KirkçEŞme tesisleri

MUSTAFA I-SULTAN İBRAHİM TÜRBESİ

Eminönü İlçesi'nde, Ayasofya Camii'nin avlusunda yer alan ve daha önce vaftizha-ne iken I. Mustafa (hd 1617-1618, 1622-1623) ile Sultan İbrahim'in (hd 1640-1648) türbesi haline getirilen yapı.

Erken Hıristiyan ve Bizans mimarilerinde önemli bir yeri olan Ayasofya Vaftizha-nesi, ana yapının güneybatı köşesinin yakınında kare planlı abidevi bir bina olarak yapılmıştır. Vaftizhanenin üstü dıştan kas-naksız, kurşun kaplı basık bir kubbe ile örtülüdür. İçeride köşelerde, kare dış duvarlarının içlerine dört eksedra oyulmuş olduğundan binanın üst yapısı sekizgene dönüşmüştür. Bu biçim binanın içinde daha belirgindir. Duvarlarda çepeçevre yayılan sekiz niş bu sekizgen görünümü daha da kuvvetlendirir. Nişlerden doğu duvarında olanı hafifçe dışa taşkın olup bir apsis oluşturmaktadır. Köşelerde olanların yarım yuvarlak oluşuna karşılık, nişlerden üçü köşeli ve dikdörtgen biçiminde yuvalar halindedir. Bunlardan batıda olanın içinde büyük esas giriş bulunmaktadır. Bu giriş vaftizhanenin batı tarafında uzanan narteks biçimindeki bir hole açılır. Kuzeyde bulunan köşeli nişin içinde de daha önce bir yan kapının bulunduğu anlaşılmaktadır. Vaftizhanenin batısında kalan narteks, her biri bir çapraz tonozla örtülü olan üç bölüm halindedir. Bu narteksin Ayasofya'nın bugün esas girişi olan güneybatı köşesindeki yan kapısının önünde uzanan avluya açılan bir kapıya sahip olduğu kolayca tahmin edilebilir. Osmanlı döneminde bu giriş kapatılıp, demir parmaklıklı bir hacet penceresi biçimine sokulmuştur. 17. ' yy'dan beri eski vaftiz binasına kuzeydoğu köşesindeki eksedranın içinde açılmış olan bir kapıdan girilmektedir.

Ana bina ile vaftizhane arasındaki boşluk küçük bir avlu meydana getirmektedir. Burada ayrıca abidevi görünüşlü bir porc-

he bulunmaktadır. Bu küçük aralık veya avlunun bugün dışarıya veya ana binaya bir bağlantısı ya da çıkışı yoktur. Günümüzde bu avluya dolambaçlı şekilde, vaftizhane ile Ayasofya arasındaki bir dehlizden geçilerek girilir. Oysa burada yükselen porche oldukça kuvvetli bir sanat eseri iddiasındadır. Porche üst üste bindirilmiş sütunlar yardımıyla biçimlendirilmiştir. Alttaki sütunların altlarında aşırı derecede yüksek postament'ler vardır. Sütunların üstlerindeki başlıklar ise "faltkapiteU" olarak adlandırılan türdendir. Alttaki iki sütunun arasında tam ortaya mermerden bir kapı çerçevesi yerleştirilmiştir. Vaftizhanenin kuzey tarafında bulunan üstü kemerli ve Osmanlı döneminde örüldüğü anlaşılan yan giriş, ortasında mermer çerçeveli bir kapı bulunan porche ve iki bina arasında bulunan ve bugün bir çıkışa sahip bulunan ufak avlu, hiç değilse Bizans döneminin bir süresi boyunca vaftizhanenin, ana binanın yan nefiyle bağlantılı olduğunu ve buradan vaftizhaneye geçilebildiğini akla getirmektedir. Bu konuda ileri sürülebilecek ikinci bir hipotez, Mısır'daki Ebu Me-nas veya Suriye'deki Simeon Stylites Manastırı vaftizhanelerinde olduğu gibi Ayasofya Vaftizhanesi'nin dışında da çepeçev-

I. Mustafa Türbesi ile Ayasofya arastadaki avluda yer alan anıtsal görünüşlü porche (üstte) ve türbede 1982-1983'te yapılan restorasyon sırasında bulanan fresko parçası. Fotoğraflar Tahsin Aydoğmuş, 1993