İZAHAT VƏRƏQİ- Çoxluqlar və onlar üzərində əməllər
Çoxluqların birləşməsi a)Birləşmə əməli. Tutaq ki, A və B – ixtiyari iki çoxluqdur; A və B çoxluqlarından heç olmasa birinə daxil olan elementlərdən ibarət olan C=AB çoxluğu onların birləşməsi adlanır. (Element birləşməyə bir dəfə daxil olur).
Birləşmə əməlini riyazi simvolikalardan istifadə edərək, belə yaza bilərik:
AB=xx,
burada simvolu “və ya” bağlayıcısının işarəsidir.
Analoji olaraq istənilən sayda çoxluğun cəmi və ya birləşməsi təyin edilir:İstənilən (sonlu və ya sonsuz) sayda çoxluğun cəmi və ya birləşməsi - Aa - elə çoxluğa deyilir ki, ona daxil olan hər bir element verilən çoxluqlardan heç olmasa, birinə daxil olsun. Bunu simvolik olaraq, aşağıdakı kimi yazmaq münasibdir:
= xelə ∈ I var ki, xÎ. b)Kəsişmə əməli A və B çoxluqlarının hər birinə daxil olan elementlərdən ibarət olan C=A∩B çoxluğu onların kəsişməsi adlanır.
Kəsişmə əməlini riyazi simvolikadan istifadə edərək, belə yaza bilərik:
A∩B =xx,
burada simnolu “və” bağlayıcısının işarəsidir.
Analoji olaraq: istənilən sayda Aa çoxluqlarının kəsişməsi (hasili) – Aa - bu çoxluqların hər birinə aid olan elementlərin küllüsündən ibarət olan çoxluğa deyilir. Bunu simvolik olaraq, aşağıdakı kimi yazmaq olar:
= xbütün ∈ I üçün xÎ. Çoxluqların birləşməsi və kəsişməsi kommutativlik (yerdəyişmə qanunu), assosiativlik (birləşmə qanunu), qarşılıqlı distributivlik (paylama qanunu) xassələrinə malikdir:
kommutativlik: AB = BA,
A∩B = B∩A;
assosiativlik: (AB) C = A (BC),
(A∩B) ∩ C = A ∩ (B∩C);
distributivlik: (AB) ∩ C= (A∩C) (B∩C),
(A∩B) C = (AC) ∩ (BC).
Bunlardan əlavə, aşağıdakı münasibətlər də doğrudur:
AØ=ØA=A;
A∩Ø=Ø∩A=Ø;
AA=A;
A∩A=A .
Çoxluqlar nəzəriyyəsində bu və ya digər düsturların iki isbat metodu var: birincisi – Eyler və ya Venn diaqramları vasitəsilə, ikincisi -məntiqi mühakimə üsulu ilə.
Birinci üsulla isbat zamanı bərabərlik işarəsindən sağda və solda yerləşən ifadələrin təyin etdiyi çoxluqlar üçün ayrı-ayrılıqda Eyler və ya Venn diaqramları qurulur. Həmin diaqramların təyin etdikləri oblastlar eyni olduqda bərabərliyin doğruluğu isbat edilmiş hesab olunur.
İkinci qayda - məntiqi mühakimə üsulu ilə isbat bərabərlik işarəsindən sağda və ya solda yerləşən ifadələrin təyin etdikləri çoxluqlara aid edilən ixtiyari elementin digər tərəfə də aid olduğu nəticəsinə gəlmək yolu ilə aparılır. Daha dəqiq desək, istənilən elementin bir tərəfə (ya sağ, ya da sol) aidliyindən bərabərliyin diğər tərəfinə də daxil olması (həm sağ, həm də sol istinadlar üçün) isbat edilə bildikdə həmin bərabərliyin doğruluğu nəticəsinə gətirilir.Proses, aydındır ki, sağ və sol tərəflərin hər biri üçün ayrı-ayrılıqda istinadlar kimi qəbul edilmələri hallarına müvafiq olaraq, iki dəfə yerinə yetirilir.