KirkçEŞme tesisleri

Köprülü Mehmed Paşa

TETTV Arşivi

Sarayda Turhan Sultanla görüşen Köprülü, yönetimde bağımsızlık (istiklal) istedi ve atamalara karışılmamasım, hakkındaki şikâyetler soruşturulmadan görevden a-lınmamasını koşul olarak önerdi. 15 Eylül l656'da istanbul camilerinde hatipler hutbe okumaktalarken IV. Mehmed, Köprülü Mehmed Paşa'ya mühr-i hümayunu verdi, imparatorluk ve İstanbul için yarım yüzyıl sürecek yeni bir dönem başladı. Atamayı öğrenen ulemanın tepkisi "okumak yazmak bilmez bir cahil", ağalarınki "asi Vardar Paşa'ya yenik düşmüş liyakatsiz â-dem", ricalinkide "bu müflis herif, devletin müşkilat-ı maliyesine ne veçhile çare bulur" oldu.

Köprülü, iktidara gelişinin birinci haftası sonunda Kadızadeliler-Sivasîler(-0 çekişmesinin teröre dönüşmesiyle karşı karşıya kaldı ve soğukkanlı bir yaklaşımla olayları yatıştırdı. Ardından Defterdar Karagöz Mehmed Paşa'yı, istanbul'a getirttiği Abaza Hasan Paşa'yı idam ettirdi. Ulufelerini zamanında alamayan kapıkulları, Defterdar Divrikli Mehmed Paşa'nın Süley-maniye'deki konağını taşlayarak camları kırdılar, istanbul'da yeni bir asker ayaklanması olasıydı. Huzuruna çıkan defterdarı dinleyen Köprülü "Sen ahval-i âlemi bilmez misin? Önceki defterdarlar da birçok defalar camlarının kırıldığım görmemişler midir? Hattâ birkaç takım camları ihtiyaten bulunurdu" dedi ve Mehmed Paşa'yı görevden aldı. Sarayda, ocakta, Paşa Kapısı'n-da buyruk dinlemez ne kadar adam varsa hepsini uzaklaştırdı. Önemli görevlere güvendiği adamlarını yerleştirdi ve kentteki en küçük bir kıpırtının kendisine ulaştırılmasını sağlayacak bir düzen kurdu.

4 Ocak l657'de başlayan sipahi ayaklanmasını, daha önce yemine bağladığı yeniçerilerin eyleme katılmamaları ile kolay bastırdı ve kapıkulu sipahilerinin elebaşla-rını yakalattırıp boyunlarını vurdurdu. Çalık Hüseyin, Cebeci Halil Ağa, Kapıcılar Kethüdası Mustafa Ağa gibi ünlü zorbalar idam edildi. Ayaklanmacıların her seferinde yerleştikleri Yeni Cami Hanı ve Elçi Hanı boşaltıldı. İstanbul'un ve Üsküdar'ın tüm hanları, bekâr odaları didik didik arandı, adları listelerde yazılı olanlar ortadan kaldırıldı. Köprülü, yanında yeniçeri ağası, cebecibaşı ve bölük ağaları olduğu halde gece kollarına çıkmakta, yakalanan zorbaları, serserileri boğdurup denize attırmaktaydı. Halktan ve esnaftan haraç alan 20 zorba ise gündüz halkın önünde idam e-dildiler, aynı günlerde istanbul'da "ulûm-i garibe ve esrar-ı ilahiye" savı ile halkı aldatan Şeyh Salim'i astırdı. Eflâk ve Boğdan voyvodalarını ayaklandırmaya yönlendiren Rum Patriği III. Partenios'u huzuruna getirten ve ele geçen mektubunu okutan Köprülü, 24 Mart 1657'de patriği Parmakkapı' da astırdı, istanbul'daki operasyonlar, suçlu suçsuz 4.000 kişinin yaşamına mal oldu.

İstanbul'a gelen Iran Elçisi Mir Ali'ye Eyüp'te Yusuf Paşa Bahçesi'nde ziyafet veren, Almanya Elçisi Simon Reninger'le ikili ilişkileri görüşen Köprülü Mehmed Paşa, başkente gelen Transilvanya, isveç, Lehistan elçileriyle de başarılı diplomatik görüşmeler yaptı. Transilvanya elçisini Yedi-kule'de hapsettirdi. Lehistan elçisinin, Rusya'nın İstanbul'daki ve Balkanlar'daki Rumları isyana yönlendirdiği tezini ihtiyatla karşılayarak Rusya ile savaşa yanaşmadı.

13 Haziran l657'de Venedik ablukasını kaldırmak için, Ankebut Ahmed Paşa'yı istanbul'da sadaret kaymakamı bırakarak Çanakkale'ye hareket etti. istanbul'da ise şeyhler, enderun ağaları zafer için fetih suresi okuyup dualar etmekteydiler. Kap-tan-ı Derya Topal Mehmed Paşa da donanma ile önceden Çanakkale Boğazı'na gitmişti. Venedik donanmasını yenen, Bozcaada'yı işgalden kurtaran Köprülü, Edirne' ye IV. Mehmed'in yanına gitti. l658'de

buradan Erdel seferine çıktı. Anadolu'da i-se Abaza Hasan Paşa Ayaklanması başladı. Köprülü, Erdel seferini yanda bırakıp Edirne'ye, buradan da padişahla birlikte istanbul'a döndü. 30 Ekim l658'de başkente gelen sadrazam, 13 Kasım'da Üsküdar'da ordugâh kurdu. Kapıkulu askerlerinin 6 aylık ulufelerini dağıttırdı. Anadolu'ya kaçıp ayaklanmacılara katılan sipahi ve yeniçerilerden ulufe almak bahanesiyle İstanbul'a dönen ve kendisine suikastta bulunmaya hazırlanan yüzlercesini öldürttü. Kapıkulu sipahi defterlerinden 7.000 askerin kaydını sildirtti ve bunların nerede yakalanırlarsa idamlarını emretti. İstanbul'a bağlanan yollar sıkı denetime alındı. 350 eylemci sipahi, Üsküdar'da padişahın otağı önünde idam edildi. Sadarette rakip gördüğü Girit fatihi Deli Hüseyin Paşa'yı önce Yedikule'de tutuklatan Köprülü, 29 Aralık l658'de bu ünlü veziri boğdurttu. Serdar Murtaza Paşa'nın u-zun bir mücadeleden sonra Abaza Hasan Paşa'yı ve ona destek veren paşaları Halep'te boğdurtması, Köprülü'nün ülke genelindeki otoritesini daha da artırdı. 1659 ilkbaharında padişah ve valide sultanla Bur-sa'ya giden Köprülü, istanbul'da sadaret kaymakamı olarak bıraktığı ismail Paşa'yı Anadolu'nun teftişiyle görevlendirdi, ismail Paşa "Hasan Paşalı" ithamıyla yüzlerce eski sipahiyi, eşkıyayı ya da haklarında suçlama olanları öldürtüp başlarını istanbul'a gönderdi.

Çanakkale Boğazı'na yeni istihkâmlar yaptırarak İstanbul'u güvenlik altına alan Köprülü Mehmed Paşa, özellikle Mısır tüccarlarının bu boğazdan mal yüklü gemileriyle İstanbul'a gelebilmelerini güvenceye aldı. Erdel ve Macaristan sorunları nedeniyle sadrazamlığının son l yılım IV. Mehmed' le birlikte Edirne'de geçiren Köprülü Mehmed Paşa'nın yokluğu sırasında İstanbul büyük bir yangın geçirdi. Seferlili Mehmed Halife'ye göre bu yangının nedeni, fetihten l660'a kadar sürekli imar gören, çok sayıda saray ve konakla bezenen ve zenginleşen kentte, halkın mağrur olması ve hak yolundan şaşmalarıydı! Herkes birbirini aldattığı, biri ötekinin elindekini almaya çalıştığı, ulema, bilimin gereğini yapmadığı, çarşı esnafı binbir hileye saptığı, sadaka ve zekât verilmez olduğu, faiz ve rüşvet arttığı, zina ve livata eğilimi yayıldığı, asker sınıfı ise itaatsizliğe ve isyana alıştığı için kent, her günahkâr beldenin başına gelen büyük bir felakete uğradı. Bu yorumu yapan Mehmed Halife, ilkin salgınların 700-800 insanın ölümüne yol açtığını, ardından yangınlar çıktığım, nihayet bunlar tesir etmeyince Köprülü Mehmed Paşa' nın keskin kılıcının ardından da 1660 yangınının istanbul'u kasıp kavurduğunu yazmaktadır. Ahî Çelebi Camii'nin(-») yanında 25 Temmuz 1660'ta "bir tütün içici yaramazın elinden" istanbul'a düşen ateş, Un-kapanı, Süleymaniye, Bedesten, Hasbah-çe taraflarını kavurdu. Halk canını kurtarmak için selatin camilerin haremlerine sığındı. Eski Saray yanındaki Kebeciler Hanı, içindeki mallarla kül oldu. Burada kalan Bosnalı ve Acem tüccarlara göre 10 Mı-

sır hazinesi değerinde eşya yandı. Yangın 52 saat sürdü. Unkapanı'ndan Hâsbahçe' ye, Zeyrek'ten Fatih'e, SangüzePe ve Molla Gürani'ye, Ese Kapısı'ndan Samatya'ya, Ağa Hamamı yolu ile Kadırga Limanı'nda-ki Siyavuş Paşa Sarayı'na, oradan Atmey-danı'na, Ayasofya altından, Alay Köşkü ö-nünden Demirkapı'ya kadar her taraf yandı. Bostancıbaşı, yangından kaçanları At-meydanı'nda toplamıştı. Buradaki yüz binden ziyade insan, sağından soluna dönemez durumda sıkışık kaldı. Fakat yangın İbrahim Paşa Sarayı'na ulaşınca bu kez panik yaşandı. Yangın suyollannı da bozduğundan, bu kez de istanbul'da susuzluk başladı. Un, buğday, ekmek bulunmaz oldu. Üsküdar, Eyüp ve Tophane'den ekmek getirtildi. Deniz kıyısında evi, yalısı olanlar İstanbul'dan çekildiler. Çoğu aile de sur dışına çadır kurdu. Seferlili Mehmed Halife' nin verdiği sayılara göre bu yangında 2.700 kişi ölmüş, 120 saray ve konak, 100'den fazla mahzen, 360 cami ve mescit ile 40 hamam yanmış ve zarar görmüştür.

Köprülü Mehmed Paşa, uzun bir hastalıktan sonra 31 Ekim 1661'de Edirne'de öldü. Vasiyeti gereği oğlu Halep Valisi Fazıl Ahmed Paşa sadrazam atandı. Cenazesi İstanbul'a getirilerek Çemberlitaş'taki açık türbesine gömüldü. Anadolu'da ve Rumeli'de hayır eserleri bulunan Köprülü Mehmed Paşa, Bolu-Istanbul karayoluna kaldırım döşetmiş, istanbul'da Tavukpaza-rı'nda Vezir Hanı'nın yanında da bir darül-hadis yaptırmıştır.

Köprülü Mehmed Paşa'nın eşi, Köprü Voyvodası Yusuf Ağa'mn kızı Ayşe Hanım olup, ailenin sonradan Vezirköprü adını a-lan bu kasabaya mensubiyeti Ayşe Hanım' dan dolayıdır. Mehmed Paşa'nın Ayşe Ha-nım'dan doğan 2 oğlu Fazıl Ahmed Paşa ve Fazıl Mustafa Paşa ile Ali Bey'dir. Mehmed Paşa'nın bilinen tek kız kardeşi ise Kıbleli Mustafa Paşa ile evlenmiş, Kıbleli-zadeler denen bu kol da zamanla Köprülülerden sayılmıştır. Mehmed Paşa'nın kardeşi Mevlevî Mustafa Hasan Ağa ise yaşamını Plevne'deki zeametinde geçirmiş o-lup kendisinden yürüyen kol, Ahmed ve Mustafa paşaların amcası olduğu için Amcazadeler adını almıştır.