İstanbul’un 100 KİLİsesi

Kilisenin kuzeyinde Ayios Dimitrios ayazması ve onun arkasında kare kesitli kubbeli, yuvarlak kemerli çan kulesi bulunmaktadır. Kaba yonu taşla inşaa edilmiş kil doğu - batı eksenindedir. Üç nefli bazilikal plan şemasındaki yapı dıştan doğu ve batıda kırma çatıya sahiptir. Ana mekanda narteks düz çatı naos orta ve yan neflerde beşik tonoz örtülüdur. Apsis dıştan dikdörtgen planlı olup üzeri konik çatı içte yarım kubbeyle örtülmüştur. Ana mekanda batıda narteks doğuda ve kuzey ile güneyde diakonikon hücreleri yer alır. Kilise dışta tezniyatsiz ve oldukça sade inşaa edilmiştir.

Nefleri beşer sütun dizisi birbirinden ayırır. Sütun başlıkları ion nizamında birbirlerine kemerlerle bağlıdır. Beşik tonoza dikey ahşap kirişler atılmıştır. Narteksin üstünde yer alan gynekeion'un naosa bakan dış cephesi kıvrımlı olup barok özellik taşımaktadır. Narteksin güneyinde sokağa bakan pencere açıklığı kuzey köşesinde ambar olarak kullanılan bir mekan yer alır. Narteks bölümünde yerde iki mezar taşı görülür. Naosa giriş kapısının solunda bir sağında iki toplam dört mezar bulunmaktadır. Bema üç yarım apsislidir. Bemanın apsis bölümünde biri ortada diğeri yanlarda birer niş bulunmaktadır. Nişlere litürjik amaçlı malzemeler konulmaktadır.

14.METAMORFOSiS KİLİSESi

Şişli Büyükdere caddesi üzerinde bulunan mezarlık kilisesidir. Buradaki mezarlıkda dönemin en zengin Rum’ların mezarları bulunmaktadır. Bunların arasında ünlü banker ailesi Zarifis’lerin de mezar anıtları bulunmaktadır. Ondokuzuncu yüzyılda Büyükada Yetimhanesi, Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, İstanbul Arkeoloji Müzeleri gibi önemli yapıların mimarı ve aynı zamanda Sanayii Nefise’nin ilk hocalarından olan Alexander Vallaury’dir. Kilisenin güney cephesinde bulunan kitabede 1888 yılında inşaa edildiği belirtilmiştir. Heybeliada Ruhban okulunun yapımında da maddi yardımda bulunan Pavlos Stefanoviç Skilitis tarafından yaptırılmıştır.

Kilise mezarlığin kuzeyinde bulunmaktadır. Dört tarafı mezarlarla çevrili geniş bir arazi içinde bulunur, yapının güneyinde kilise cenaze işlemlerinin gerçekleştirildiği mekanlar bulunmaktadır. Yapınm kuzeyinde bir pareklesion yer alır. Günümüzde kullanılmayan pareklesion kubbeli oktagonal bir yapıdır. Doğu - batı eksenindeki yapı, Yunan haçı plan şemasındadır. Düzgün kesme taş konstrüksyona sahip yapı dış cephesinde yüksek kasnaklı kubbeye sahiptir. Kasnak sekizgen form taşır. Apsis dışa doğru yarım yuvarlak çıkıntılı olup üzeri dışta ve içte yarım kubbeyle örtülmüştür. Naosta pandantifler dört tane duvara gömme pilpayeye dayarnmakta ve pilpayeler birbirlerine yuvarlak kemerlerle bağlanmaktadir. Payeler üzerinde üstte yüksek kabartma şeklinde serafimler tasvir yer alır. Kilise paye başlıkları arasında çepeçevre bir silme dolaşmaktadır. Yapı batıda dikdörtgen planlı düz çatılı bir narteks, haç planlı bir naos ve doğu haç kolunda iki basamakla çıkılan apsisin yer aldığı bemadan meydana gelmiştir.Kilise tüm cephelerde silmelerle, kapı kenarlanndaki pencereler sütuncelerle, alınlıklarla, heykellerle hareketlendirilmiştir. Dört cephede mozaikler yer almaktadır.

İkonostasion ahşap ve sade işçiliklidir. Batı haç kolunda kuzeydeki payenin üzerinde ahşap işçilikli ambon, doğu haç kolunun güney doğudaki paye önünde despot koltuğu yer alır. Kubbede Pantokrator İsa, pandantifler üzerinde İncil yazarlan, apsis yarım kubbesinde Platitera Meryem tasvir edilmiştir. Batıdaki kapının tam ekseninde üstte Meryem Ana tasviri görülür

Yapı neo-rönesans özellikleri dışında ortaçağ üslübundaki pencereleri naostaki litürjik ögeler nedeniyle neo-bizans plan şemasına bağlı eklektik bir yapıdır.

15.AYİA EFİMİA KİLİSESİ

Kadıkoy Yasa ve Mühürdar caddeleri kavşağında bulunan kilise Azize Efimia'ya ithaf edilmiştir. Azize Efimia İmparator Diocletianus (245-312) dneminde Kadıköy’de yaşamış olan Azize Hristiyanlığı kabul etmiş bu nedenle hapsedilmiştir. Hapis dönemindeyken aç susuz bırakılan Azize’nin inancından vazgeçmediği anlaşılınca vahşi hayvanların önüne atılarak öldürülmüştür. 452 yılında Kadıköy (Kalkedon) konsili yine bu bölgede bulunan Apollon tapınağının bulunduğu yerde İmparator Kostantin’in yaptırdığı Ayia Efimia kilisesinde toplandığını söyleyen Pamukçıyan, onyedinci yüzyılda Kadıköy’de aynı ismi taşıyan Rum’lara ait eski ve küçük bir kilisenin olduğunu ve bugün Kadıköy’de bulunan yapının eskisinin hatırasına yapılmış olduğunu da ekler. Kadıköy'de Ayia Efimia kilisesinin ilk kurulduğu yer tam olarak bilinmese de, en kuvvetli görüş Haydarpaşa gar binasının yakınlarında yirminci yüzyılın başına dek varolan aynı adlı Azize'ye adanmış ayazmanın yakınlarında olduğu görüşüdür.Bugünkü kilisenin yerinde Bizans döneminde "Ayia Vassi" ye ithaf edilmiş bir manastır kilisesinin daha sonraları "Ayia Efimia" ya ithaf edildiği de bilinmektedir. İlk dönemlerde bir cemaat kilisesi olarak kullanılan yapı, daha geç devirlerde Kadıköy metropolitlik kilisesi olarak işlevine devam etmiştir. 1694 yılında Rus Patriği ve Çar Petros Aleksioviç'in İstanbul Patrigi IV. Dionyssos'a gönderilen mektuplardan harap kilisenin tekrar inşaa edilmesi görevini Kadıköy Metropoliti Gabriel'e verildigi anlaşılmaktadır. Böylece kilise 1694 yılında tekrar inşaa edilmiştır.Yapının günümüz boyutlarına Kadıköy Metropoliti II . Zaharias döneminde 1830 yılında ulaştığı bilinmektedir. Bu Kilise 1993 yılında son restorasyonunun gerçekleştirilmesine yardımcı olan Sokratis Kokkalis adlı bir kişidir. Kilise mimarı anonimdir.

Yapı etrafı yüksek duvarlarda çevrili bir avlu içinde yer alır. Kilisenin narteks önündeki ilk avlusunda ondokuzuncu yüzyıla ait çeşitli mezar stelleri konulmuştur. Çan kulesi kilisenin güney batısında baldaken şeklindedir. Yapı doğu - batı ekseninde kubbeli bir bazilikadır. Kubbe yüksek bir kasnak üzerine oturmakta ve pandantiflerle ana mekana geçişi sağlamaktadır. Kubbenin güney, kuzey ve doğusunda birer beşik tonoz örtü sistemi uygulanmıştır. Batısında beşik tonoz yerine yuvarlak kemer yer alır. Kubbenin batısında ortada beşik tonoz iki yan bölümde çapraz tonozlu bölümler görülür. Apsis iç mekanda kubbe ile örtülü olup, kuzey

ve güneyindeki diakonikon hücrelerine beşik tonoz ve çapraz tonoz
uygulanmıştır. Doğu cephesinde bir duvarla düz bir satıh meydana
getirildiğinden, apsis yarım yuvarlağının çıkıntısı görülmemektedir. Kubbeyi taşıyan pandantifler naosta birbirine yuvarlak kemerle bağlı sütunlara dayanır. Sütunlar mermer kare kesitli tabana sahiptir. Sütun başlıkları stilize kompozittir. Batısında beşik tonoz yerine bir yuvarlak kemer sistemi uygulanmıştır. Bu bölümler yuvarlak kemerler ve gynekeionun kuzey ve güneyde ana naostan İon tarzında sütun başlığına sahip dört bodur sütunla ayrılmaktadır. Kuzey ve güney bölümlere yuvarlak kemerlerle geçilmektedir. Kubbeyi taşıyan pandantifler naosta birbirine yuvarlak kemerle bağlı sütunlara dayanır. Sütunlar mermer kare kesitli tabana sahiptir. Sütun başlıkları stilize kompozittir. Batısında beşik tonoz yerine bir yuvarlak kemer sistemi uygulanmıştır. Bu bölümler yuvarlak kemerler ve gynekeionun kuzey ve güneyde ana naostan İon tarzında sütun başlığına sahip dört bodur sütunla ayrılmaktadır. Kuzey ve güney bölümlere yuvarlak kemerlerle geçilmektedir.

Kubbeyi taşıyan pandantifler naosta birbirine yuvarlak kemerle bağlı sütunlara dayanır. Sütunlar mermer kare kesitli tabana sahiptir. Sütun başlıkları stilize kompozittir. Batısında beşik tonoz yerine bir yuvarlak kemer sistemi uygulanmıştır. Bu bölümler yuvarlak kemerler ve gynekeionun kuzey ve güneyde ana naostan İon tarzında sütun başlığına sahip dört bodur sütunla ayrılmaktadır. Kuzey ve güney bölümlere yuvarlak kemerlerle geçilmektedir. Pandantifler üzerinde fresko tekniğinde yapılmış İncil yazarları tasviri yer alır. Kubbede Pantokrator İsa tasviri bulunmaktadır. Kubbenin etrafındaki kemerlere freskolarda calışan usta Nikolaos Frangopulostur. Diakonikon hücresine giriş veren kapıda İsa tasvir edilmiştir. Naosun güney doğusundan ahşap merdivenle "U" plan şemasına sahip gynekeiona geçilir. Gynekeionun kuzeybatı köşesinde bir oda oluşturulmuş, kuzey ve güneyindeki bölümlerin doğusunda birer basık kemer niş içinde kare pencere acılmış buna ek olarak bu açıklıkların hemen yanında haç motifli birer pencere yer alır. Gynekeion örtü sistemi beşik tonozdur.

Narteksin batı bölümü camekanla kapatılmış, doğu bölümünde Ayia Paraskevi ayazması görülmektedir. Ayazmanın bulunduğu doğu duvarı üstünde anıtsal bir ikona yer alır. Oikumenik konsil toplantısi ve önde Azize Efimia'nın naaşının tasvir edildiği bu ikona 1879 tarihlidir. Naosa ana giriş kapısının yanındaki kitabe 21 Aralik 1830 tarihli onarım kitabesidir. Aynca onarım için maddi yardımda bulunan Georgios Rali ve Georgios Vasilios adlı şahısların isimleri de belirtilmiştir.

Yapı son dönem Bizans mimarisini vurgulamakla birlikte naosun içinde yer alan neo-klasik sütunlar, ambon, despot koltuğu, ikonostasion freskolardaki ifadeler narteksteki mezar stelleri eklektik üslup etkisi altındadır.

16. AYİOS İOANNİS HRiSOSTOMOS KİLİSESi

Kalamış, İskele caddesinde bulunan kilise Aziz İoannis Hrisostomos’a ithaf edilmiştir. 398 yılında İstanbul başpiskoposu olan Aziz Hrisostomos (347-407) aynı zamanda Büyük Vasilios ve Nazians’lı Gregorios’la birlikte üç kilise bilgini arasında kabul edilmektedir. Hristiyanlığın yayılışında ve doktrinlerin yapılanmasında önemli bir rol oynayan Aziz’in sıklıkla vaaz verdiği ve insanları aydınlatıcı fikirleriyle donattığı için ‘Hrisostomos’olarak adlandırılmaktadır. Kelime Yunanca kökenli olup ‘Altın Ağızlı’ anlamına gelmektedir. İstanbul’da İoannis Hrisostomos’a ithaf edilmiş tek Rum Ortodoks Kilisedir. Kalamış’daki kilisenin yapım tarihi 1875 olarak bildirilmektedir. Miman anonimdir.

Yapı cadde üzerinde yer alır. Kilisenin kuzey ve güneyinde toplantı odası ve yazıhane bulunmaktadır. Yapı malzemesi olarak kaba yonu taş, üzeri sıvalıdır. Doğu - batı ekseninde, üç nefli bazilikal plan şemasına sahiptir. Yapı dış cephesinde çatı sistemi dışta sivrilerek iç - dış bükey olarak çıkıntılı doğuda apsis örtü sistemi yarım konik çatıya sahiptir. Ana mekanda naos orta ve yan neflerde beşik tonoz örtülüdür. Batıdaki dikdörtgen planlı narteks düz çatılıdır, doğudaki apsis içte yarım kubbe ile örtülüdur. Tüm cephelerde saçak altında düz bir silme dolanmaktadır. Yapının dış cephesi oldukça sade pencereler, düz kesme taşla çerçevelendirilmiştir. Kapının aksında duvara gömülü sütunlar yer alır. Ana naosta orta nefleri yan neflerden üçer sütun ayırmaktadr. Ahşap üzeri sıva olan sütunlar yüksek kare kesitli payeler üzerine oturmakta, başlıkları stilize kompozittir. Sütunlar birbirlerine üzerine aziz tasvirleri olan doğu batı doğrultulu bir arşitravla bağlanmıştır. Kuzey ve güney batıdaki sütunlar yarım kemerlerle gynekeiondaki kare kesitii sütunlarla birleşmektedir. Beşik tonozun ortasında Pantokrator İsa tasvir edilmiştir.
Kilise batısında yuvarlak kemerli bir kapıdan nartekse girilmektedir. Kapı haç ve bitkisel motiflidir. Narteksin kuzeyinde İoannis Prodromos ayazması görülmektedir. Güneyinde gynekeiona çıkış veren merdivenler yer alır.

Yapı ondokuzuncu yüzyıl etkisinde kalarak inşaa edilmiş, doğu ve batı cephesi barok özellikler taşımaktadır. Naosta sütunlar neo-klasik, ikonostasion, despot koltuğu, ambon eklektik özellikler taşımaktadır.

17. AYiOS YEORYiOS KİLİSESİ

Kadıköy, Yeldeğirmeni Rasımpaşa Karakolhane sokakta yer almaktadır. 1911 yılında eski okul binası kilise olarak düşünülmüş ve buradaki yapı 1919 yılında kilise olarak inşaa edilmiştir. 1933 tarihlerinde ahşap olan kilise taş yapıya çevrilmesine karar verilmiş ve 1953 yılında taş konsrüksyon olarak yeniden inşaa edilmiştir. Mimarı anonimdir.

Küçük bir avlu içinde yer alan kilisenin kuzey doğusunda kilise görevlisinin yaşam mekanı yer alır. Kilise dış cephesi düzgün kesme taş bloklarla yapılmış, kesme taş aralarına iki sıra tuğla eklenmiştir. Pencere kemerleri batıda tuğla ile hareketlendirilmiştir. Diğer cephelerde taş ile çerçevelendirilmiştir. Kilisenin çan kulesi kuzey batısında yer alır. Eski demiryolu rayları kullanılarak yapıldığı ifade edilir.

Doğu - batı ekseninde, kubbeli bir bazilikadır. Kilise dış cephede doğu ve batıda çift meyilli kırma çatıyla, ana mekan naosta ortada kasnağa oturan ve üçgen pandantiflerle geçişi sağlayan kubbeyle örtülmüştür. Orta nef kubbenin iki yanında doğu - batı doğrultulu beşik tonoz, yan nefler kubbenin yanındakiler daha büyük olmak üzere beşik tonozdur. Apsis yarım yuvarlağı dışta ve içte yarım kubbedir. Kare planlı narteks düz çatıyla örtülmüştür. Ana mekan, batıda narteks, üç nefli naos. doğuda apsisin yer aldığı iki başamakla çıkılan bemadan oluşmaktadır. Kilise zemini mermer döşelidir. Kubbe üçgen pandantiflere oturmakta ve pandantifler dört tane köşegen kaide üzerine oturan sütunlara dayanmaktadır. Sütun başlıkları tamamen sade iki tarafı bitkisel diğer iki tarafı haç motiflidir. Bizans sütun başlıklarının bir benzeridir.

Kilisenin ondokuzuncu yüzyılda tasarlanıp yirminci yüzyılda inşaa edilmesine paralel olarak bizans canlandırmacılığı özellikleri taşıması açısından İstanbul’da çok gözler önünde olmayan fakat mimari üslupsal niteliği nedeniyle görülmsei gereken yapılar arasında sayılabilir.
18.AYİOS NiKOLAOS KİLİSESİ

Yenikoy'de bulunan kilise Hamit Vehbi Sokakda bulunmaktadır. İnciciyan burasının ismen köy olduğu halde halkın ve güzel evlerin çokluğu ile bir şehir manzarasını arzettiğini söyler. İnciciyan Yeniköy’de üç Rum kilisesinin adlarının Ay Nikola, Ay’Yorgu ve Panaia olarak, üç Rum mahallesinin de aynı adları taşıdığını söyler. Rum kiliselerinden bahseden Kömürciyan onyedinci yüzyılda Ayios Nikolaos kilisesinin varlığından söz eder. Bugünkü kilise 1838 yılında inşaa edilmiştir. Mimari anonimdir.

Kilise yüksek bir arazi üzerine kurulmus olup etrafı duvarlarlarla çevrilidir. Kilisenin bahcesine doğusunda yer alan bir merdivenle ulaşılır. Batıda da bir giriş daha bulunmaktadır. Avluda kilisenin batısında yer alan bir merdivenle çan kulesine ulaşılır. Çan kulesinin kuzeyinde ayin sonrasında kullanılan kabul salonu bulunmaktadır. Batıdaki çan kulesi kare kesitli bir kaide üzerine oturur ve baldaken şeklindedir. Sistemi koniktir.

Kilise doğu-batı ekseninde, üç nefli bazilikal plan tipindedir. Dış cephesi doğu ve batıda çift meyilli kırma çatıya sahiptir. Doğudaki apsis yarım yuvarlak çıkıntısının örtüsü dışta konik içte yarım kubbeyle örtülmüştür. Ana mekanda naos orta nefte beşik tonoz yan nefler düz ahşap çatıya sahiptir. Yapıyı batıda " U " plan şemasında narteks, yan neflerin orta neften bir basamak daha yüksekte olduğu naos ve doğuda apsisin bulundugu iki basamak daha yüksek seviyede bema oluşturmaktadır. Yapı dış cephede sade ve tezniyatsızdır. Narteks dıştan birbirlerine kemerlerle bağlı sekiz mermer sütunla sınırlanır. Camdan yapılmış bölmelerle kapı pencere sistemini oluştururlar. Üst pencere yarım yuvarlaklarına tuğla çerçeve yapılmıştır. Nefler birbirlerine yuvarlak kemerlerle bağlı beşer sütun dizisiyle ayrılmıştır. Sütunlar taş yüksek kare kaide üzerine oturmakta ahşap üzeri alçıdır. Sütun altlığı bilezik şeklinde olup başlıkları kenger yaprak motifi üzerinde birer abakus vardır. Kemerlerin birleştiği noktada, sütun başlıklarının arkasında bitkisel rozet bulunmaktadır. Kemerlerin üzerinde yer alan dişli bir friz tonozu gynekeion kuzey ve güneyden sınırlamaktadır.

Yapıda iç ve dış tezniyat ondokuzuncu eklektisizmini yansıtmaktadır. Sütun başlıkları, ikonostasion, ambon ve despot koltuğu gibi kilisede yer alan litürjik ögeler narteksteki giriş sütunlan bu üslubu açıkça vurgulamaktadır. Ayios Nikolaos kilisesi iç mekandaki litürjik detaylardaki zengin işçilik nedeniyle İstanbul’da görülecek dinsel yapılardan biridir.
19.AYİOS PANDELEİMON KİLİSESİ

Kuzguncuk, İcadiye Caddesinde bulunmaktadır. Aziz Pandeleimon’a atfedilmişitir. İstanbul’da Aziz adına ithaf edilen tek Rum Ortodoks kilise Kuzguncuk’daki bu kilisedir. Bythinia bölgesinde İzmit’li zengin bir paganın oğlu olan Pandeleimon, Diocletianus zamanında yaşamış, Hristiyanlığı kabul etmiş ve bu nedenle de martyr olmuştur.

Yahudi köyü olarak anılan Kuzguncuk’da Rumlar’ın da yerleştiği belirtilmektedir. Rumların onyedinci yüzyılda bir kiliseleri ve bir ayazmaları oladuğu ifade edilir. Yahudiler’e göre nüfusu daha az olan Rumlar’ın kilisesinin Ayios Pandeleimon olduğu bildirilir. Bunu yanısıra Bizans devrinde Kuzguncuk'ta II. Jüstinianus ile karısı Sofia adına bir kilise yaptırdıkları ve bu kilisede Aziz Pandeleimonun röliğinin korunmasını sağladıkları bildirlir. Azizin röliği daha sonra Paris'e nakledilmiştir. Ayios Pandeleimon kilisesi tarihsel süreç boyunca bir kaç kez tahrip olup inşaa edilmiştir. Tahrip olan bu kilise 1587-1592 yıllarında II. İeremias tarafından ikinci kez inşaa ettirilmiştir. Bu onarımdan sonra "Lokman Hekim Kilisesi" olarak adlandırılmıştır. Geç devirlerde Kadıköy metropoliti Gabriel (1686-1687) (1688-1702) Kadıköy Metropolitliği kilisesini bir süre için Kuzguncuk'a taşımıştır. Birkaç kez yanan yapı en son 1890-1892 yıllarında bir kez daha inşaa ettirilmiştir. Kuzey batıdaki cephede yer alan yazıtta 1890 -1892 yıllarında mimar Nikolaos Zikos tarafindan yeniden inşaa edildiği belirtilmektedir.

Yapı geniş bir avlu içinde bulunmaktadır. 1911 yılında Mihail İliou tarafından yapılan görkemli çan kulesi yapının en çok dikkati çeken detayı olarak öne çıkar. Kule salkım ve çiçek kabartmaları ile tezyin edilmiştir. Çan kulesi için aynı zamanda Konyalı Andon Hüdaverdioğlu ismi de zikredilir. Yapının kuzeyinden avluya girilmektedir. Kilisenin kuzey doğusunda aynı adlı ayazma mevcuttur. Ayazmanın içinden kuzey doğudaki bir diğer kapıyla kilise avlusunun doğusuna girilmektedir. Kilise malzemesi kaba yonu taş köşeler düzgün kesme taşa sahiptir. Doğu—batı ekseninde olan yapı kare içinde haç planına sahiptir. Kilise dış cephesi doğu ve batıda kırma çatıyla, ana mekanda naos haç kolları beşik tonoz, yan mekanlar kuzey - güney doğrultulu beşik tonozla örtülüdür. Doğudaki apsis dışta yarım konik, içte yarım kubbe ile örtülüdür. Batıdaki kare planlı narteks örtü sistemi düzdür. Doğudaki bema örtü sistemi ortada beşik tonoz yanlarda çapraz tonozdur. Kilise dış cephede sade olup, pencereleri düzgün tuğlayla çerçevelendirilmiş, ortalarında ve yanlarda simetrik olarak kilit taşları yer alır. Ana naosta tonozlar dört üçüz sütuna dayanmaktadır. Sütunlar payeler üzerine yükseltilmiş yivli ve stilize korint başlıklara sahiptir. Sütun üstlerinde iki kademeli arsitrav üzerinde stalaktit motifleri yer alır ve tonoz kemerleri hizasında üst arsitrav doğu batı yönündedir. Bema önündeki ikonostasion çok incelikli bir ahşaptır. Orta kısmı daha yüksek olmak üzere ion volütlü gömme sütunlarla bölümlere ayrılmıştır. Orta kısmı tepede iç bükey ve spiral motiflerle barok özellikler taşımaktadır. Ambon varak ve ahşaptır. Kuzeyde bir yarım sütun üzerine oturmakta olup üzerinde girlandlar, boncuk dizileri çiçek ve palmetler işlenmiştir. Despot koltuğu güneydeki sütunların yanına yerleştirilmiştir. Ahşap koltukta bitkisel motifler ve kabartma tekniğinde sfenksler yer alır.

Kilise ikonostasionunda yer alan ikonalar ünlü ressam ve ikonograf Andreadis’e aittir. Özellikle Türkiyede’ki resim sanatı gelişimini incelenmesi açısından önemli bir yapı olduğu söylenebilir. Bunu dışında görkemli çan kulesi İstanbul’da görülecek önemli eserler arasındadır.

20.AYİA KİRİAKİ KİLİSESİ

Kumkapı, Kadırga Liman Caddesinde bulunan yapı Azize Kiryaki'ye ithaf edilmiştir. Azize zengin bir Hristiyan ailenin kızıdır. Pazar günü doğduğundan ötürü adı Pazar anlamına gelen Kiriaki adı verilmiştir. Hristiyan olduğundan dolayı işkence gören ve kafası kesilen ailesi gibi, kendisi önce hapse atılmış, işkence görmüş ve onun da kafası kesilerek martyr olmuştur. Adına inşaa edilen Kumkapı’daki kilisenin varlığı onaltıncı ve onyedinci yüzyıllarda seyyahlar tarafından bildirilmektedir. Kumkapı semtinde çıkan yangın sonucu tahrip olan yapının 1730 tarihinde onarıldığı bildirilmektedir. Onarılan kilise 1865 yılında tekrar bir yangın geçirmiştir. 1894 yılında tekrar inşaa edilen kilisenin mimarı İstanbul mimarisinde çok büyük katkıları olan, Zoğrafyon Rum Lisesi, Ruhban Okulu gibi önemli binalara ve birçok apartmana imzasını atmış olan Periklis Fotiadis’tir.

Düzgün kesme taş ile inşaa edilmiş olan kilise bir avlu içinde yer alır. Etrafı duvarlarla çevrili bu yapıya merdivenlerle ulaşılır. Kuzey ve güneyde yer alan merdivenler nedeniyle " Merdivenli kilise" olarak da adlandırılmaktadır. Avlunun batı, güney ve doğusunda kiliseyi çevreleyen yönetim birimleri toplantı mekanları ve kiliseye ait kütüphane yer alır. Yapının güney batısındaki merdivenle ulaşılan Ayios Vasilios ayazması bulunur.

Yapı, geleneksel Hristiyan mimarisinin özelliklerine bağlı olarak, doğu- batı doğrultusunda, kubbe örtü sisteminin kullanıldığı merkezi planlı bir yapıdır. Ana naosta örtü sistemi yüksek kasnak üzerine oturan kubbedir. Narteks örtü sistemi düzdür. Doğudaki üç bölümlü apsislerin örtüsü yarım kubbe olup bemanın örtüsü apsisler üstünde beşik tonozdur.
Dış cephesinde yapının iki bölümlü olduğu göze carpar Düz bir silmenin böldüğü batı cephesindeki alt bölümde ana giriş yer alır. İki tarafinda tuğla kemerlerle çerçevelendirilmiş pencereler görülür. Silmenin diğer bölümü incelendiğinde ortada yine tuğla kemerlerle çevrili ve birbirinden sütunlarla ayrılmış üçlü bir pencere, sağ ve solda aynı üslupta ikiz pencere açılmıştır. Ortadaki üçlü pencerenin üst bölümünde iki yanda birer asma motifi ve yine rüzgar gülü yer alır. Cephe dişli bir frizden sonra cift meyilli kırma çatıyla sona erer. Yapının güney ve kuzeyinde iki kare kesitli çan kulesi yer alır. Her iki çan kulesine altı basamakla ulaşılır. Çan kulelerinde bulunan kapı, pencere ve kule gibi mimari ögeleri simetrik olarak hareketlendirilen sütunlar, tuğla silmeler rozet ve bezemeler dış tezyinatında önem taşır. Kilise batı cephesinde akstta yer alan birbirine yuvarlak kemerlerle bağlı iki gömme iki tam sütunlu kapı kompozisyonu nartekse girişi sağlar. Sütun başlıkları Bizans sepet başlığı ile benzerlik göstermektedir. Kuzey ve güneyde çan kulelerine çıkan birer mekan oluşturulmuş, girişe simetrik kuzey ve güneyde karşılıklı birer pencere açılmıştır.

Kubbenin ağırlığı birbirlerine kemerle bağlı stilize kompozit başlıklı sütunlarla dağıtılmıştır. Kubbenin geçiş ögeleri pandatiflerdir. Naosu çevreleyen duvarlara gömülü ortadaki sekiz sütun mekana sekizgen bir şema verir.

Kumkapı Ayia Kiryaki kilisesi kubbeli ve anıtsal olan neo-Bizans ağırlıklı, İstanbul’daki eklektik mimari üslübun uygulandığı en çarpıcı örneklerinden biridir.

21.AYİA PARASKEVİ KİLİSESİ

Büyükdere, Danişment sokağında yer alır. Eskiden Batikolpos (Derin Körfez) olarak adlandırılan Büyükdere’yi anlatan Evliya Çelebi burada bin kadar ev olduğunu ifade eder. Eskiden beri çok Rum ailenin burada oturduğunu söyleyen yazarlar burada bir yangın sonucunda yanan kilisenin 1831 de tekrar inşaa edildiği bildirirler. Nartekste naosa giriş kapısının üzerinde kilise kitabesinde, kilisenin Terkos Metropoliti Gregorios döneminde kurulduğu belirtilir. Mimarı anonimdir.
Yapı Azize Paraskevi’ye ithaf edilmiştir. Kilisenin ithaf edildiği Azize, Roma doğumlu olup (138 -160) yıllarında yaşamıştır. Hıristiyanlık karşıtı imparator Antonius tarafından kızgın yağ dolu kazana atılmak üzere işkenceye maruz kalmış ve mucizevi bir şekilde bu işkenceden kurtulmuşur. Bunun üzerine imparator yağın kaynar olup olmadığını kontrol ettiği an yağın kaynar olduğunu farketmiş ve kör olmuştur. Azize dualarıyla imparatora tekrar görme yetisini geri kazandırdığı fakat buna rağmen Hıristiyan olduğundan ötürü kafası kesilerek ölümüne mani olamadığı ifade edilir. Kilise takvimine göre 26 Temmuz günü kutlanan Ayia Paraskevi’nin, gözleri koruyan bir azize olarak tapınım görür.
Kilise geniş bir avlu içinde bulunmaktadır. Avlunun güney batısında kiliseye ait yerlesim birimleri ve mezar stelleri görülmektedir. Kuzey doğudan devamlı açık olan bir kapı ile kuzey batıdaki merdivenlere geçilir. Çan kulesi kubbeli, demir konstrüksyon olup kuzey batıdadır. Kaba yonu taş üzeri sıvalı kilise doğu - batı ekseninde üç nefli bazilikadır. Batıda kare planlı narteks doğuda yarım yuvarlak apsis çıkıntısı yer almaktadır. Kilise dış cephesi batıda ve doğuda çift meyilli kırma çatıya, ana naosdaki örtü sistemi, orta nefte beşik tonoz, yan nefler düz ahşap çatılıdır. Narteks önde daha alçak boyutlarda kiremit kaplı olup, örtü sistemi düzdür. Doğudaki apsis dıştan düz çatılıdır. Bema kısmı ana mekandan iki basamak daha yüksek seviyededir. Ana mekanda, orta nef yan neflerin iki katıdır. Kilise dış cephesi yalın bir tezniyata sahiptir. Kiliseyi saçak altında dış bükey bir silme çevreler.