Китабда истифадә олунмуш әсас мәнбәләр

İMAM HƏSƏN ƏSGƏRİNİN (Ə) NÜFUZU

Söhbətimizin bu hissəsində imam Həsən Əsgərinin (ə) xəlifələrin, vəzirlərin, kitab əhlinin, alimlərin, şiələrin və digər zümrələrin yanındakı nüfuzunu nəzərdən keçirəcəyik.

Bə’zi xəlifələr, eləcə də, Mö’təməd çətinliyə düşdükdə imama üz tutar və ondan dua istəyərdi. Hətta bir dəfə imam zindanda olduğu vaxt, Mö’təməd onu azad edərək cəmiyyətdə yaranmış çaxnaşmaları aradan qaldırmaq üçün göndərir.

Bir gün imamın qardaşı Cə’fər xəlifə ilə öz qardaşının məqamı haqqında danışarkən xəlifə deyir: «Qardaşının məqamı bizim əlimizdə deyildir. Bu məqam Allah tərəfindən verilmişdir. Biz onun məqamını alçaltmağa nə qədər çalışdıqsa da, o, elm və ibadəti səbəbindən ardıcıl olaraq nüfuzunu artırdı . . .»

İmamın müasiri olmuş abbasi xəlifəsinin vəziri Übeyd ibn Xaqan deyir: «Əgər Bəni-Abbasilər xilafətdən uzaqlaşmış olsaydı, haşimilərdən yalnız o (imam Həsən Əsgəri (ə)) bu məqama layiq olardı. Yalnız o öz elmi, iffəti, hidayəti, səbri, zöhdü, ibadəti, gözəl əxlaqı, nəfs tərbiyəsi ilə xəlifəliyə layiqdir. Atası da onun kimi böyük, səxavətli, alim və xeyirxah idi».

Əhli-beyt (ə) düşmənlərindən olan Əhməd ibn Übeydullah ibn Xaqan imam Həsən Əsgərinin ictimai məqamı və nüfuzu haqqında belə deyir: «Samirrada ələvilər arasında Həsən ibn Əli ibn Məhəməd Ərriza kimi rəftara malik, iffətli, əzəmətli, səxavətli, qohumlarının və xəlifələrin, eləcə də, bütün bəni-Haşimin hörmət etdiyi bir kəs görmədim. Təkcə onlar yox, bəlkə də bütün vəzirlər, saray xadimləri, qoşun başçıları həzrəti hamıdan böyük bilirdi». Həmin şəxs imamın misilsiz bir insan olduğunu belə qeyd edir: «Mən bəni-Haşimdən, sərkərdələrdən, saray xadimlərindən, qazilərdən, fəqihlərdən və başqalarından imamın haqqında yalnız xoş sözlər eşitdim. Onun rafizilərin (şiələrin) imamı olduğunu hamı bir ağızdan təsdiq edirdi. Hamı onun haqqında müsbət fikirdə olduğundan mən də onu yüksək məqam sahibi sayırdım».

Saray əmirlərindən biri imam Həsən Əsgəri (ə) ilə rastlaşarkən dərhal atdan düşdü və ona ehtiram göstərdi. İmam ona buyurdu: «Yoluna davam et». Həmin şəxs həzrətə ehtiram göstərərək geri qayıtdı.

Mütəvəkkilin həmin dövrün ən üstün təbiblərindən sayılan həkimi Bəxtişu imamdan qan almağa gedən şagirdinə belə deyir: «İbn-Ərriza ondan qan almaq üçün bir nəfər göndərməyimi istəyib. Get bu işi gör və bil ki, o, səma altda yaşayanların ən biliklisidir. Məbada onun göstərişlərinə biganə olasan və ya ona e’tiraz edəsən».

İmam öz dövrünün alimləri arasında yüksək məqam sahibi idi. Həmin dövrün tanınmış ədibi Cahiz Bəsrədə yaşamasına baxmayaraq imamın haqqında deyir: «Taliblərdən savay heç bir ərəb və qeyri-ərəb ailəsinə nəsib olmayıb ki, bütün sülalə alim, pak, pəhrizkar, cəsur, səxavətli, kəramətli olsun. Onlardan bə’zisi peyğəmbərin canişini, bə’ziləri canişinliyə namizəd olmuşlar. Onlar Həsən ibn Əli, ibn Məhəmməd, ibn Əli, ibn Musa ibn Cə’fər, ibn Məhəmməd, ibn Əli, ibn Hüseyn ibn Əlidən ibarətdirlər. Kitab əhlindən olan bir çox alimlər də imamın məqamının yüksəkliyini e’tiraf edirdilər. Həzrət bu adamların haqqında buyurur: «And olsun Allaha ki, məsihilər bizim haqqımızı bə’zi müsəlmanlardan daha yaxşı tanıdı. Onların bə’ziləri həzrət vasitəsi ilə iman gətirib müsəlman oldular. İslamı qəbul edən kitab əhlinə Ənuş Nəsranini, Rahib Dir qulu misal göstərmək olar.

Məmələkətin hər yerindən insanlar həzrətin ziyarətinə tələsirdilər. İmamın saraya də’vət olunduğu gün bütün yol boyu imamı görməyə iştiyaqlı, gözüyaşlı insanlar toplanmışdı. Hətta yol bağlanmışdı və keçmək mümkünsüz olmuşdu. Ətrafda böyük həyəcan olsa da, imam qapıdan çıxdığı vaxt ətrafı sükut bürümüşdü. Onun görüşünə gələnlər heyrət içində susurdular. İzdiham imama yol verir və onu yaşlı gözlərlə ötürürdülər. Yol boyu toplanmış izdiham imamın qayıdışını da belə gözləyirdi.

Şeyx Səduq xəlifənin Qumdakı nümayəndəsi, əhli-beyt (ə) düşməni olan Əhməd ibn Übeydullah ibn Xaqanın dilindən belə nəql edir: «İmam Həsən Əsgərinin (ə) şəhadəti zamanı bütün bazarda tə’til oldu. Bəni-Haşim, əsgərlər, saray xadimləri, eləcə də, atam imamın dəfninə tələsirdilər. Həmin gün Samirra izdihamın çoxluğu və həyəcan baxımından qiyamət səhnəsini xatırladırdı».

İmam Hadi (ə) və imam Həsən Əsgərinin (ə) böyük səhabələrindən olan Əbu-Haşim Cə’fərinin imam Həsən Əsgərini (ə) vəsf edən şe’rləri imamın öz şiələri arasındakı məqamını gözəl əks etdirir. Əbu-Haşim deyir:
Bütün mö’cüzələr verilmiş ona,

Musaya e’cazlar verildiyi tək.

Peyğəmbərdə olan vəsidə də var,

İnanmasan, dəlil var ətək-ətək.

XÜLASƏ

Haqqında danışılan dövrdə şiələrin ictimai-siyasi və düşüncə, eləcə də, həmin dövrdə şiə rəhbərliyinin səciyyəvi xüsusiyyətləri vardır.

Əqidə və düşüncə baxımdan mümkün böhranlı vəziyyətlərdən çıxmaq üçün şiə üsulu və hədisləri tərtib edilmiş, yetərli nəzəri əsaslar hazırlanmışdı. İslamı azğınlıqlardan qorumaq, əqidə ilə bağlı suallara cavab vermək, on ikinci imamın (ə) qeyb dövrü üçün hazırlıq görmək uyğun dövrdə imamların fəaliyyət sahələrindən idi.

Vəziyyət siyasi baxımdan analiz edildikdə görürük ki, həmin dövrdə şiə rəhbərliyi məcburi şəkildə Mədinədən Samirraya gətirilmiş və ciddi nəzarət altına alınmışdır. Mə’sum imamlar təqiyyə siyasətini seçərək vəkillər qurumunu gücləndirmiş və genişləndirmişlər. Onlar bə’zi ələvi qiyamlarını himayə etmiş, təqiyyə yolu ilə şiələrin varlığını qorumuş, bə’zi şiələrin hakimiyyətdə vəzifə tutması üçün şərait yaratmışlar.

Məsələyə ictimai baxımdan yanaşdıqda mə’lum olur ki, həmin dövrdə şiələr son yoxsulluq həddində yaşamış, daim təzyiqlərə mə’ruz qalmış, öz imamları ilə görüşdən məhrum edilmişlər. İmamlar ciddi şəkildə nəzarətə alındığı bir vaxt cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri, eləcə də, geniş xalq kütlələri, alimlər, kitab əhli, hətta vəzirlər və əmirlər də onların əzəmətli şəxsiyyətindən tə’sirlənmişdir.