KirkçEŞme tesisleri

Süleymaniye Külliyesi

Ara Güler

sayar, fakat anlatmaz. Külliye Galata'dan "gömgök" kurşun örtülü bin kubbesiyle etkilidir.

İmparatorluğun başka hiçbir yerinde bu yoğunluk ve büyüklükte külliyeler yapılmamıştır. İstanbul dışında 15. yy "m sonu ve 16. yy'da bir-iki örnek sayılabilir, istanbul külliyelerinin yapımında imparatorluğun bütün ekonomik olanakları seferber edilmiştir. Bunlar inşa edilirken sultanların en öncelikli işleri olmuşlardır. Klasik dönemin ünlü külliyeleri hep fetih mallarıyla yapılmıştır. Evliya Çelebi, örneğin. Süleymaniye'nin Belgrad, Malta ve Rodos ganimetleriyle yapıldığını yazar. Fatih'in, Süleymaniye'nin, Nuruosmaniye'nin inşaat süreçlerine ilişkin bilgiler büyük külliyelerin başkent ve Osmanlı yaşamındaki ağırlığını çok açık anlatırlar. I. Mahmud (hd 1730-1754) Nuruosmaniye inşaatını hemen her gün kontrol etmiştir. Donanma, ö-zellikle taşıma, iskele kurma işlerinde görevlendirilmiştir. Acemioğlanları külliye inşaatına yardım eder ve çalışırlar. Süleymaniye şantiyesinde uzun yıllar binlerce işçi çalıştırılmıştır. Bunlara dışarıdan malzeme getirenler dahil değildir. Külliyeler kentin sosyal yaşamının kaburgasını oluşturur. Doğrusu istenirse, içlerindeki etkinlikler açısından, saray ve çarşı ile birlikte külliye İstanbul yaşamının temel sahnelerinden biridir. Simgesel ve fiziksel olarak da ca-mileriyle birlikte toplumun ve kentin en e-gemen etkinlik ve gösteri odaklarıdır.

Osmanlı döneminde, Batı'yla karşılaştırıldığı zaman, bir kent planlama geleneği olduğu söylenemez. Fakat İstanbul'da

bir kent yaratma iradesi oluşmuştur. Bu, işlevsel olduğu kadar sultanlara ilişkin simgesel bir karakter de taşımıştır. İstanbul'u fiziksel olarak tanımlayan, Türk öncesi ve Türk dönemlerine ilişkin birçok veri içinde büyük külliyeler, temel öğeleri oluştururlar. İstanbul'un merkezinde Süleymaniye Külliyesi ile taçlanan eşsiz siluet bugüne kadar bu gerçeği vurgulamıştır. Osmanlı kent vizyonunun en büyük gösterisi bu olduğu kadar, Osmanlı mimari kompozisyonunun da en büyük yaratmaları külliyelerdir. Burada tek yapıyı aşıp bir kompleks tasarımına erişmiş bir mimari gelenekten söz etmek gerekir. Süleymaniye'nin, Sultan Ahmed'in, Nuruosmaniye' nin, Gazanfer Ağa'nın, Hekimoğlu Ali Pa-şa'nın külliye olarak kompozisyonları, istanbul kentinin hem dışarıdan, hem de içeriden en görkemli ve en etkili mimari verileridir.

DOĞAN KUBAN