KirkçEŞme tesisleri

MARKİANOS SÜTUNU

bak. KIZTAŞI

MARKİZ PASTANESİ

Beyoğlu'nda İstiklal Caddesi'nde bulunan tarihi pastane-kafe-restoran.

Lebon'un(->) Passage OrientaPin (Şark Pasajı) girişindeki eski yerinde Avedis Ohanyan Çakır (Çakıroğlu) tarafından 1940' ta açılmıştır. Kurucusu, Paris'te bulunan Marquise de Sevigne çikolata firmasının kalitesinde ürün imal etmeyi düşündüğünden işletmesine Marquise (Markiz) adını vermiştir.

Markiz Pastanesi de Lebon gibi edebiyatçıların, üniversite hocalarının ve İstanbul'un yeni kentsoylularının yeğlediği bir mekân olmuştur. Salah Birsel, bu sürekliliği Yeni Osmanlılardan sonra Servet-i Fü-nuncularm, Fecr-i Aticilerin ve son olarak da 40 kuşağının Lebon-Markiz anılarında anlatır. Bu ilgide ortamının ve mamullerinin kalitesi kadar mimari düzenlemesinin ve dekorasyonunun da büyük payı vardır.

Edouard Lebon'un pastanesinin mimari çizgileri ve iç düzeni hakkında ayrıntılı bir bilgi veya görsel belge yoktur. Ancak günümüzdeki düzenlemenin gerisindeki strüktürün, boyutların ve asıl önemlisi bazı dekoratif öğelerin değişiklik geçirmediği bilinmektedir. Pastanenin içinde yer aldığı pasaj ve handa da, bilindiği kadarıyla bir rökonstrüksiyon yapılmamıştır.

Pastane, Passage Oriental'in girişinin güney kesiminde, İstiklal Caddesi'ne bakan yaklaşık 7 m'lik bir cephesi olan uzun dikdörtgen planlı, yüksek tavanlı bir mekândır.

Küçük bir antre ile girilen mekânın dip kısmında servis hacimleri vardır. Yan taraftan gösterişsiz bir merdivenle bir ara lo-

kanta olarak kullanılmış olan üst kata çıkılmaktadır. Güneydeki beden duvarı, üçlü bir kemer dizisiyle bölümlenmiştir. Bu, pro-fillendirilmiş alçıdan büyük yarım daire kemerler ve aralarındaki pilastrlarla son derece sade çizgileri olan bir geç ampir düzenlemedir. Kemerlerin içinde Markiz'in artık markası olan büyük fayans panolar vardır. "L'Automne" (Sonbahar) ve "Le Prin-temps" (İlkbahar) adını taşıyan bu panolar, Ch. Boulanger Choisy-Le-Roi firmasının ürünü ve ressam J. A. Arnoux imzalı ve 1905 tarihlidir. Panoların montajının pastanenin Lebon-Bourdon dönemine ait olduğu kesindir. İmalatının yüksek kalitesi ile tanınan Boulanger-Choisy Seramik-Por-selen Fabrikaları, I. Dünya Savaşı'nda yıkıldığından bu panolar yüksek değerde antik parçalar sayılmaktadır.

"Belle Epoque" (19. yy sonu) döneminin sembolizmini, dekorativizmini, artnou-veau'nun(->) çiçeksi çizgileri ve renk ska-lası içinde sunan bu panolar, ayrıca boyut ve marka olarak kendi türünde İstanbul'da bilinen ünik parçalardır. Bu tabloların dört mevsimi simgeleyen bir bütünün parçaları olduğu bilinmektedir. S. N. Duhani üçüncü tabloyu görmüştür ama

Markiz Pastanesi (üstte) ve içinden bir gölünüm. Nazım Tiınuroğlu 1994 (üst), Merian, S. 2 (Şubat 1975)

"L'Hiver" (Kış) tablosunun nakledilirken veya yerine konurken kazaya uğradığını sanmaktadır.

Seramik panolarla birlikte Markiz'in özgünlüğüne ve görsel zenginliğine katılan ikinci öğe, Mazhar Resmol'un vitray çalışmasıdır. Art nouveau'nun bitkisel motifleriyle art deco'nun(->) geometrik soyutlaması arasında dikkate değer bir sentez oluşturan bu çalışma, görünürdeki benzemezliğine karşın, boyutu ve teması ile seramik panolara bir replik oluşturmaktadır. Vitraylar, seramik panolardan yalnız teknik ve malzeme değil desen ve figür anlayışı hattâ üslup özellikleri bakımından farklıdır ama dekorativizmi ve sembolizmiyle aynı çizgidedir.

İbrahim Safi'nin peyzajı, pano ve vitrayların renkli dünyasına biraz uzak düşen hüzünlü bir atmosferi yansıtır.

İstiklal Caddesi'ne bakan vitrini de yuvarlak köşeli camlarıyla yüzyıl sonu çizgisini taşır.

Bütünüyle bakıldığında, düzenlemede mimari bir bütünlükten çok amatör bir seçmecilik vardır. Ancak panoların kalitesi ile Resmol'un gerçekten incelikli vitrayları mekâna umulmadık bir düzey getirmektedir.

Markiz, yüksek kaliteli eşyası ve mamulleri ile de tanınmaktaydı. Meunier patentli çikolata fırını, dünyaca ünlü Limoges porselenleri, gümüş ve Christofle yemek takımları ve özgün ürünleri vardı.

Binanın 1970'lerde bir oto yedek parçacısına satılması Markiz için sonun başlangıcı oldu. Hukukçuların, mimarlık tarihçileri ve korumacıların ve Haldun Taner başta olmak üzere yazarların çabasıyla kamuoyuna mal olan Markiz'i kurtarma girişimleri sonucunda, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından önce 1977'de özgün dekorasyonu ile korunması kararı, ardından 1979'da da özgün işlevinin bağlayıcı olduğu kararı alındı. Ancak bu arada bağımsız olarak açılmış tahliye davası da sürdü ve Avedis Çakır, Markiz'i terk etmek zorunda kaldı. Markiz kapandı.

Halen boş olan bina Hotel Ricmond tarafından satın alınmıştır ve onarım geçirdikten sonra, Markiz'in de tıpkı karşısındaki Lebon gibi hizmete gireceği söylenmektedir.

Bibi. A. Batur, "Markiz Dosyası-1 ya da Korumada Hile-i Şer-iye", Çevre, S. 3 (1979), s. 57-58; S. Birsel, Ah Beyoğlu, Vah Beyoğlu, ist., 1947; M. Cezar, XIX. Yüzyıl Beyoğlusu, İst., 1991, s. 413-415; S. N. Duhani, Eski insanlar, Eski Evler, tst., 1982; Ç. Gülersoy, Beyoğlu'nda Gezerken, îst, 1990.

AFİFE BATUR