KirkçEŞme tesisleri

MEKTEB-İ TIBBİYE-İ ŞAHANE BİNASI

Kadıköy Haydarpaşa'da, Tıbbiye Caddesi üzerindedir.

Kısaca Mekteb-i Tıbbiye veya Haydarpaşa Tıbbiyesi olarak anılan bina/binalar grubu, yakınındaki Selimiye Kışlası ile birlikte istanbul'un Anadolu yakasının siluetinde varlığını öncelikle duyuran yapılardandır. Siluetteki yerini ve damgasını, yalnız günümüzde bile ölçek dışı sayılabilecek boyutlarıyla değil, mimarisinin özgün biçimiyle çizmiş bir anıttır.

Yapımı için ilk girişimler 1893'te başlamıştır. BOA'âz 20 Muharrem 1311 (3 Ağustos 1893) tarihli Seraskerlik yazısında, mevcut Tıbbiye (Gülhane) binasının artan öğrenci ve hoca kadrosuna dar geldiği, ayrıca harap durumda ve bilimin gerektirdiği düzeyde yapılmasını sağlayacak donanımdan yoksun olduğu belirtilerek geniş, yeni ve mükemmel bir kuruluş olarak yenilenmesi gerektiği, Gülhane'de genişleme ve yenilenme olanağı bulunmadığı belirtilmiş ve Rumeli demiryolunun hemen yanında oluşunun sakıncalarına değinilerek uygun bir yer olarak Haydarpaşa'da mevcut askeri hastanenin yanındaki arazi önerilmiştir. Yazı, arazinin genişliği, temiz havalı oluşu ve manzaraya egemen konumu vb diğer avantajları yanında bir botanik bahçesinin kurulmasına da olanak verdiği belirtilerek sürmektedir. Seraskerliğin gerekçeli önerisi, plan ve keşifler daha sonra eklenmek üzere Serasker Rıza Paşa tarafından sadaret makamına sunulmuştur.

Cemil Paşa (Topuzlu) anılarında, yeni

377 MEKTEB-t TIBBİYE-t ŞAHANE

bir tıbbiye binası tasarısının ilk kez kendisi tarafından II. Abdülhamid'e açıldığını belirtmekte ve padişahın da "Size mükemmel bir Mekteb-i Tıbbiye yaptırmayı vaat ediyorum" dediğim nakletmektedir. Gerçekten de bir süre sonra Serasker Rıza Paşa, padişahın iradesi üzerine hemen çalışmaya başlamış ve işi mimar A. Vallaury' ye havale ettiğini Cemil Paşa'ya ifade etmiştir. Yukarıda belirtilen Seraskerlik önerisi büyük olasılıkla bu görüşmelerle ilintilidir.

Proje çalışmalarının oldukça uzun sürdüğü anlaşılmaktadır. 27 Kasım 1894'te Moniteur Oriental'de yayımlanan iradede yeni tıp okulunun plan ve keşiflerinin kabul edildiği, Avrupa'daki benzer kurumlar düzeyinde, hattâ daha ileri olması istenen okul için hemen çalışmalara başlanacağı bildirilmektedir.

10 Kasım 1894'te mabeyin başkâtibi tarafından Seraskerliğe bir tezkere ile tebliğ edilen iradede tıp okulu için hemen çalışmalara başlanması emrediliyor. Çalışma, Maiyet-i Seniye Erkân-ı Harbiye Reisi Müşir Şakir Paşa başkanlığındaki bir komisyonun hazırladığı projeye göre yapılacaktır. Çalışmalar Seraskerlik kontrolünde olacak, parası da yine Seraskerlik tarafından ödenecektir.

Yeni tıp okulunun ilk taşı koyma töreni 11 Şubat 1895 günü padişah adına Müşir Şakir Paşa'nm katılımıyla yapıldı. Mekteb-i Tıbbiye binasının mimari tasarımı dönemin en tanınmış mimarları olan Alexand-re Vallaury(-+) ve Raimondo D'Aronco' ya(->) aittir. Ancak pek çok yayında, genellikle mimarlık tarihi çalışmalarında, tasarım için yalnızca Vallaury'nin adı verilmektedir. Vallaury, o dönemde Sanayi-i Nefise Mektebi'nde hocadır ve istanbul' da D'Aronco "ya oranla daha çok tanınmıştır. Ayrıca Serasker Rıza Paşa'nm başta "işi mimar Vallaury'ye havale ettim" tümcesi ve projenin de Vallaury konseptine daha yakın duruşu, tasarımın tek başına ona mal edilmesinde rol oynamıştır. Raimondo D'Aronco'nun proje ve yapım çalışmalarına ne zaman ve hangi aşamada katıldığına dair resmi bir belge henüz bulunamamıştır. Tıp tarihi kaynaklarında D'Aronco'nun adı Vallaury ile birlikte anılmaktadır. Askeri arşivler incelenmeden kesin görüş verilemezse de D'Aronco'nun büyük olasılıkla -zaten Yıldız Sarayı kadrosunda olduğundan- Şakir Paşa başkanlığındaki komisyon içinde projeye katıldığı söylenebilir. Uygulama projesi ise bu iki mimarinin yönetiminde geniş bir mühendis subaylar kadrosu tarafından hazırlanmıştır.

Mekteb-i Tıbbiye Şahane binası, daha önce yapılmış (1845) olan Haydarpaşa Askeri Hastanesi(->) ile Selimiye Kışlası(->) arasında Kavak Deresi'nin sol yamacındaki tepe üzerinde ve Marmara'ya bakan alanda inşa edilmiştir. Yaklaşık 80.000 m2' lik bir arsa üzerine 140x80 m boyutunda dikdörtgen bir orta avluyu çevreleyen bir bina olarak kurulmuştur. 19. yy kışlalarını anımsatan planı, sade ve işlevseldir. Orta avlu dört kenarı boyunca sürekli koridorlarla çevrelenmiş; üç kenarda, güney,