KirkçEŞme tesisleri

KOŞUYOLU

Kadıköy İlçesi'nin kuzeybatı ucunda, yine bu ilçeye bağlı mahalle ve semt.

Dikdörtgene yakın bir şekle sahip olan Koşuyolu Mahallesi, güneybatı-kuzeydo-ğu doğrultusunda uzanır. Koşuyolu Mahallesi, Kalfa Çeşme Caddesi ve Çiçekçi Mütevelli Çeşmesi Sokağı ile kuzeyde, İbni Sina Caddesi ile de batıda Üsküdar İlçe-si'nden ayrılır. Kuzeyde Validebağ, batıda Karacaahmet Mezarlığı, güneyde îbrahi-mağa, doğuda ise Acıbadem semtleriyle çevrelenmiştir.

Bugünkü Koşuyolu, daha önceleri güneybatıda İbrahimağa ile kuzeydoğuda Al-tunizade arasında uzanan, güzergâhını ve adım günümüzde de koruyan Tophaneli-oğlu ve Koşuyolu caddelerinin belirlediği bir aks çevresinde, Âdile Sultan Kasrı' mn(->) yer aldığı Validebağ ile kısmen İbrahimağa ve Acıbadem'in(->) bir parçası olarak bilinirken 1950'lerin başlarında burada "Koşuyolu" adıyla gerçekleştirilen bir toplukonut projesiyle birlikte bu adla anılmaya başlanmıştır. Koşuyolu'nun bugün Ankara Yolu güneyinde kalan kısmı îb-rahimağa'yi; bahçeli konutlardan oluşan ve yolun kuzeyinde kalan kısmı ise asıl Koşuyolu olarak bilinen kesimi meydana getirmektedir. Koşuyolu'nu kabaca İca-diye, Acıbadem ve Çamlıca tepeleri arasında yer alan ve Kısıklı(-0, Altunizade(~0, Bağlarbaşı(->) gibi semtleri de kapsayan bir üçgenin, genel özelliklerini taşıyan bir parçası olarak düşünmek doğru olacaktır. Çamlıca çevresi yerleşmeleri olarak tanımlanabilecek bu alanlar genel olarak İstanbul tarihinde uzun süre şehirden izole olmuş, bağ, bahçe, çayır ve köşklerle kaplı bir mesire, sayfiye ve avlak olarak kullanılmış; ancak 19. yy'm ikinci yarısından itibaren yerleşme alanları olarak şehir yaşantısında yerlerini alabilmişlerdir. Bu açıdan, andan çevre içindeki semtler ve semt adları da oldukça geç ortaya çıkmış; yer adları uzun süre Validebağı, Tophanelioğ-lu, Gümrükçübağı vb, belirli bir yöredeki büyük mülk sahiplerinin adlarına izafeten verilmiştir. Koşuyolu da bu çevre içinde yer yer bağ. bahçe ve köşklerin yer al-

dığı yeşillik ve çayırlarla kaplı bir yer olarak varlığını sürdürmüş, yakın zamanlara kadar uzun süre ayrı bir semt olarak görülmemiştir.

Koşuyolu'nun adından da anlaşılacağı gibi, at ve binicilik-sporlarıyla ilgili bir geçmişe sahip olduğu sanılmaktadır. Günümüzde Koşuyolu ve Tophanelioğlu caddeleri ile Acıbadem Caddesi'nin yer aldığı sırtlar arasında kalan ve güneyde Haydarpaşa Çayırı'na açılan vadi, muhtemelen daha antik dönemde Halkedonluların at yarışları yaptıkları bir hipodrom veya koşu alanıydı. Bu gelenek ve varsa buradaki yapılar da, Bizans döneminde etkisini yitirmiş ve ortadan kalkmış olmalıdır. Buna karşılık yörenin, Çamlıca tepelerine uzanan geniş bir çevre içinde av köşkleri ve yazlık sarayların yer aldığı bir avlak şeklinde kullanılmış olması daha büyük bir olasılıktır. Bizans döneminde Çamlıca yamaçlarına doğru Koşuyolu veya Acıbadem sırtlarına, bir yazlık saray ya da av köşkünün yaptırılmış olduğu sanılmaktadır. Muhtemelen geniş bir koruluk içindeki bu yapının Koşuyolu'nun kuzeyinde Validebağ' da Âdile Sultan Kasrı civarında olabileceği tahmin edilmektedir.

Osmanlı döneminde de yörenin yazlık saraylar ve av köşklerinin yapıldığı bir avlak ve sayfiye yeri olarak kullanılması geleneği devam etmiştir. Çevrenin temiz havası ve yeşilliği bunda etkili olmuştur. Rivayete göre, bugün Koşuyolu'nun güneyindeki Haydarpaşa Çayırı'na bakan sırtlarda Sokollu Mehmed Paşa 1560-1564 arasında bir köşk yaptırarak bir süre eşi İsmihan Sultan ile burada kalmıştır. Yöre 1630'da IV. Murad'ın (hd 1623-1640) 18. yy'm sonlarında ise III. Selim'in (hd 1789-1807) mülkiyetine geçmiştir. Yine bir rivayete göre, 1812'de Sivas valiliğine atanan Baba Pa-şa'nın (İbrahim Paşa) burada düzenlediği üç gün süren koşu, yarış, cirit ve kılıç-kalkan oyunlarını II. Mahmud tebdili kıyafet ederek Sokollu Köşkü'nden izlemiş, törenlerin ardından Koşuyolu ile Acıbadem sırtları arasında kalan küçük vadiye de Koşu Yeri denmiş; şehzadelerin binicilik eğitimleri de burada yaptırılmaya başlanmıştır. Esasen, Kadıköy'den Çamlıca'ya doğru yükselen yamaç ve sırtların aşağısında yahut arasında kalan ve Haydarpaşa'dan Göztepe'ye dek uzanan çayırlar u-zun süre yer yer saray ve ordu atlarının çayıra çıkarıldığı ve atlı yahut yaya birliklerin talim yaptıkları yerler olarak kulla-nılağelmiştir.

19. yy'm ortalarında, Koşuyolu ile Al-tunizade arasında Validebağ'da 350 dönümü çok aşan bir bahçe içinde Abdülaziz' in küçük kız kardeşi Âdile Sultan için 1853' te bir kasır inşa edilmiştir. Daha sonra, 1856'da bu yapının kuzeyine ahşaptan, tek katlı kır pavyonu şeklinde bir av köşkü yapılmıştır. Kasır ve arazisi Cumhuriyet' ten sonra devlete intikal etmiş ve burada Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati Bey tarafından açılışı 27 Mayıs 1927'de yapılan 60 yataklı bir çocuk prevantoryumu kurulmuş; ertesi yıl buna 100 yataklı, 1939' da da 50 yataklı bir başka pavyon daha ilave

Koşuyolu'ndan bir görünüm. Banu Kutun/Obscura, 1994

edilmiş; 1971'de yapılan hastane ile yatak sayısı 650'ye ulaşmıştır. Âdile Sultan Kasrı son yıllarda öğretmen evi olarak kullanılmaya başlanmış, arazisinin kuzeyinde yapılan bir binaya da Haydarpaşa Lisesi taşınmıştır.

Koşuyolu'nun yakın çevresindeki ilk sürekli yerleşme çekirdeği İbrahimağa'da ortaya çıkmıştır. Bugün büyükçe bir kısmı Koşuyolu'na bağlı olan İbrahimağa'da, Kız-larağası İbrahim Ağa tarafından 1588' de bir mescit, çeşme ve namazgah yaptırılmıştır (bak. İbrahim Ağa Çayırı Mescidi). İbrahimağa uzun süre Selimiye'ye kadar u-zanan oldukça geniş bir çevre içinde tek sürekli yerleşim alam olarak kalmıştır. 18. yy'm sonlarına doğru KaufferHaritası'n-da bugünkü Koşuyolu ve Tophanelioğlu caddelerinin güzergâhlarına yakın ıssız bir yolun bağ ve bostanlar arasından geçerek kuzeye, Altunizade yönüne ulaştığı görülmektedir. Bir yüzyıl sonra ise, bu durumda fazla bir değişiklik görülmemektedir. 19. yy'm sonlarına doğru StolpeHari-tow'nda Validebağ mevkiinde Âdile Sultan Kasrı ve geniş arazisi dışında bugünkü Koşuyolu, çayırlık boş bir saha olarak görülmektedir. II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) daha çok Validebağ kesiminde yer yer köşkler inşa edilmiş olmasına karşın Koşuyolu, İbrahim Ağa Mahal-lesi'nin bir parçası olarak kısmen tarımsal üretim yapılan, çayırlık, boş bir alan olmaya devam etmiştir.

Koşuyolu 1950'lerin başlarında gerçekleştirilen toplukonut uygulamasıyla birlikte bir semt ve ayrı bir mahalle olarak tanınmaya ve bilinmeye başlamıştır. 1951-1954 arasında dönemin "ucuz mesken" politikasına koşut olarak, o zamanki Koşuyolu çevresini oluşturan buğday tarlaları ve çayırları ortasında İstanbul Belediyesi ve Emlak Kredi Bankası ortaklığıyla oluşturulan İmar Limited Ortaklığı tarafından 419 konut ve bir çarşı inşa edilmiştir. Projelerini Kemal Ahmet Aru'nun hazırladığı mahalle, döneminin tanıtım yayınlarında "saf hava ve tabii güzellikler ortasında" şeklinde sunulmuştur. Zaman içinde, benzeri birçok pro-

jede olduğu gibi hedef kitleden sapılarak orta ve üst gelir gruplarına yönelik bir konut çevresi yaratılmıştır. Koşuyolu'nun çevrede yarattığı ivme, Boğaziçi Köprüsü'nün de açılmasıyla, özellikle 1970'lerden sonra Validebağ ve Acıbadem yönlerinde eski köşk arazileri üzerinde yoğun apartman ve sitelerden oluşan bir konut gelişmesi yaratmıştır. 1990'da nüfusu 5.665 olan Koşuyolu Mahallesi'nin günümüzde Ankara yolu kuzeyinde kalan kısmı çoğunlukla iki kadı, bahçeli, az yoğun ve orta, orta-üst gelir gruplarının yerleştiği konut alanı; güneyinde kalan kısmı ise otomobil tamirhaneleri, atölye ve depolama alanlarından oluşan işyerleri ağırlıklı bir yerleşme desenine sahiptir.

M. RIFAT AKBULUT