KirkçEŞme tesisleri

MERCAN ODALARI

Osmanlı döneminde Mercan(-») daha çok ayakkabı, terlik imalathanelerinin bulunduğu ve bunların "kavafiye" denilen malzemelerinin ticaretinin yapıldığı bir semtti. Esnaf, gedik usulüne bağlı bulunduğundan dükkânların sayısı ve düzeni belli idi (bak. gedikler). Buralarda çalışan bekâr işçiler, dükkânların üzerlerinde bulunan odalarda hayatlarını geçirdiklerinden buralara "Mercan odaları" adı verilmiştir. Böylece gedik usulüyle açılmış dükkânların odalarında yatanlar hem kontrol hem de himaye edilmiş oluyordu. Bazen dükkânı Mercan'da bulunan, bekâr veya evi uzakta olan usta ve kalfaların da bu odalarda kaldıkları olmuştur.

Mercan odalarında barınanlar gündüz işlerini bitirip dükkânlarım kapadıktan sonra akşam yemeğine kadar istirahate çekilirlerdi. Yemekten sonra bir müddet sohbet edilir ve yatılırdı. Odalara yabancı misafir davet etmek, buralarda geçici

de olsa hemşeri ağırlamak kesinlikle yasaktı.

Evliya Çelebi, Seyahatname'de Mer-caridaki pabuççu odalarının 8 tane olduğunu yazmaktadır. Mercan odalarında yatıp kalkan bekâr uşakları, şehrin diğer semtlerindeki esnaf içindeki bekârlardan gerek terbiye, gerekse fiziki güç açısından üstün olagelmişlerdir. Yine Evliya Çele-bi'nin kaydettiğine göre bir gün I. Süleyman (Kanuni) (hd 1520-1566), yeniçerilere kızdığında "Terbiyeli olun yoksa sizi Mercan Çarşısı'nda pabuççu bekârlarına kaldırtınm" demiştir. Bu sözü duyan bekârlar da hemen silahlanarak ve "Allah Allah" diyerek Bâb-ı Hümayuridan içeri girmişler, gülbang-ı Muhammediyye çekip padişahın karşısına geçmişlerdir. Sayılarının 40.000 olduğunu, emir buyrulursa sabaha kadar 80.000 olabileceklerini ve padişahın emrinde olduklarını söylemişlerdir. Padişahın arzularını sormaları üzerine de pabuç ve mestlerini biraz daha yüksek bedelle satmak istediklerini belirtmişler, sultan da bu arzularını kabul etmiştir.

Mercan odalarında bulunan bekârlar, 20. yy'a kadar "odabaşı" denilen oda zabitlerinin gözetiminde disiplinli bir şekilde yaşamışlardır. Gediklerin kaldırılması buradaki çalışma ve yaşama düzenini de değiştirmiş, mercan odalarının sayısı yavaş yavaş azalmıştır.

Günümüzde gayriresmi olarak dükkânların içinde ya da üstünde yatıp kalkan bekâr çıraklar nadir de olsa bulunmaktadır. Ayrıca bazı uzak semtlerde bekâr odalarının bulunduğu da bilinmektedir.

Bibi. Evliya, Seyahatname, I; "Bekâr Hanları, Bekâr Odaları", İSTA, V, 2406-2408; H. Kınay-lı, "istanbul'un Eski Dükkânları", Hayat Tarih Mecmuası, S. 8 (Eylül 1970), s. 13-15; "Mercan", IKSA, 2164-2165; Musahibzade, istanbul Yaşayıp, (1992), 195.

UĞUR GÖKTAŞ