KirkçEŞme tesisleri

MANGANA SARAYI

Sarayburnu ile Değirmen Kapısı arasında, sonradan yapılan Osmanlı sarayının (Top-kapı) Marmara kıyısına inen yamacında Bizans döneminde savaş gereçlerinin depo-

landığı bir yer bulunuyordu. Mangana olarak adlandırılan bu yerde bir saray ile Ayi-os Yeoryios Manastırı vardı. 9- yy'da İmparator I. Mihael'in (hd 811-813) burada bir köşkü veya pavyonu bulunuyordu. Patrik olan oğlu İgnatios babasından kalan bu evde inzivada yaşarken, I. Basileios (hd 867-886) onu buradan çıkararak patrik yapmıştır. Halbuki VII. Konstantinos Por-firogennetos (hd 913-959) Mangana Sara-yı'nın, dedesi I. Basileios tarafından yaptırıldığını bildirir. Bu çelişkili duruma, aynı yerde mevcut küçük bir binanın, Basileios tarafından genişletilmesi veya yeniden yaptırılmasını ileri sürerek bir çözüm bulmak mümkündür.

Bizans imparatorları 10-11. yy'larda artık ihmal edilmekte olan Büyüksaray yerine Mangana Sarayı'm tercih etmeye başlamışlardı. IX. Konstantinos Monomahos (hd 1042-1055), 30 Kasım 1054'te burada son nefesini vermiş. Malazgirt Muharebe-si'nin mağlubu IV. Romanos Diogenes'ten sonra tahta çıkan VII. Mihael Dukas (hd 1071-1078) ile bir sonraki imparator III. Ni-keforos Botaniates'in (hd 1078-1081) ölümüyle dul kalan Imparatoriçe Maria Duka-ina, tahtın yeni sahibi I. Aleksios Komne-nos (hd 1081-1118) tarafından Mangana Sarayı'na kapatılmışlardı. Komnenos Hane-dam'nm(-0 kurucusu Aleksios da 15 Ağustos 1118'de aynı sarayda öldü. İdareyi ele geçirmek için, Andronikos Komnenos (hd 1183-1185), tahtın gerçek sahibi olan çocuk imparator II. Aleksios'u, annesi Maria ile birlikte burada öldürtmüş, 1184'te I. Andronikos'un iki danışmam yine Mangana Sarayı önünde öldürülmüşlerdi.

Ancak Mangana Sarayı 12. yy'ın sonlarına doğru, büyük ihtimalle II. İsakios Angelos zamanında (1185-1195) yıktırılmıştır. Bu imparatorun, başka inşaatlarda kullanılmak üzere Büyük Saray'ın yapı

Mangana

Sarayı'nın

planı.

Müller-Wiener. Bildlexikon

malzemelerini de söktürmüş olduğu bilinir. 13. yy'daki Latin işgalinden sonra Mangana Sarayı'nın ne durumda olduğu bilinmez. Kentin Osmanlılarca alınması sıralarında burada bazı kalıntılar hâlâ ayakta olmalıdır. Nitekim Dukas'ın yazdığına göre, Mangana'da dervişler yerleşmiş, yani burası bir tekke veya zaviye olmuştur. Ama böyle bir durum herhalde kısa bir süre için varit olmalıdır. Saray-ı Cedid (Yeni Saray) denilen şimdiki Topkapı Sarayı yapıldığında ve etrafı Sur-ı Sultanî ile çevrildiğinde bu bölge de saray sınırları içinde kalmıştır. Kısmen sarayın Gülhane denilen bahçesinin ve cirit meydanının bulunduğu yerdeki kalıntılar zamanla kaybolmuş, 19. yy içinde de buraya, bugün hâlâ görülen dört büyük askeri depo inşa edilmiştir.

L Dünya Savaşı sonrasında, İstanbul işgal edildiğinde, Fransız ordusu buradaki depolara el koymuştu. Ordunun şaraplarını sıcaktan korumak için serin bir yer arandığında buradaki Bizans mahzen ve sarnıçları akla gelmiş ve bunların içlerindeki toprak ve molozların temizlenmesine girişilmiştir. Çalışmaların bir arkeolog nezaretinde yapılması uygun görülerek, R. Demangel bu işle görevlendirilmiş, planı ve rölöveleri çizmeyi de E. Mamboury(-») üstlenmiştir. 1921-1923 arasındaki incelemeler sonunda Mangana bölgesinde toprak altındaki bütün kalıntıların planları elde edilmiştir. Kazı ve incelemeleri yapan Demangel ile Mamboury, bunlara bazı adlar vererek, Ayios Yeoryios Kilisesi ile manastırının ve Mangana Sarayı'nın mahzenlerini teşhis ettiklerini ileri sürmüşler ise de, bu tahminler kesin değildir. Ayrıca 1860'h yıllarda buradan geçirilen demiryolu, kalıntıların bir kısmının tahribine yol açmıştır.

Fransız işgal ordusu 1923'te İstanbul'