KirkçEŞme tesisleri

KİROS

26

27

KİRYAKİ KİLİSESİ

niden yapılan ayazma, ziyarete açıktı ve kilisenin kalıntıları da görülebiliyordu. Bazı kaynaklarda Ağaçaltı denen yerde Kir-yaki adlı başka bir ayazmadan daha söz edilir fakat hangi dönemden kaldığına i-lişkin bilgi yoktur. Bizans döneminde Kireçburnu'nda başka bir yerleşimin varlığı bilinmemektedir.

Osmanlı döneminde aldığı Kireçburnu adının, karşı yakadaki kireç ocaklarından ya da buradaki kireç iskelesinden geldiği yolundaki etimolojik açıklamaların doğruluğu bilinmemektedir. Öte yandan bazı kaynaklarda buraya Kerez (gürz) Burnu dendiği kaydedilir.

Kireçburnu ile Büyükdere Körfezi arasındaki Kefeliköy denen yerin Kırım'ın 1475'te Osmanlılarca fethedilmesinden sonra Kefe'den gelen göçmenlerce iskân edildiği söylenirse de bu dönemde bir Ceneviz kolonisi olan Kefe'den gelen Cenevizlilerin ve Ermenilerin şehirde iskân edildiği bilinirken Boğaz'ın bu uzak köşesine yerleştirilmiş olduklarına dair herhangi bir belge yoktur. Öte yandan İstanbul'u ziyaret eden Miss Pardoe'nin 1838'de, de Ami-cis'in de 1870'lerde Kefeliköy adını kullanmaları bu iskânın, büyük olasılıkla Kırım Savaşı'ndan (1853-1856) sonra olduğunu düşündürmektedir.

Tarabya yöresini çok seven II. Selim'in (hd 1566-1574) burada kurdurduğu servi ormanı çevreyi daha da güzelleştirmiştir. Fener beylerinin yalıları ve köşklerinin bulunduğu Tarabya civarı, IV. Murad döneminde (1623-1640) Don Kazaklarının akınları sonucu tümüyle tahrip olunca, Bü-yükdere'den Yeniköy'e kadar olan bölgenin iskânı bir süre sekteye uğramıştır. 17. yy'da Kireçburnu'na, Gümrük Emini Hasan Ağa'nın yaptırdığı görkemli bahçeden dolayı Hasan Ağa Bahçesi dendiği söylenir, izmirli Ermenilerden olan Hasan Ağa, istanbul'da hizmetine girdiği zengin efendisinin ölümü üzerine, onun eşi ile evlenerek mülk sahibi olmuş, daha sonra da padişahın gözüne girerek Hasan Ağa adını almış, 4-14 Mart l65ö'da meydana gelen Çınar Olayı(-0 sırasında suçlu bulunarak idam edilmişti. Evliya Çelebi'nin Kireçburnu dolaylarındaki, Gümrük Emini Ali Ağa' nın yaptırdığım söylediği çeşme de aslında Hasan Ağa'nın hayratlarından biri olmalıdır. 17. yy yazarı Kömürciyan'a göre, Ke-feliköy'ün hemen bitiminde Kırkağaç denen ağaçlık, ava çıkan padişahların ve daha sonra yerli ve yabancı zenginlerin sevdiği bir mesire yeriydi.

Kireçburnu'ndaki Hasan Ağa Bahçesi' ni imar ederek buraya bir de çeşme yaptıran diğer kişi, I. Mahmud döneminin (1730-1754) gümrük emini Ishak Ağa'dır. 1757'de Fransa elçisi Comte de Vergen-nes'in Büyükdere civarında yabancıların oturması için gerekli izni almasıyla birlikte başta Almanlar, Fransızlar, italyanlar ve Ruslar Tarabya-Büyükdere hattında yerleşmeye başladılarsa da Kireçburnu yöresi uzun süre bu gelişmenin dışında kalmıştır. I. Abdülhamid döneminde (1774-1789), Kireçburnu'na uzanan bir araba yolu yapılmış ve Kaptan-ı Derya Hasan Pa-

Kireçburnu'nun denizden görünümü. Banu Kutun/Obscura, 1994

şa tarafından Kefeliköy'deki çeşme onarılmıştır.

1851'de Şirket-i Hayriye'nin başlattığı vapur seferlerinin Büyükdere ve Tarabya' ya uğraması, ardından Abdülaziz döneminde (1861-1876) Zincirlikuyu-Büyükde-re yolunun, Hacı Osman Bayırı-Tarabya şoselerinin yenilenmesi bölgeye büyük canlılık getirmiştir. II. Abdülhamid dönemi (1876-1909) Kireçburnu ve civarının gerçekten parladığı yıllardır. Büyükdere Köyü ve Çayırı'na arabalarla ulaşımın kolaylaşması, Boğaz'daki tüm köylere telgraf hattının çekilmesi, sosyal yaşamı daha da canlandırmıştır.

Kireçburnu, Keçecizade Fuad Paşa'nın sadrazamlığı sırasında (1861-1863; 1863-1866) Yeniköy adıyla kurulan mahallenin 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı sırasında Rumeli'den gelen göçmenlere tahsisiyle gelişti. 1914 tarihli Boğaziçi Salnamesi 'ne göre 150 kadar Müslüman, 10 kadar Rum, 5 kadar da Ermeni hanesinin bulunduğu mahallede ayrıca Kireçburnu setleri diye a-nılan iki set ile bir iptidai mektep (ilkokul) vardı. İshak Ağa Çeşmesi'nin yakınındaki Kireçburnu Camii, 1882'de, Mehmed Bey tarafından yaptırıldı. Salnameye göre Kireçburnu'nda türbe ya da kilise yoktu. 1909' da tepelere tabyalar kuruldu, bir de çeşme yapıldı. Boğaziçi Salnamesi'ne göre Kireçburnu'nda, halkın çoğu arabacılık, yoğurtçuluk, sütçülük ve çiftçilikle uğraşıyordu. Günlük vapur yolcusu sayısı ise 84' tu. Başta hamsi olmak üzere her türlü balığın avlandığı Kefeliköy'de bir dalyan ile bir de voli yeri bulunuyordu. Balıkçılar, yakın tarihlere kadar, kurutmak ve çiroz yapmak üzere iplere dizdikleri balıkları sahil boyunca asarlardı.

1940-1950 arasında Bebek-İstinye, Bü-yükdere-Bentler yollarının genişletilerek asfaltlanması, 1948'de Taksim-Sarıyer otobüs hattının açılması, Kireçburnu-Kefeli-köy yöresini şehre daha da yaklaştırdı. 1954'te nâzım plan kapsamında Tarabya-Büyükdere arasındaki sahil şeridi korumaya alındı. Bu plan uyarınca, Tarabya' dan Kireçburnu'na doğru deniz doldurularak kıyı şeridi genişletilecek, vapur iske-

lesi civarı turistik tesislere ayrılacak, yolun sol yakasındaki balıkçı mahalleri korunup geliştirilecekti. Ayrıca, Kireçburnu'na küçük bir mendirek yapılmasıyla, tabyalardan inen 30 m'lik yolun Büyükdere Fidan-hğı'nın arkasına bağlanması kararlaştırıldı.

Bu projeler uyarınca yolun genişletilmesi ancak 1980'lerin sonunda gerçekleşti. Bu tarihten sonra Büyükdere'den Sarıyer'e doğru kazıklı yolun güzergâhındaki birçok gazino, Kireçburnu'na taşındı. Günümüzde sahil lokantaları, gazinoları ile güzel bir sayfiye yeri olan Kireçburnu'nda içerilere doğru gelişen yerleşime karşın, Kefeliköy bölgesinde yerleşim yoktur.

Kireçburnu-Kefeliköy arasında sıralanan tarihi yapılar arasında Kaptan-ı Derya Uluç Hasan Paşa tarafından yaptırılan mescit, Damadzade Ebu'1-Hayr Ahmed Efen-di'nin yalısı, Muzıka-i Hümayun Reisi Miralay Mehmed Bey'in yalısı, Memduh Paşa Yalısı, Ittihad ve Terakki Fırkası'nın ileri gelenlerinden Küçük Talat Bey'in yalısı ile Şeyh'ül-Etibba Derviş Paşa'nın yalısı sayılabilir.

Bibi. İnciciyan, İstanbul, 119-120; Kömürci-yan, istanbul Tarihi, 43, 227, 266; Boğaziçi, 98; O. Erdenen, Boğaziçi Sahilhaneleri, III, ist., 1994; Öz, istanbul Camileri, II; Tanışık, İs-tanbul Çeşmeleri, II.

AYŞE HÜR