K. S.Ü. İLahiyat fakültesi temel iSLÂm biLİmleri BÖLÜMÜ arap diLİ ve belagati ana biLİm dali avrupa’da şarkiyatçilik bağlaminda

VI. BÖLÜM

POLONYA’DA İSLÂM VE ŞARKİYÂT ARAŞTIRMALARI

Doğu Avrupa’da yer alan Polonya’nın Ortadoğu ile ilk ilişkileri 8-9. yüzyıllarda Polonya’ya ticaret ve seyahat için giden Araplara ve başta Kudüs olmak üzere, çeşitli Arap ülke ve şehirlerine yolculuk yapıp bu yerler hakkında eserler yazan Polonyalı seyyahlar ve özellikle de hacılara dayanmaktadır.²⁵⁴

Polonya’daki Şarkiyat çalışmalarının ilk adımları 16. yüzyılın sonunda atılmış ve bu dönemde Mısır, Filistin, Lübnan ve Suriye gibi Arap ülkelerinde yaşayan halkların yaşam tarzı, gelenek ve görenekleri, inanç esasları gibi konularda çalışmalar yapılmıştır.

Polonya’daki Şarkiyat araştırmaları daha çok 18. yüzyılda önemli hale gelmiş ve 19. yüzyılın sonlarına doğru hız kazanmıştır. Bunda, çeşitli ülkelerden buraya gelen Müslümanların yaptığı çalışmalar ve yazdıkları eserlerin büyük bir rolü olmuştur. 19. asrın sonlarına doğru Polonya’da uzun süren savaşlardan kaçıp İslâm ülkelerine sığınan Polonyalıların, yaşadıkları coğrafyanın dini, tarihi, kültürü, gelenek ve görenekleri gibi konularla ilgilenmiş ve bu yönde araştırmalar yapmışlar ve önemli miktarda eserler ortaya koymuşlardır.²⁵⁵

Ayrıca Polonya hükümeti, Polonya’da Şarkiyat araştırmaları merkezlerinin kurulması için büyük çaba harcamış ve bunun sonucunda birçok önemli oryantalist Türkiye, Suriye, Lübnan ve Mısır gibi Doğu ülkelerine gitmiş ve bu yerlerde önemli araştırmalar yapmışlardır.²⁵⁶ Söz konusu oryantalistler, gittikleri ülkelerdeki araştırmalarının sonunda çeşitli Doğu eserlerinin tercümesini yapmış ve eserler yazmışlardır. Polonya, Varşova’da Şarkiyat Okulu ve Maryambol’da Şarkiyat Okulu’nun yanı sıra Ermeni Matbaası kurulması için büyük çaba harcamış ve elçilik tercümanlarını, öğrencilere Doğu Dilleri’ni öğretmekle görevlendirmiş fakat bu olumlu netice vermemiştir. Ayrıca İslâmiyet ve Doğu Dilleri’ni araştırmak ve burada tercüman ve İslâmiyet ile ilgili ilim adamları yetiştirmek için İstanbul’da da okul açmıştır.(1766-1793)²⁵⁷

20. yüzyılın sonunda Varşova’da Şarkiyat Araştırmaları Merkezi (Hiacynthaeum) kurulmuştur. Ünlü oryantalist Kowalski, bu merkezde Doğu Dilleri alanında profesör olarak görev yapmıştır.(1919–1942)²⁵⁸ Kowalski, Polonya İlimler Dergisi’nde makaleler yazmış ve Polonya Üniversitesi’nde Şarkiyat Araştırmaları’nın temel esaslarını ortaya koymuştur.

II. Dünya Savaşı sırasında (1939-45) birçok Polonyalı Irak, Suriye, Lübnan, İran ve Türkiye’ye göç etmek zorunda kalmıştır. Bu göç esnasında daha çok Türkiye tercih edilmiş bu da Şarkiyat araştırmalarının Türkoloji etrafında yoğunlaşmasına sebep olmuştur. Polonya’nın en önemli oryantalisti sayılan Kowalski’nin neredeyse tamamen Türkiye ve Türkçe üzerinde çalışması ve bu alanda eserler vermesi bunun bir göstergesidir.

Polonya Şarkiyat Üniversiteleri (Fakülte-Enstitü-Kürsü)

Polonya’da Şarkiyat araştırmaları daha çok 18. yüzyılda önem kazanmış ve bu dönemde Katolik Krakow ve Lovov Üniversiteleri’nin Teoloji Fakülteleri bu alanla ilgili araştırmalara yönelmişlerdir. Daha sonra 19. yüzyılın sonunda Warsaw, Wilanov, Plock ve Protestanlara bağlı Berslav, Gdansk, Szczesin Enstitüleri de bu alanda araştırmalar yapmışlardır.²⁵⁹

20. yüzyılın sonunda Varşova’da Şarkiyat Araştırmaları Merkezi (Hiacynthaeum) kurulmuştur.

Lovov Üniversitesi’nde İslâmiyat ve Doğu Dilleri Filolojisi için kürsü kurulmuş ve bu alana Kratchkovski’nin öğrencisi Smoguorzewski atanmıştır.

Varşova Üniversitesi’nde Arapça Bölümü, Ananiasc Zajoczkowski’ye kadar Sâmi Dilleri Araştırmaları’na veya Teoloji Fakülteleri’ne bağlıydı. Fakat Zajoczkowski’nin bu üniversitede Türkçe dersleri vermeye başlamasından (1932) sonra müstakil hale gelmiş (1934) ve kendisi Arapça ve Farsça Kürsüsü’ne başkanlık etmeye başlamıştır.²⁶⁰

Varşova’daki Doğu Enstitüsü, Türkçe Araştırmaları için okul açmış (1928) ve daha sonra Türkçe’nin yanı sıra Arapça’yı da eklemiştir.(1932) Ayrıca Arapça, Farsça ve Türkçe Araştırmaları Lovov Üniversitesi’nin Hukuk Fakültesi’ndeki Diplomasi Bölümü’nde, Krakov’da Siyasi İlimler Okulu’nun Şarkiyat Fakülteleri ve Varşova’da Siyasi İlimler Akademisi’nde yapılmıştır.²⁶¹ Polonya’da Şarkiyat araştırmaları genel olarak 4 merkezde yapılmıştır:
1. Instysut Orientalistyczny Univertytetu Warszowkieg (Varşova Üniversitesi Doğu Enstitüsü): Genel İslâm Dünyası Tarihi, Arapça, Farsça, Türkçe Dilleri ve Edebiyatı Araştırmaları için Yakın ve Ortadoğu Bölümü vardır. Arapça araştırmaları bölümünde Bielawski gibi önemli oryantalist başkanlık yapmıştır. Ayrıca bu enstitüde Sâmi ve Eski Diller ile Mısır Tarihi Eserleri hakkında araştırmalar yapılmaktadır.²⁶² Bu enstitü, II. Dünya Savaşı sırasında Polonya genelinde sekteye uğrayan bilimsel çalışmalardan nasibini almış ve birçok önemli koleksiyonu yok olmuştur. 1963’ten beri bazı Mısır’lı öğrenciler Varşova’da Matematik, Jeoloji ve Fizik gibi alanlarda eğitim görmelerine karşın, bazı Polonyalı öğrenciler de yüksek öğrenimlerini Mısır Üniversiteleri’nde yapmaktadırlar.²⁶³
2. Seminorium Filologii Orientanej Univertytetu Jagiellonskiego Krekowe (Jagellon Üniversitesi Doğu Dilleri Filolojisi Enstitüsü, Krakov ): Genel İslâm dünyasının siyasi tarihi, kültürü, Arapça, Farsça ve Türkçe dil ve edebiyatları araştırmaları için Kuzey Afrika, yakın ve Ortadoğu Bölümü vardır. Arapça araştırmalarının başında ünlü oryantalist Lewiski bulunmuş ve burada önemli çalışmalar yapmıştır.²⁶⁴

3. Komitet Orientalistyczny Polskiej Akademi Naukwarszawie (Polonya İlimler Akademisi Doğu Araştırmaları Konseyi, Varşova ): Kendi alanında uzman oryantalistlerin bulunduğu bu akademide Doğu Dilleri ve Edebiyatları ile Doğu Sanatları hakkında bilimsel araştırmalar yapılmış ve bu akademinin başında Ananiasc Zajoczkowski bulunmuştur.²⁶⁵

4. Komisja OrientalistycznyPolskiej Akademi Nauk Oddzialu Krakow-Skiego (Polonya İlimler Akademisi Oryantalistler Kolu Komitesi-Krakov ): Başkanlığını önde gelen oryantalistlerden Lewiski’nin yaptığı bu akademide “Sarf İlmi” araştırmaları yapılmıştır.²⁶⁶