KirkçEŞme tesisleri

Balıklı Rum Mezarlığı

Hazım Okurer, 1994

fetihten bu yana gömü yapılan mezarlıklar arasındadır.

Galata-Pera kesiminde ise, 19. yy'ın ortalarında bile artık gömü yapılmayan ve yer yer bozulmuş şekilde Tepebaşı ve Kuledibi'nden Kasımpaşa'ya kadar uzanan Galata veya Beyoğlu Mezarlığı(-t) ile Taksim, Ayaspaşa, Gümüşsuyu'ndan Fındıklı'ya kadarki yamaçlarda uzanan ve Yahudiler hariç Müslüman ve gayrimüs-lüm bütün cemaatlerin ayrı yerlere sahip oldukları Büyük Mezarlık (bak. Ayaspaşa Mezarlığı) 19. yy'ın sonlarına kadar

M

B U

U K

kentin bu kesiminin en büyük mezarlık alanlarıydı.

Bu büyük mezarlık alanları dışında, İstanbul'un fethinden sonra çeşidi dönemlerde inşa edilen cami, tekke gibi yapıların hazirelerinde de çok önemli kişilerin türbeleri, mezarları mevcuttur ve bunlar özenle korunacak sanat ve tarih hazineleridir.

Bugün halen kullanılmakta olan mezarlıklar "asri mezarlık" olarak anılmakla birlikte, bunların bir kısmında Osmanlı döneminden beri defin yapılmaktadır. İstanbul Müslüman mezarlıklarının bir bölümü şehitlik olarak düzenlenmiştir. Savaşlarda şehit düşenlerin yattığı şehitlikler, Karacaah-met Şehitliği, Edirnekapı Şehitliği, Edirnekapı Hava Şehitliği, Sakızağacı Şehitliği, Okmeydanı Şehitliği, Hadımköy Garnizon Şehitliği, Hadımköy Çifte Nöbetçiler Şehitliği, Hadımköy Sancaktepe Şehitliği, Hadımköy Gaziler Şehitliği, Üç Şehitler Şehitliği, Akpınar Balkan Harbi Şehitliği, Al-çıtepe Şehitliği, Dikilitaş Şehitliği, Sarıyer (İstinye) Şehitliği'dir.

Halen şehirde mevcut olan diğer mezarlıklar arasında en önemli olanları, Eyüp Merkezefendi Mezarlığı, Hamuşan, Dedeler, Çürüklük, Kozlu, Yeni Kozlu, Silivri-kapı, Yedikule, Bakırköy mezarlıkları, Kasımpaşa'da Kulaksız Mezarlığı, Zincirliku-yu Mezarhğı(--0, Feriköy, Hasköy, Rumelihisarı, Aşiyan, Beylerbeyi mezarlıkları, Nakkaştepe Mezarhğı(-0, Kandilli, Küp-

R

K

lüce, Kanlıca, Paşabahçe, Karacaahmet, Çakaldağı, Nuhkuyusu, Sahrayıcedit, Mer-divenköy, Bülbülderesi, İçerenköy, Küçükyalı, Maltepe, Kartal, Pendik, Yakacık ve Adalar mezarlıklarıdır.

İstanbul mezarlıklarında türbeler, açık türbeler, sofa tabir edilen aile mezarlıkları, baş ve ayak taşL bulunan taş sanduka-lahit-li mezarlar, ev-tapınak biçiminde binaları taklit eden mezarlar gibi çeşitli mezar şekillerine rastlanmaktadır.

İstanbul'un Müslüman mezarlıkları yanında, kentin çeşitli yörelerine dağılmış gayrimüslim mezarlıkları da vardır. Şişli' den Mecidiyeköy'e doğru Büyükdere Cad-desi'nin sol yakasında Rum, Ermeni ve İtalyan Musevi mezarlıkları yan yanadır. I. Levent'in kuzeybatısında Nisbetiye Mahal-lesi'nde ve Ulus Mahallesi'nde eskiden birbirine bağlıyken şimdi iki parça halinde Musevi mezarlığı, yine Ortaköy sırtlarında halen tahrip olup dağılmakta olan bir başka Musevi mezarlığı, Hasköy'de ve Anadolu yakasında Kuzguncuk sırtlarında İca-diye'de Musevi mezarlıkları vardır. Balık-lı'da, Feriköy'de, Adalar'da, Kuzguncuk'ta Rum mezarlıkları bulunmaktadır (bak. Rum Ortodoks mezarlıkları). Şişli'deki Ermeni mezarlığından başka, Feriköy'de, Pangaltı' da Kadıköy yakasında Bağlarbaşı ve Ha-sanpaşa'da Ermeni mezarlıkları vardır.

İstanbul'da halen 212 büyük mezarlık olduğu, her iki yakada, toplam 5.343.165 m2'lik bir alanın mezarlıklara tahsis edildiği bilinmektedir.

Şehircilik açısından bakıldığında özellikle geçmişte mezarlıkların "şehir panoraması" açısından etkisi olduğu anlaşılmaktadır. İnanç gereği mezarlıklara dikilen ağaçlar, şehirde yeşil köşeler meydana getirmektedir. Bu yeşil görünüm ve sanat açısından özenle işlenmiş mezar taşlarının insan üzerinde olumsuz etkisi olduğunu söylemek güçtür. Taşların boyutları açısından bir sınırlamaya gidilmediği için mezarlıklar doğal bir park durumundadır ve tabiat ile doğal bir uyum gerçekleştirmişlerdir. BibL C. E. Arseven, Sanat Ansiklopedisi, c. III, ist., 1966, s. 1317-1319; M. O. Bayrak, istanbul'da Gömülü Meşhur Adamlar (1453-1978), ist., 1979; Behçetî ismail Hakkı el-Üsküdarî, Merâkid-iMu'tebere-i Üsküdar, ist., 1976; H. T. Dağlıoğlu, "Sanat Bakımından Mezarlar ve Mezartaşları ve Karacaahmet Mezarlığı", Milletlerarası I. Türk Sanatları Kongresi 19-24 Ekim 1959, Ankara, 1962, s. 120-139; ay, "Türk Medeniyeti Eserleri istanbul Mezarları", Yeni Türk Mecmuası, S. 23-24 (Haziran-Temmuz 1934), s. 1537-1544; S. Eyice, "Tarihi Mezarlıklardan Notlar", TD, S. 4-5 (1951-1953), 292-334; ay, "Mezarlıklarımız", Türk Yurdu, S. 242 (Mart 1955), s. 685-695; Ayvansarayî, Vefeyât-ı Selâtîn; Konyalı, Üsküdar Tarihi, II, 481-520; N. Poroy, istanbul'da Gömülü Paşalar, ist., 1947; N. Saraçoğlu, Türk Mezarlarına Dair Araştırma, ist., 1950; ŞahaBeddin, Şehir Mimarisinde Mezarlıklar, ist., 1931; Ünver, Sahabe Kabirleri.

YAŞAR ÇORUHLU