Jahon tarixi

mumkinligini ko’rsatdi.)
Tarixiy materialni muammoli va muammosiz bayon qilish jarayonida o’qituvchitqning:og’zakisyujetlihikoya, tasviriynu bayon, tarixiy hodisa va tarixiy shaxslarga tavsif berish, qisqacha bayon, tushuntirish kabi har xil turlaridan foydalanadi.
Syujetli hikoya –ko’pincha dramatizm xususi muayyan tarixiy syujetga ega bo’lgan,–tuyg’ulargahis ta’si batafsil bayon qilinadigan hikoyadir eng katta va dramatik voqealar, masalan, Salamin jangi, Spartak boshchiligidagi qullar qo’zg’oloni,i UotdehqonlarTayler qo’zg’boshc Janna d’ Arkning chiqishlari va foj hikoya tarzida bayon qilinadi⁶.

⁶ A.Sa’diyev O’zbekiston xalqlari–bet.tarixini o’qitish.

19

20

hodisalarn ajratib
20
Syujetli hikoyada tarixiy voqealarning yorqin epizodlari, tafsilotlari bayon
qilinadi, shuningdek, bu voqealarning ishtirokchilari shaxslarning tavsifi beriladi.

Dramalashtirish usuli, voqeada ishtirok etgan shxslarning dialog va monologlarini kiritish syujetli hiko arboblarning tarixiymotlardanhujjatlardagikengqo’llam

Tasviriy bayon –o’qituvchining tarixiy hod va detallari bilan birga yaxlit, bi gavdalantirishidir. Tasviriy bayon– s tarixiy syujetga ega emasligi bilan undan farq qiladi. Tasviriy bayon kishilik jamiyatining xo’jalik, ijtimoiy, si takrorlanadigan tipik hodisalarni mamlakatlarning tabiati va ulardagi xalqlarning ijtimoiy hayoti manzaralarini gavdalantirib berish uchun qo’llanil

Tasviriy bayon vaqtida madaniyat yodgorliklarining rasmlari texnik vositalar yordamida slaydlar ko’rin ko’rsatilsa,ldorlaro’quvchilarvaoddiykishilarning qandayqu sharoitda yashaganliklarini ravshan tushunib o madaniy merosi bilan tanishadilar.

O’qituvchi o’z hikoyasida tarixiy parchalar o’qibularnibersadarsliyok imatni bila uning hikoyasi obrazli, aniq va emotsional bo’ladi. Materiabayon etilishi o’quvchilarn–e’tiboriningmaterialgava–daqiziq va ularning ijodiy tasavvurini o’stirsa–da,lekin bu hali bilmlarning yaxshi o’zlashtirilishini hamma vaqt uchunham t o’qituvchi materialni bayon qilayotg kuchaytiradigan, yuqorida qismanqo’llashiayt bo’ladi.

Analitik bayon – o’rganiladigan ularning muhim belgilarini

21
bayon o’tmishdagi ijtimoiy hayotning jihati bilan tasviriy bayondan farq qiladi. Analitik bayon VI –VII sinflardagi

tarix darslarida biror mamlakatning geografik muhiti, ijtimoiy munosabatlari, davlat tuzilishi ta’riflab berilayot
madaniyat yodgorliklaripincha–bir–biriga (ko’taqqoslab) qo’llaniladi.

Ko’p hollarda, masalan, Misr piram berishda tasviriy bayon bilan analitik bayonni bir –biridan ajratish

O’quvchilarningirish uchunishinianalitik bayondanfaollashtoldin
o’quvchilarga mamlakat siyosiy tuzum sxemasini chizish, o’rganiladigan ho hodisaga baho berish to’g’risida vaz
Tarixiy voqea yoki hodisaga ta’rif
muhim xususiyatlari ochib beriladi. necha darsda o’tilgan qismi yuzasida

bo’ladi. Bundayitik bayongata’rif analo’xshasa ham

belgilarini ancha aniq ko’rsatib be bilan undan farq qiladi. O’qituvchi jarayonlarni, masalan, hunarmandchilgidanajralibchiqishi

va shaharlarning paydo bo’lishi jara va yemirila borishi jarayonini, odatda butun mavzuga doir kirish darslari va yakunlovchi darslarda umumlashtirgan⁷

Tarixiy arboblarga–shu ta’rifarboblarfaoliyatiningberishsinfiy xarakterini hamda ularning shaxsiy xususiyatlarini ochib berishda qo’llaniladigan o’qituvchi og’zaki arboblarga beriladiganarga javobta’rifberishikerakliginiqanday

A.I.Strajev quyidagicha ifodalagan:

⁷ A.Sa’diyev O’zbekiston xalqlari–bettarixini. o’qitish.

21

22
“1. Tarixiy arbob o’zi yashagan da maslak – qarashlari bilan o’zini namoyo

chambarchas bog’langanrak… holda ko’rsat

2. Tarixiy arbob qaysi sinf yoki sinfiy guruhning manfaatlarini ifodalasa,
o’sha sinf yoki sinfiy guruh bilan y bu ishni tarixiy shaxsning–mulohazalario’zfaolbi

lozim…
3. Tarixiy arbob “jonli shaxs” qilib k

xususiyatlari, o’ziga xos ma’naviy
kerak⁸.…”
Qisqacha bayon –bir qancha dalillarni batafsil tahlil qilmay tushuntirishdan
iborat bo’lib, rixu o’quvchilargakursidagiasosiyta
bog’langanligini anglatish, ularda t
butun tasavvur hosil qilish uchun za bayon qilishi o’quvchilarni,–VIIsinfuvchilarinio’qodatdaayniqsauncha qiziqtirmaydi, bunda ular material o’quvchilarning bilish faoliaytinish, f ya’ni ularga xronoligik jadval ningtuzis rejasini tuzishni vazifa qilib topsh

⁸ A.I.Strajev Metodika prepodavaniya istorii. M., 1992. 144 –145 –betlar.

22

23