burada gurbet elinde yaşadıktan sonra Balıklı’da ‘son uykularını uyuyan’ kişilerin isimleri yazar tarafından uzun bir liste halinde verilmektedir. Surp Sarkis kilisesi mimarisinin özgünlüğü açısından oldukça önemlidir. Küçük boyutlarda olan bu şapelin giriş cephesindeki post modern yaklaşım kilise mimarisinde uygulanmayan bir tutumdur. Giriş yukarıya doğru darlaşan üçgen bir açıklık şeklindedir. Çatı çift meyillidir ve ana mekandan taşar. İç mekan tek nefe sahiptir. Naosun içi yay şeklindeki kemer tekrarlarıyla bir kaburgalı sistem şeklinde uygulanır. Kilisenin bir diğer ilginç detayı bu kez ortada yükselen Ermeni mimari canlandırmacılığını net olarak yansıtan sivri külahlı kule detayıdır. Çatı meyilleri üzerinde üçgen pencere açıklıkları görülmektedir. Yapıdaki modern ve gelenekselliğin bir kompozisyonu sergilediği net olarak gözlemlenir.

96.SURP NİŞAN KİLİSESİ

Kartal’da bulunan kiliseden bhseden seyyahlar özellikle Kartal’ın bir Ermeni yerleşimi olduğunu ve burada bir Ermeni Kilisesi olduğundan söz eserler. Tuğlacı’nın ifadesine bağlı olarak buradaki kilise 1776 yılında inşaa edildiği belirtilir. Ondokuzuncu yüzyılda Harutyun Amira Bezciyan tarafından yaptırılan yapının zamanla tahrip olduğunu ve 1857 tarihinde tekrar inşaa edildiği bildirilir.

Doğu -batı eksenindeki yapının batısında narteks doğusunda apsis yarım yuvarlağıyla sınırlanmıştır. Bir avlu içinde yer alan yapının batısında ortada kaideli dört ayak üzerine oturan kubbeli çan kulesi bulunur. Batıdaki giriş bölümü iki yanda sütunlarla vurgulanmıştır. Kilise çift meyilli çatı sistemine sahiptir. Yapı plan şeması Yunan hacı şeklindedir. Tek neften oluşan yapının örtü sistemi beşik tonozdur. Apsis yarım yuvarlağı yarım yuvarlak bir kubbeyle örtülmüştür. Haç kollarında kuzeyde vaftiz bölümü, güneyde mugannilere ayrılmış mekan vardır. Apsisin kuzey doğusunda rahiplere ayrılan bölüm, güney doğusunda hazine odası bulunur. Batıdaki narteksin kuzeyinden galeriye çıkış veren merdivenler yer alır. Dış cephelerde son derece yalın olmakla birlikte iç mekanda uygulanan niş, gömme kemerler, dişli friz, tonozdaki slime gibi detaylar binaya dinamizm katmaktadır.

97.PANAYİA HANÇERİOTİSSA KİLİSESİ

Edirnekapı’da Tekfursaray Ulubatlı Hasan sokakta bulunan yapının tarihi Bizans devirlerine kadar inmektedir. Panaia kilisesinin içinde bulunan Ayia Paraskevi ayazmasının ikonoklasma döneminde ikona taraftarlarının toplandığı ve ayinlerini yaptıkları bir yer olarak Reşat Ekrem Koçu tarafından ifade edilir. Antakya Patrikliği katibi Paulus kiliseyi ziyaret etmi ve Hançerli Meryem olarak listesinde belirtmiştir. Onaltıncı yüzyıldan itibaren süreklilik gösteren kilisenin günümüzdeki yapısının temeli 1836 da atılmış, 1837 yılında ibadete açılmıştır. Kilisenin mimarı Kosta Kalfa olarak belirtilmektedir. İstanbul’da Kariye müzesi dışında aynı bölgede bulunan ziyaret edilecek Bizans döneminden beri varlığı bilinen yapılardan biri olması açısından önemlidir.

Tekfursaray’daki Panaia Kilisesi yüksek duvarlarla çevrilidir. Avluda demir çan kulesi yer alır. Doğu- batı eksenindeki yapının güney duvarı daha geniştir. Örtü sistemi çift meyilli kırma çatıdır. Yapım malzemesi kaba yonu taş, tuğla olup üzeri sıvalıdır. Batıdaki narteks dikdörtgen planlıdır ve galeriye çıkış veren merdivenler burada bulunur. Narteks örtü sistemi düzdür. İç mekan üç nefli bir bazilika planına sahiptir. Orta nefi yan neflerden ayıran beşer ahşap kare kesitli sütun üzeri sade bir abacus ve ekinusa sahiptir. İç mekanda örtü sistemi basık tonozdur. Yan neflerin örtü sistemi düzdür. Apsis yarım yuvarlağı içte yarım kubbe dışta basık kubbeyle örtülmüştür.

98.PANAYİA TON OURANON KİLİSESİ

Edirnekapı, Salmadobruk Neşter sokak’da bulunmaktadır. Meryem'in ölümüne adanmış bir kilisedir. Bizans döneminde yer alan bir kilise temellerinin üzerine kurulduğu soylenmektedir. 1583 ve 1604 yıllarında kilise kataloglarında yer almaktadır. Her iki listedede "Kiria ton Ouranon" "Göklerin Efendisi" olarak adı kaydedilmektedir. Kilise onaltıncı yüzyılda yangın geçirmiş ve 1730 yılında yeniden yapımı için bir fetva verilmiştir. Kilisenin batısındaki narteksten naosa geçiş kapısının üzerinde yer alan kitabede yapının Patrik Kostantinos (1830 - 1834) döneminde temelden inşaa edildiği belirtilmektedir. 1 Nisan 1834 yılında yapıda insaat sırasında çalışanların kitabede bildirilir. Hacı İoannesin oğlu kabzımal Theodoras, Musa'nın oğlu Katip Yeoryios Zafirisin oğlu Panayot, Leon oğlu Panços, Mihail oğlu Manuil, Grigorios'un oğlu Avraam, Argiris'in oğlu Petros, Kalfa Theodoros. Kitabede aynca "Koimesis" sahnesi yer alır.

Kilise ufak bir avlu içinde yer alır. Avlunun batısında kiliseye ait mekanlar görülmektedir. Yapı malzemesi kaba yonu taş köşeler düzgün kesme taştır. Kilise avlusundaki güney - batı kapısının üzerinde 1940 tarihli çan kulesi mevcuttur. Yapı oldukça yalın bir tezniyata sahiptir.Kilise doğu - batı ekseninde üç nefli bazilikadir. Batıda narteks, doğuda yarım yuvarlak apsis çıkıntısı ile sınırlıdır. Kilise doğu ve batı cephede kırma çatıya sahiptir. Ana mekanda, naos orta nef ve yan neflerde basık tonozdur. Doğudaki apsis dışta yarım konik çatı içte yarım kubbe ile örtülüdür. Doğudaki kagir narteks, örtü sistemi düzdür. Ana nefi yan neflerden beşer ahşap kare kesitli kaideler üzerine oturur. Ahşap üzeri alçak kaplama olup, sütun başlıkları korinttir. Sütunlar birbirlerine arsitravla bağlıdır. Batıdaki nartekse eksende yer alan bir kapıdan girilir. Narteks'in güneyi bir kapı ile kapatılarak bir mekan oluşturulmuştur. Kuzey bölümünde Ayia Kiryaki ayazması bulunur.

99.AYİOS YEORYİOS POTİRAS KİLİSESİ

Fener, Murat Molla caddesinde bulunmaktadır. Kilise aynı zamanda Andifonitis ‘karşı fikirde olan’ olarak da adlandırılmaktadır. Bu sıfat bir efsaneyle ilişkilendirilmiştir. Bir zamanlar hayatını faiz vererek geçiren bir kişi zavallı ve fakir birinin kendisine borçlu olduğunu iddia etmekteymiş. Bunun üzerine zavallı kişi kendisinin borçlu olmadığını bir türlü inadıramadığından bu kilisedeki İsa ikonasına gidip soralım diye ısrar etmiş. Bunu üzerine buraya gelen bu iki kişi İsa ikonasının önünde durumu anlatmış. İnanışa göre İsa dinledikten sonra fakir adamın masum olduğu ortaya çıkmış. Kilise Bizans döneminden itibaren varlığı bilinen özel bir aileye ait bir yapı olarak bildirilmektedir.1586 yılında Pammakaristos kilisesi camiiye çevrilince Ayios Yeoryios kilisesi cemaat kilisesi olarak kullanılmaya başlanmıştır. Kiliseningüney cephesinde, naos girişindeki kapı üzerindeki kitabede yapının 16 Ekim 1830 tarihinde restore edildiği yazılıdır. Yine güney cephede dikdörtgen bir kitabede, Konya sehrinden Gelveri'li, Çarşamba'lı bakkal Yeoryios'un hayratı oldugu yazılmıştır. Kiliseye ait diğer kitabede kiliseye para veren veya restorasyonda bizzat calışanların isimleri verilmiştir. Sisanion eyaletinden Kostantinos Eftimiu ve Köstence'li Stergios Nikolaos, diğer bir kitabede Sisanion Eyaletinden Köstence'li Rahip Vasilios Nikolaos ve Yeoryios Eftimios, Daniel Isomas isimleri yer alır.

Kilise yüksek duvarlarla çevrilidir. Yapı iki avluya sahiptir. Avlulardan biri güneyde diğeri kilisenin kuzeyinde yer almaktadır. Kilise avluyu kuzey, güney olarak ikiye böler. Güney avlunun kuzey doğusunda kilise görevlisinin oturma mekanı, kuzeyde iki katlı eski imalathane görülmektedir. Bina günümüzde odunluk olarak kullanılmaktadır. Kilisenin kuzey doğusunda ayazma ve kuzeyinde pareklesion yer almaktadır. Kilise yapı malzemesi kaba yonu taş üzeri sıvalıdır. Köşelerde düzgün kesme taş kullanılmıştır. Doğu batı ekseninde, üç nefli bir bazilikadır. Kilise dış cephesi doğu ve batıda çift meyilli kırma çatıya sahiptir. Ana mekanda naos orta nefte beşik tonoz, yan neflerde düz ahşap çatı ile örtülmüstur. Naosun batısındaki narteks kare planlı olup, üzeride düz çatı uygulanmış doğuda apsis içte yuvarlak kubbe ile örtülüdür. Nefleri birbirinden dört tane tam, bemada gömme bir, toplam beşer sütun ayırmaktadır. Sütunlar gömme bir kaide üzerine oturur. Altta bir bilezikli üste bilezik ve rozet motifleri onun üzerinde boncuk dizisi ile yumurta dizisi yer alır. Abakus sade ve kare kesitlidir. Sütunlar arsitravla birbirine bağlanmaktadır.

100.ANALİPSİS KİLİSESİ

Samatya, Akıncı Sokakda bulunmaktadır. Analipsis tou Hristou kilisesi İsa'nin göğe yükselişinin dünyevi bir simgesi olarak İsa'ya ithaf edilmiştir. Kilisenin bulundugu yerde ilk kayitlara göre Theotokos Hrisalithinis adlı bir kiliseden bahsedilmektedir. Bununla birlikte kilisenin ilk kayıtlarıa, Patrik III Mitrofonisin (1565-1572) Temmuz 1566 yılına tarihlenen mektuplarında rastlanılmaktadır. 8 Mayıs 1578 yılında Gerlach Samatya'da Analipsis adında bir kiliseyi ziyaret ettiğini belirtir. Bu arada burada Panayia Hrisalithini kilisesinden söz eder. Trifon Karabeynikov aynı kiliseden " Panagia Psomatia Mahaletha " olarak, Paterakis ve Smith listelerinde Hrisalithini olarak gecer. 1782 yılında yanan kilisenin yerine 1832 yılında Patrik I Kostantinos (1830 - 1834) döneminde Analipsis kilisesi olarak yenilenmiştir. (43) Kiliseninbatısında yer alan giriş kapısının üzerindeki kitabede yapının Kostantinos adlı mimar tarafindan inşaae dilmiş olduğu belirtilmektedir.

Yapı etrafı duvarlarla çevrilmis bir avlu içinde yer alır. Doğuda Analipsis Ayazması, kuzeyde yönetim birimleri, kuzey doğuda kilise görevlisinin yaşam birimi görülür. Kuzey doğudaki yasam mekanının çatısında çan kulesi yer alır. Kule kare kesitli ve baldaken şeklindedir.Yapı malzemesi kaba yonu üzeri sıva olan kilise doğu - batı ekseninde üf nefli bazilikal plan şeması taşımaktadır. Doğuda aksta köşegen cepheli apsis çıkıntısı yer alır. Apsis dışta konik çatıyla, içte yarım yuvarlak kubbeyle örtülüdür. Dış cephe örtü sistemi kırma çatıdır. Naosda örtü sistemi beşiktonoz, yan nefler düz çatıdır. Kilise narteksi ahşap düz çatıya sahiptir. Kilise dış cephesi saçakta ve apsis altında yer alan silme dışında, pencere ve kapı söveleri tuğlayla orülmüştür. Dış cephede devşirme malzeme görülmektedir. Cephe sade ve yalın bir tezniyata sahiptir.Ana mekanda, orta nef yan neflerin iki katı olup, orta nefi yan neflerden yüksek kaideler üzerine oturan altısar kare kesitli ahşap sütun ayirmaktadir Kaideler taştir. Sütun başlıkları stilize iondur. Sütunlar birbirine ahşap bir arşitravla bağlanmıştır.