KirkçEŞme tesisleri

MEZATLAR

Kıymetli malların açık artırma yoluyla satılması demek olan mezadın geçmişi hayli eskidir.

Osmanlı döneminde esnaf arasında ve

Librairie de

Pera'nın

düzenlediği

bir kitap

müzayedesi

(üstte), Raffi

PortakaPın

Yıldız Sarayı,

Silahhane'de

düzenlediği

antika

müzayedesi.

Fotoğraflar Uğur

Günyüz (üst),

ibrahim Günel,

Cumhuriyet

Gazetesi Arşivi

halka açık olarak iki tür mezat vardı. Esnaf mezatları bir esnafın parti halinde aldığı malı hemen değerlendirmek için başvurduğu bir yoldu. İthal edilen malların perakendeci esnafa satışında da uygulanmıştır.

Halkın geniş katılımıyla yapılan mezatların en eskileri, Kapalıçarşı'daki İç Bedesten ile Sandal Bedesteni'nde yapılanlardır. Burada kıymetli eşyanın mezadı yanında sıradan eşyalarınki de olurdu. Bunların çoğu vefat ya da müsadere yoluyla gelen mallardı. Bedestendeki mezatlarda muhafızlık ve tellallık yapmak için 18 kişilik bir "bölükbaşılık" teşkilatı kurulmuştu. "Nanpareci" ve "küçük ağa" adlarını taşıyan iki zabit de bunlara nezaret etmekle görevlendirilmişti. Bedestende 10.000 kuruştan fazla değeri olan kıymetli eşyalar, yalnız perşembe günleri mezat edilirdi. Bu gibi pahalı malların mezadında "huzur münadisi" adını taşıyan ayrı tellallar görev yapardı. Öğleye kadar eşyalar mezat edilir, mal sahipleri beklemeyip gitmişse öğle namazından sonra en son pey üzerinden mal sahibinin onayı alınarak mal satılmış olurdu. Malların mezadı her zaman dürüst yollarla yapılmazdı. Malın esas sahipleri, müşteriler arasına kendi adamlarını koyarak suni artırımlar yaptırdıkları gibi tellallar da kendilerine menfaat temin edecek çeşitli hileleri uygulamaktan geri kalmazlardı.

1573'te çıkarılan bir fermanda bu husus

dile getirilmiş; mezatlarda bazı kıymetli malların belirli bir ücrete kadar çıkarıldıktan sonra daha fazla etmez denilerek mezadın bitirildiği, daha sonra ise tellal ve diğer esnafın aynı malı kendi aralarında mezat ederek haksız kazanç temin ettikleri belirtilmiştir. Fermanda bedesten kethüdalarına ve tellallarına bu gibi kanunsuz iş yapmamaları, bu emre uymayanların kürek cezasına captırılacakları hatırlatılmıştır.

Sandal Bedesteni, II. Mahmud döneminde (1808-1839) depo halini almış, daha sonra şehremaneti tarafından yemden düzenlenerek mezat yeri olarak hizmete açılmıştır. Uzun yıllar belediye mezat müdürlüğü burada faaliyet göstermiştir.

Düne kadar evlerde de mezat düzenlendiği gibi günümüzde antikaya artan merak yüzünden bu işle uğraşan kuruluşlar belirli aralıklarla mezatlar yapmaya başlamışlardır. Eski mezatlarda görülmeyen, satılacak malların katalogunu hazırlama da son yıllarda ortaya çıkmıştır. Eşyaların özellikleri ve ilk satış bedelleri bu kataloglarda belirtilerek alıcılar eşya hakkında bilgilendirilmektedir.

Günümüz mezatlarına katılabilmek için mezat yerine gitmek de zorunlu olmaktan çıkmıştır. Firmaların çıkarmış oldukları kataloglardan lot numaralarının karşılarına limit fiyatları yazılmak suretiyle mektupla ya da telefonla mezatlara katılmak mümkün hale gelmiştir.

Günümüzde çiçek ve balık gibi taze sa-