KirkçEŞme tesisleri

David Markus

Moşe Grosman arşivi

ego olmak üzere, kuruluştaki tüm çalışma arkadaşlarının desteğiyle 19l6'da Musevi Lisesi'nin kurulmasına büyük katkıda bulundu. 1916-1917 ve 1922-1940 arasında o-kulun müdürlük görevini üstlendi.

Markus bunların yamsıra kültürel faaliyet olarak çeşitli tarih, felsefe ve psikoloji kitapları yazmış, Hilfsverein kuruluşunun mecmuasında 1903-1920 arasında birçok psikolojik çalışması yer almıştır. Ayrıca istanbul'daki Bene-Berit kurulusunun yayın organı Hamenora'mn yazı işlerini yürütmüş ve Yahudilerle ilgili çok sayıda deneme ve yazı yazmıştır. Judisches Lexison ile die Welt (Viyana), Israelit (Frankfurt), Zentral Zeitung (Berlin) gazeteleriyle Me-vasser mecmuasında haber ve çalışmaları da yer almıştır.

Markus 1908'de II. Meşrutiyet'in ilanından sonra Osmanlı tabiyetine geçmek, için müracaatta bulundu ve vatandaşlığı elde ettikten sonra kurduğu kuruluşla Türk dilini yaygınlaştırmaya çalıştı. Bu amaçla gece kursları düzenledi, istanbul'daki evi devamlı olarak ziyaretçilerle dolup taşardı. Konuklarının çoğu Almanya'dan gelen mültecilerdi. Türkiye'ye sığınan bu kültürlü din adamları, bilim adamları ve üniversite öğretim üyeleri mutlaka Markus'u ziyaret e-derlerdi.

Markus, istanbul'da elektrik hatları tesis edildiğinde, Hilfsverein der Deutschen Juden'e başvurarak, Yahudi elektrik işçileri yetiştirmelerini sağladı. 1911'de Balat' ta çıkan yangın çok büyük felakete yol açmıştı. Markus, Hilfsverein'i burada da yardıma çağırdı. 1912-1913 Balkan Savaşı sırasında istanbul'a sığınan 3-100 Yahudiyi barındırmak için kurulan uluslararası Yahudi yardım kuruluşu yine Markus'a güvenerek hareket etmişti. I. Dünya Savaşı'nda "Merkezi Kurtarma Komisyonu"nun faal başkanı yine Markus idi. Bu komisyon Jo-int Distribution Commitee (ABD) ve Hilfs-

verein (Almanya) kuruluşlarından büyük destek gördü.

Ibranice, Rusça, Lehçe, Almanca, Fele-menkçe, Yunanca, Fransızca, ingilizce, italyanca, ispanyolca, Yidiş ve Esperanto dillerini bilen Markus'un ünü Yahudi cemaatinin dışına da taşmıştı. Nitekim Atatürk, onu Florya'daki köşke davet edip, din felsefesi üzerine uzun uzun tartışmıştır.

1889'da teyzesinin kızı Saralı Hinda ile evlenen David Markus'un 7 çocuğu oldu. Kızı Rifka Berta'nın oğlu Teo Grünberg felsefe profesörü olup, halen Ortadoğu Teknik Universitesi'nde öğretim üyesidir.

Derin bir dini bilgiye sahip olan Markus istanbul'a geldiği günden itibaren Aşkenaz cemaatinin başhahamı olarak görev yaptı. Musevi Lisesi'nden emekli olduğu 1940'ta hahambaşılığın ruhani meclisine üye oldu. 1933'te Hahambaşı Rav Bece-rano'nun ölümüyle boşta kalan ve yeri doldurulamayan hahambaşılık makamına da aday gösterilen Markus bu göreve seçilme-diyse de öldüğü yıla kadar ruhani meclisin üyesi olarak çalışmalarını sürdürdü.

Türk Yahudilerinin tarihinde önemli bir yer işgal eden, eğitim hayatına büyük katkılarda bulunan, uzun bir dönem Sefarad-larla (ispanya kökenli Yahudiler) Aşke-nazlar (Alman kökenli Yahudiler) arasında süregelen anlaşmazlıklara bir çözüm bulmaya çalışan Dr. David Markus ile ilgili en kapsamlı yapıt 1992'de gazeteci-yazar Moşe Grosman tarafından yazılmış olan Dr. Markus (1870-1944) Osmanlı' dan Cumhuriyete Geçişte Türk Yahudile-rinden Görünümler adlı tarihi araştırmadır.

SILVYO OVADYA

MARMARA

Ermenice günlük siyasi gazete.

30 Ağustos 1940'ta gazeteci Suren Şam-lıyan (1900-1951) tarafından kuruldu. Kısa bir süre haftada iki gün yayımlandıktan sonra, günlük gazeteye çevrildi. Suren Şam-lıyan'ın ölümünden sonra gazetenin yayımı kızı Seta ve damadı Bedros Zobyan'm sorumluluğu ve imtiyazı altında devam etti. 1967'de gazetenin yazı işleri müdürlüğünü Rober Haddeler üstlendi. 1976'da ofset sistemiyle basılmaya başlanan ve pazar günleri hariç her gün yayımlanan gazetenin imtiyaz hakkı 1992'de Rober Had-deler'e ve iki oğlu Ari ve Ayk Haddeler'e devredilmiştir. Halen gazete Ari Haddeler' in sorumlu müdürlüğü altında yayımına devam etmektedir.

Gazete ilk kez Galata, Eski Gümrük Sokağı no. 52'deki basımevinde yayım hayatına girmiştir. Daha sonra Tünel, Şark Aynalı Çarşı'ya taşınmıştır. Ofset baskıya geçerken istiklal Caddesi'nde Tokatlıyan Ha-nı'na taşınan gazete, günümüzde yayımını Tokatlıyan'ın yamsıra Solakzade Sokağı no. 5'teki yerinde yürütmektedir. Gazetede çıkmış en önemli yazı dizisi, Hagop Martayan-Dilaçar'ın (1895-1979), "Hamay-nabadger Hay Mışaguyti" (Ermeni Kültürü Panoraması) adlı çalışmasıdır.

Marmara gazetesi dört sayfadan ibaret olup, genellikle günlük önemli siyasal o-

layları, Ermeni toplumununun kiliselerine, okullarına, kültürel derneklerine ve bu tür sosyal kuruluşlarına ait ilanları, haberleri yayımlamakta, ayrıca Ermeni edebiyatına ve kültürüne geniş yer ayırmaktadır.

istanbul'daki Ermeni toplumunun yaşantısını yansıtması nedeniyle gazete yurtdışında da ilgiyle okunmaktadır.

VAĞARŞAG SEROPYAN