KirkçEŞme tesisleri

MUSİKİ HAYATI

532

533

MUSİKİ HAYATI

Abdülmecid zamanında Naum Tiyatrosu opera ve orkestrasını yöneten Luigi Arditi.

TETTVArşivi

d'Arenda zamanında nota kitaplığı yeniden düzenlendi, bandoya saksofonlar alındı ve bando yenilendi; gençlere yeni müzik akımları tanıtıldı. Batı müzik kuramı üstüne ilk yapıt olan Hüseyin Remzi'nin, Alexis de Garaude'nin .Pn«cîpes elementa-z'res de musique (Müziğin Temel ilkeleri) adlı kitabının £/su/-z Nota başlıklı çevirisi bu sıralarda yayımlandı (1875). Bandoya şef olan ilk Türk, "izmir" ve "Plevne" marşlarının bestecisi klarnetçi Mehmed Ali Bey' di (1840-1895).

Cumhuriyet'ten önceki dönemde Batı müziği alanındaki gelişmeler, tahta çıkan sultanların ilgi ve tutumlarına büyük ölçüde bağımlı kalmıştır. Bu yüzden, bazı ciddi girişimler daha sonuçlanmadan, yeni padişahın engellemesi ya da ilgisizliği ile suya düşmüş ya da gerçekleşmemiştir.

1919-1920'de Mehmed Baha Bey (Pars) yayımını 18 sayı sürdüren Âlem-i Musiki adlı ilk Türkçe müzik dergisini çıkardı. Cumhuriyet'ten hemen önceki bu dönemde adını en çok duyuran besteciler Mehmed Zati Bey (Arca) (1863/64-1951), ismail Zühtü Bey (Kuşçuoğlu) (1877-1924) ve Osman Zeki Bey'dir (Üngör) (1880-1958).

Orkestralar: II. Mahmud'un kızı Âdile Sultan'ın(-») emrinde kadınlardan kurulu bir orkestra bulunduğu biliniyor. Ama Türkiye'de ilk orkestra, Giuseppe Donizet-ti'nin çalışmaları sırasında, çeşitli İtalyan müzikçilerce yetiştirildi. Bu orkestranın polka vb dans parçaları ile bazı opera ezgilerinden oluşan bir repertuvarı vardı. Sarayda erkeklerden kurulu bando ve orkestra çalışmalarını kesintisiz sürdürdü. Donizetti'nin sağlığında, Rossini'nin öğrencisi, ünlü orkestra şefi Angelo Mariani

1848'de İstanbul'a gelerek 3 yıl saray orkestrasını yönetti. Ondan sonra İstanbul'a gelen (1856) ikinci orkestra şefi, kemancı Luigi Arditi'dir. Donizetti'nin ölümünden sonra Abdülmecid zamanında (1839-1861) saray orkestrası bir süre Pizzani adlı bir İtalyanın yönetiminde çalışmalarını sürdürdü. Onu Guatelli, II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) Dussap Paşa, ardından da d'Arenda (Aranda Paşa) izledi. Safvet Bey (Atabinen) (1858-1939), 1885'te Mu-zıka-i Hümayun'da özel bir orkestra kurarak Viyana klasiklerini çaldırdı. O yıllarda İstanbul'a gelen ve Kızılay yararına konserler veren iki Alman orkestrasıyla bir Macar orkestrası da senfonik çaldıkları yapıtlarıyla saray orkestrasını etkilediler. II. Meşrutiyet'ten sonra Makam-ı Hilafet Mu-zıkası adını alan bu topluluk, bu kez Kızıl Haç yararına, Osman Zeki (Üngör) yönetiminde Aralık 1917-Ocak 1918 arasında Almanya, Avusturya, Macaristan, Bulgaristan'ı kapsayan bir turneye çıktı ve ilk kez Wagner'in yapıtlarını başarıyla seslendirdi. Gene bu dönemde saray orkestrası, padişahın izniyle düzenli halk dinletileri vermeye başladı. II. Abdülhamid döneminde daha önceki hazırlıklar uygulamaya konarak bandolar çeşitli ordu kademelerinde yaygınlaştırıldı. 1881'de İtalo Silvelli'nin yönetiminde Tophane Muzıkası, 1888'de Bahriye Tersane Mektebi'nde Sıbyan Muzıkası kuruldu. Bunlardan başka Ertuğ-rul Yatı için deniz bandoları oluşturuldu. Aynı dönemde öğretim kurumları da artarak yaygınlaştı. Pek çok öğrenci yetişti ve bunlar Cumhuriyet döneminin birçok müzikçisini yetiştiren öğretmen kadrosunu oluşturdular.

İstanbul'un gayrimüslimleri arasında, özellikle Ermeni cemaati içinde, Türk müziği ile uğraşanların yanısıra, Batı müziği üzerinde çalışmış ve yapıtlar vermiş müzikçiler yetişmiştir. Bu müzikçilerin en önemlisi ünlü etnomüzikolog ve besteci Komitas Vardabet (1869-1935) 1912'de Trablusgarp askeri malulleri için Harp

Abdülmecid'in Liszt'e verdiği nişanın beratı. TETTV Arşivi

Okulu'nda düzenlenen büyük konserde bazı Türkçe şarkılarını altı ve sekiz parti üzerine armonize ederek kendi öğrencilerinden oluşan koroya söyletmişti.

Türkler, Batı gösteri sanatlarından ilk olarak bale(-»), bale-pandomim ve opera^) ile tanıştılar. Daha sonra bunlara operet(-») de eklendi.