KirkçEŞme tesisleri

MUSTAFA PAŞA TEKKESİ

Eyüp İlçesi'nde, Defterdar Mahallesi'nde, Edirnekapı'yı Otakçılar'a bağlayan Fethi Çelebi Caddesi (eski Otakçılar yolu) üzerinde yer almaktadır.

"Bahir", "Köse" ve "Maktul" gibi lakaplarla anılan Sadrazam Mustafa Paşa (ö. 1765) tarafından 1166/1753'te yaptırılmıştır. Hadîka'dz, tekkenin yerinde Haşimî biraderi Ali Efendi adında bir şahsın bahçesinin bulunduğu, bahçenin Mustafa Paşa tarafından satın alınarak buraya Nakşibendî tarikatına bağlı bir cami-tekkenin inşa ettirildiği, 7 Cemaziyelevvel 1166/12 Mart 1753'te temel hafriyatına başlandığı, 107 gün sonunda inşaatın bitirildiği, tekkenin meşihatına Şeyh Muradzade Ali Efen-di'nin getirildiği belirtilmektedir. Zâkir Şük-rî Efendi'nin Mecmua-i Tekâyâ'smda ise ilk postnişinin adı Şeyh Muradzade Şeyh Meh-med Efendi, vefat tarihi de 1169/1755 olarak verilir. Her halükârda Eyüp Nişanca-sı'nda, kendi adıyla anılan tekkenin ilk şeyhi Murad Buharî'nin(-0 oğlu veya torunu olan bir şahsın burada postnişin olduğu anlaşılmaktadır. Kabri her iki tekkenin de nazirelerinde teşhis edilemeyen söz konusu şeyhin Murad Buharı Tekke-si'nin(-0 türbesinde gömülü olması kuvvetle muhtemeldir. Diğer taraftan Mustafa Paşa, Murad Buharî Tekkesi'ndeki mes-cit-tevhidhaneye minber koydurmuş ve gereken ödeneğin kendi tekkesinin vakfından ödenmesini sağlamıştır. Bütün bunlar, tekkenin banisi Mustafa Paşa'nın Murad Buharî Tekkesi ile bağlantısı olduğunu gösterir.

Başlangıçta cami-tevhidhane, derviş hücreleri, selamlık, harem, mutfak, şadırvan ve kuyu gibi bölümlerden oluşan

tekkeye Il68/1754'te Mustafa Paşa tarafından bir çeşme eklenmiş, hazireye 19. yy'ın ortalarında Şeyhülislam Mehmed Arif Efendi Türbesi(~>) inşa edilmiştir. Tekkenin, özellikle cami-tevhidhanenin, büyük bir ihtimalle II. Mahmud döneminde (1808-1839) onarım geçirdiği, ancak bu onarımın yapının mimari özelliklerini değiştirmeyip süsleme düzeyinde kaldığı anlaşılmaktadır. Harem dairesinin de aynı dönemde yenilendiği söylenebilir. BOA'da bulunan iki belge tekkenin 1311/-1893 ve 1324/1906'da Evkaf Nezareti'nce tamir ettirildiğini göstermektedir.

Tekkelerin kapatılmasından (1925) sonra terk edilen tekke binaları hızla harap olmaya başlamış, 1935'te cami-tevhidhanenin, selamlığın, derviş hücrelerinin ve şadırvanın üst yapıları büyük ölçüde ortadan kalkmış, daha sonra bunların kalıntıları gecekondular tarafından istila edilmiş ve tanınmaz hale gelmiştir. Bu arada harem, mutfak, çeşme ve şadırvanın bütünüyle tarihe karıştıkları anlaşılmaktadır. Yakın zamana kadar tam bir mezbelelik halinde o-lan Mustafa Paşa Tekkesi'nin yıkıntıları günümüzde onarıma alınmış bulunmaktadır.

Mustafa Paşa Tekkesi sonuna kadar Nakşibendî tarikatına bağlı olarak faaliyet göstermiştir. Murad Buharî Tekkesi ile olan ilişkisine dayanarak bu tekkenin de Nakşibendîliğin Müceddidî koluna bağlı olduğu, ayrıca Murad Buharî Tekkesi'nde olduğu gibi Bayramî-Melamî (Hamzavî) meşrebinin burada da yaşatıldığı tahmin edilebilir. Nitekim ikinci postnişin Şeyh Seyyid Ahmed Efendi'nin (ö. 1774), Fethi Çelebi Caddesi'nin karşı yakasında bulunan mezar taşı, Hamzavîlere özgü biçimi ile dikkati çeker. Ayin günü Âsitâne'de (1840) pazar, Bandırmalızade A. Münib Efendi'nin Mecmua-i Tekâyâ 'sında (1889) perşembe olarak gösterilmiş, Dahiliye Nezareti'nin R. 1301/1885-86 tarihli istatistik cetvelinde bu tekkede 13 erkek ile 6 kadının barındığı belirtilmiştir.

Tekkenin meşihatını şu şahıslar üstlenmiştir: 1) Şeyh Muradzade Şeyh Mehmed Efendi (ö. 1755) (veya Ali Efendi), 2) Şeyh Seyyid Ahmed Efendi (ö. 1774), 3) Şeyh el-Hac Mehmed Efendi (ö. 1801), 4) Kastamonulu Şeyh el-Hac ibrahim Efendi'nin halifesi Şeyh Hâce Ahmed Hüdaverdi Efendi (ö. 1810), 5) A. Hüdaverdi Efendi'nin halifesi Şeyh Seyyid el-Hac Mahmud Efendi (ö. 1812), 6) A. Hüdaverdi Efendi'nin diğer halifesi Şeyh Veliyeddin Dede (ö. 1820), 7) yine A. Hüdaverdi Efendi'nin halifelerinden Silistreli Şeyh Mustafa Efendi (ö. 1832), 8) Mustafa Efendi'nin büyük oğlu Şeyh Seyyid Ahmed Efendi (ö. 1848), 9) Mustafa Efendi'nin küçük oğlu Şeyh Seyyid Mehmed Yahya Efendi (ö. 1879),10) Silivrikapı'daki Bâlâ Külliyesi'nde(-») bulunan tekkenin post-nişini, Nakşibendî-Müceddidî şeyhlerinden Şumnulu Hacı Ali Efendi'nin halifesi Şeyh Yahya Efendi (ö. 1898), 11) Şeyh Mehmed Efendi.

Mustafa Paşa Tekkesi, Osmanlı döneminde, sur içindeki yerleşimi (nefs-i İstanbul) Eyüp'e bağlayan ulaşım eksenlerinden, günümüzde Fethi Çelebi Caddesi adını taşıyan Otakçılar Yolu üzerinde, mezarlık alanı içinde inşa edilmiştir. Çevrede sanayi tesislerinin ve gecekonduların yaygınlaşması, daha sonra Haliç Köprüsü'ne bağlanan çevre yollarının yapımı tekkeyi kuşatan dokunun önemli ölçüde bozulmasına sebep olmuştur. Arsanın batı kesiminde cami-tevhidhane, bunun doğusunda, içinde bir kuyunun da bulunduğu şadırvan avlusunun çevresini kuşatan derviş hücreleri ile selamlık birimleri yer almaktadır. Cami-tevhidhanenin etrafı hazire ile kuşatılmış, yapının kuzey yönüne, Fethi Çelebi Caddesi üzerine Meşr^bzade M. Arif Efendi'nin açık türbesi, yine aynı cadde üzerine, daha doğuya harem ifnası inşa edilmiş, harem bahçesinin duvarına da çeşme yerleştirilmiştir.

Cami-tevhidhanenin harimi, kareye ya-

Mustafa Paşa Tekkesi'nde harem dairesi.