Karşi-devriMCİLİĞİn tasfiyesi

Memurların Özlük Hakları Belirleniyor

1925 yılında en çok düzenleme, askeri personelin özlük haklarında yapılmıştır. Emeklilik sürelerinde seferberlikte harcanan zamanın belirlenmesi, seferberliğe katılan askeri personelin terfileri, seferberliğe katılanların yevmiyeleri, tayinler ve ödül/ceza özlük haklarındaki düzenleme başlıklarıdır.

551 sayılı yasa ile Balkan, Birinci Dünya ve İstiklal Savaşı’na katılarak malul olan 14 bin 768 askerin terfihine (8 Şubat), 695 sayılı yasa ile seferberliğe katılan askerlerin seferberlik sürelerinin emeklilik sürelerine eklenmesine (21 Aralık) karar verilmiştir.

Ayrıca, askeri personelin maaşlarının düşüklüğü nedeniyle zam gereksinimi ele alınmıştır. 587 sayılı yasa ile kara, hava, deniz ve jandarma memur ve diğer personelin maaşına zam yapılmakta (24 Mart), ardından 648 sayılı yasa ile kıdemli ve kıdemsiz subayların maaşlarına yapılacak artış belirlenmektedir (22 Nisan).

Memur Kooperatifi ile Dayanışma Sağlanıyor

1925 senesinde, hem mülki amirlerin hem de memurların en büyük sorunu geçim sıkıntısıdır. Mülki amirlerin ve memurların maaşlarının az olması, mesleğin cazipliğini yitirmesine neden olmaktadır. Mesleğe girişlerin en az olduğu yerler Ankara ve Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleridir.

Ankara’da her geçen gün artan hayat pahalılığı, memurların maaşlarıyla geçinmelerini imkansız kılmaktadır. Bu doğrultuda, 19 Mart’ta kabul edilen 586 sayılı Kanun ile Memur Kooperatifi kurularak, ev ve yemek gereksinimlerinin karşılanabilmesi sağlanacaktır.²⁵⁷

SONUÇ YERİNE: MESAİ KANUNU LAYİHASI

“Ben aynı zamanda amelenin ve kapitalistlerin dostuyum.

Birini sağ koluma, diğerini sol koluma bağlamışım gidiyorum”²⁵⁸

4 Kasım’da başlayan İş Kanunu taslağı görüşmeleri, ideolojik tartışmaların yoğunlaştığı bir zemine dönüşmüştür. Tartışmaların temelinde, toplumsal yapı, sınıf ilişkileri ve devletin rolü vardır. Bu nedenle, Kanunla gelen düzenlemeler ve tartışmalar, 1925 yılında toplumsal hayat ile hükümetin sınıfsal karakteri hakkında bilgi vermesi açısından sonuç yerine aktarılmıştır.

Uzun süredir Meclis’te olan Kanun Taslağının, görüşmeler sonunda Sıhhiye Encümeni’ne gönderilmesi kabul edilmiştir.²⁵⁹ İş Kanunu taslağı, Fransız Kanunları dikkate alınarak hazırlanmıştır.²⁶⁰ Resmi ve özel kuruluşlar arasında bir ayrım yapılmamıştır, düzenlemeler ikisi için de geçerlidir (md.1).

Kanun taslağının zamanlamasına ilişkin açıklama, Kanun Gerekçesi’nde belirtilmektedir, bu zamana kadar “[m]emleketimizde sanayin mahdutiyeti ve amelenin büyücek kitleler halinde bulunmaması hasebiyle” bu sorun ile meşgul olunmamıştır.²⁶¹

Sanayileşme politikasının şekillendiği söz konusu yıllarda, çalışma hayatı hakkında bilgi edinilmesi gereklidir. Bu amaçla Kanun, çalışma hayatı hakkında bilgi toplamak üzere, işyeri sayısı ile işçi sayısına, bunların sektörlere göre dağılımına dair bilgilerin toplanmasını sağlayacak merkezi bir sistemin kuruluşunu da düzenlemektedir. 5. maddeye göre, “iş yerleri beyanname hazırlayarak Belediye’ye gönderir, Belediyeler de Ticaret Vekâletine gönder[ir]”.

Bir taraftan da sanayileşme ile sınıf çatışması eş anlamlıdır. Toplumun sınıfsal yapısı ve sınıflar çatışması veri olarak alınmaktadır:²⁶²

“Maafih, sây ve sermayenin tezat ve tesadimi [şiddetli çarpışma] gayri kabili inkar olan cemiyeti hazırada, mesainin himayesi, sermayenin vücut, faaliyet ve inkışafına sekte iras etmeyecek bir tarzda olmalıdır. Aksi takdirde, gerek millî sermayenin, gerekse muavenetine ihtiyacımız derkâr olan ecnebi sermayenin ürkmesi ve binnetice memleketimizde faaliyeti iktisadiyenin gevşemesi ihtimali vardır.”

Sınıf çatışmalarının ortasında devlet, sermayeyi ürkütmeden emeği üretimde tutarak iş hayatını, çalışma ilişkilerini düzenlemelidir. Kanun gerekçesinde, bu ilişki şöyle tanımlanmaktadır:²⁶³

“İstihsal [üretim] kuvvetlerimizden azami istifadeyi temin ederek iktisadi inkişafımızı tesri etmek [hızlandırmak] mecburiyetinde bulunduğumuz şu sırada erbabı sâyın kudreti istihsaliyesini [üretim gücünü] tezyit [artırma] ve ıslah ve istikbalini temin etmekle beraber erbabı teşebbüsün de emniyet ve itimadını celp edecek surette müstekar esasat üzerine sây [çalışma] mesailini halletmek pek mühim bir mesele halini almıştır.”

Sermaye sınıfı, özel sektör öncülüğünde sanayileşme ile kurulacak iktisadi bağımsızlığın temel aktörü olarak korunmalıdır. Buna dair düzenlemeler, devlet tekeli ve işletmeciliği başlığı altında ele alınmıştır.

İşçi sınıfı ise savaştan henüz çıkmış, sermaye ve teknolojik donanımı yetersiz Türkiye’de üretim artışını sağlayacak en güçlü üretim faktörü olarak önemini korumaktadır. Öncelikle, emek verimliliğinin artırılması için gerekli tedbirler konuşulmaktadır: Sağlığın korunması ve çalışma hayatının düzenlenmesi:²⁶⁴

“Eğer biz amelemizi iyi besler ve onun hıfzısıhha kavaidi dairesinde hayatı mesaisini tanzim edersek; bu amele şimdi 10-12 saatte gördüğü işi sekiz saatte yapar ve daha gittikçe sıhhati ve kuvvei istihsadiyesi artar ve tabiî bundan sermayedar da memlekette istifade eder.”

Emek arzının artması için kadınların iş hayatına girişleri de teşvik edilmektedir. Lohusalık ve gebelik gibi dönemlere dair düzenleme ve kolaylıklar getirilir, kadınların gece mesaisine kalmalarının önce yasaklanması tartışılır, yalnız ameleye ihtiyaç olduğu göz önüne alınarak bu düzenleme kaldırılır.²⁶⁵ İşyerine de bu süreçte görev ve sorumluluk verilmektedir. İşyerleri, işçilerin üretimde bulundukları üretim birimi olmanın yanında, eğitim ve kültürel gelişim merkezi haline getirilmektedir. 49. maddeye göre “Elliden fazla işçinin olduğu işyerlerinde cami, mektep yaptırılması ve muallim bulundurulması ve genç işçilerin gece derslerine katılması öngörül[mektedir].”

Çalışma hayatında yapılan düzenlemeler arasında şunlar da vardır: 12 yaş altında işçilerin çalışamayacakları işler belirlenir, gece mesaisine sınır konulur, 9 saat çalışma sınırı getirilir, fazla mesai ile ilgili düzenleme yapılır, 60 saat üzeri çalışma yasaklanır.

Genel olarak ise, devletin görece özerk karakteri ön plana çıkarılmaktadır:²⁶⁶

“…Heyeti âliyeniz, Cumhuriyet Hükümeti, yalnız bir sınıfın menafini gözetecek değildir. Bilhassa sıhhati umumiyeyi ve devletin menafi umumiyesini de gözetecektir.”

KAYNAKÇA

Adıvar, Halide Edip, Vurun Kahpeye, Can, 1. Basım, İstanbul, Mayıs 2007 (Eski harflerle 1. Basım: 1926, Latin Harflerle 1. Basım: 1943).

Anadolu Ajansı Kronolojisi http://www.aa.com.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=208&Itemid=76.

Ata, Feridun, “Divân-ı Harb-i Örfî Mahkemelerinde Ermeni Tehciri Yargılamaları”, Türkiyat Araştırmaları, Selçuk Üniversitesi, Konya, Güz 2004, S.15, s.297-323.

Atay, Falih Rıfkı, ÇANKAYA Atatürk’ün Doğumundan Ölümüne Kadar Bütün Hayat Hikâyesi, Doğan Kardeş, İstanbul, 1969.

Avcıoğlu, Doğan, Türkiye’nin Düzeni, Birinci Kitap, Tekin, İstanbul, 2001, s.380.

Aybars, Ergün, İstiklal Mahkemeleri, Ankara, Ayraç, Ocak 2009.

Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsü Modern Türkiye Tarihi Kronolojisi http://www.ata.boun.edu.tr/chronology/kronoloji/1925.htm

Çelebi, Ercan, “Mübadillerin Yunanistan’daki Mal Kayıtları Ve Muhtelit Mübadele Komisyonu Tasfiye Talepnameleri”, ÇTTAD, Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, V/12, (2006/Bahar).

Çitçi, Oya, “Ordu Siyaset İlişkileri”, Amme İdaresi Dergisi , Cilt 39, Sayı 4, Aralık 2006, s. 17-44.

Fazıl, Necip, Son Devrim Din Mazlumları, İstanbul, Büyük Doğu Yayınları, Aralık 2011

Hâkimiyet-i Milliye, 1925 yılı.

İnkılap Tarihi, http://www.inkilap.info/turkiye-ingiltere-iliskileri-ve-musul-sorunu.

Kocatürk, Utkan, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi, TTK, Ankara, 1983.

Küçük, Yalçın. Planlama, Kalkınma ve Türkiye. 2. Baskı. İstanbul: Bilim Yayınları, Ekim 1975.

Okçuoğlu, Gülsevin, ve İzzettin Önder, "Aşarın Kaldırılması", İktisat Fakültesi Mecmuası, 1987.

Onur Karahanoğulları, Türkiye’de İdari Yargı Tarihi, AÜ SBF Doçentlik Çalışması, Internet Paylaşımı, Ankara, 2005, (Erişim Tarihi: 28.12.2011), (http://80.251.40.59/politics.ankara.edu.tr/karahan/makaleler/turkiyedeidariyargitarihi.pdf)

Ökçün, Gündüz, "1923 Yılında İzmir'de Toplanan Türkiye İktisat Kongresi'nde Kabul Edilen Esaslar", İktisat Tarihi Yazıları içinde (Gündüz Ökçün), Sermaye Piyasası Kurulu, Ankara, 1997, s.279-315.

Özakman, Turgut, 1881-1938 Atatürk, Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet Kronolojisi, Bilgi Yayınevi, 1. Basım, Ankara, Haziran 1999, s.209-218

Resmi Gazete (RG)

Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Zabıt Cerideleri (ZC)

Türk Dil Kurumu, www.tdk.gov.tr

Türk Tarih Kurumu, http://www.ttk.org.tr/templates/resimler/File/Antlasmalar/lozan/lozan20-29.pdf

Türkeş, Mustafa, Kadro Hareketi Ulusçu Sol Bir Akım, 1. Baskı, Ankara, İmge, Aralık 1999.

http://ihalemektebi.wordpress.com/mevzuat/cumhuriyet-donemi-ihale-kanunlari-tarihi/661-sayili-muzayede-munakasa-ve-ihalat-kanunu/