M. C. AtakiŞİyev n. M.ŞIXƏLİyeva r. N. NurəLİyeva maliYYƏ menecmenti (Dərslik)
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
11.2. Kredit müqavilələri Kreditor, müddətli ssuda üzrə öhdəçilik götürdükdə, o, borclunu sərbəst vəsaitlərlə uzun müddətə təmin edir. Bütün bu müddətdə isə borclunun maliyyə vəziyyətində müəyyən dəyişiklik əmələ gələ bilər. Özünü müdafiə etməkdən ötrü, kreditor borcludan tələb edir ki, cari maliyyə vəziyyətini müqavilə bağlanan zaman olan vəziyyətdə saxlasın. Kredit razılaşmasında əks olunan təhlükəsizlik ölçüləri qarant öhdəçilikləri adlanır. Qarant öhdəçiliyi, kreditor tərəfindən borclunun fəaliyyətinə qoyulan 87 məhdudiyyətdir. Məsələn, borclu tərəfindən dövriyyə kapitalının minimum həcminin saxlanılması. Kredit müqaviləsi, borclunun öhdəçsiliyi ilə kreditin müddətini müəyyən edən hüquqi razılaşmadır. Bu müqavilə, istənilən müqavilə şərtinin pozulmasına görə kreditora fəaliyyətə qarışmaq hüquq verir. Zərər və ya başqa əlverişsiz hallarda borclu, düzgün tərtib edilmiş kredit razılaşmasının nəzarətinə düşür və kreditorun fəaliyyət göstərmək hüququ vardır. Müqavilə maddələrinin pozulmasına görə, kreditorun qanuni hüququ olmasına baxmayaraq, o, çox az hallarda ödənişlərin dərhal yerinə yetirilməsini tələb edir. Çox hallarda borclunun pozduğu şərtlər müvəqqəti saxlanılır və ya kredit müqaviləsinə düzəlişlər verilir. Kredit razılaşmasının mühüm qarant öhdəçilikləri bunlardır: 1. Kredit müqavilələrinin çoxunda nəzərə alınan ümumi şərtlər; 2. Standart, şablon şərtlər də kredit müqavilələrinin çoxuna əlavə edilir və onlar dəyişilmir; 3. Yalnız konkret vəziyyətlərdə istifadə olunan xüsusi şərtlər. Ümumi məhdudiyyətlər: Kredit müqaviləsində daha aydın olan, dövriyyə vəsaitlərinə məhdudiyyətlərdir. Onların qoyulmasında məqsəd, kompaniyanın cari vəziyyətini və ssudanı ödəmək imkanını saxlamaqdır. Dövriyyə kapitalının minimum ölçüsü kimi dəqiq məbləğ müəyyənləşir və kompaniya bu səviyyəni müqavilənin bütün fəaliyyət dövründə saxlamalıdır. Lakin bu məhdudiyyət, mənfəətin alınması prosesini çox limitləşdirməməlidir. Zərərlə işləyərək və ya əsas vəsaitlərə, qiymətli kağızların alınmasına, dividendlərin verilməsinə çoxlu vəsait sərf edərək, borclu dövriyyə kapitalına olan məhdudiyyəti pozur. Dividendlərin verilməsinə və səhmlərin yenidən satılmasına olan məhdudiyyət də əsas sayılır. Onların tətbiqinin əsas məqsədi dövriyyədən nağd pulun çıxmasına sərhəd qoymaqla, kompaniyanın likvidliyini saxlamaqdır. Əsaslı xərclərin məhdudlaşması – ümumi məhdudiyyətin üçüncü növüdür. Əsaslı xərclərin ölçüsü illik daimi məbləğlə limitləşdirilərək, ya amortizasiya ayırmaları və ya onlardan faiz kimi müəyyənləşdirilir. Bu kreditorun bir nəzarətetmə alətidir. Əsaslı xərclərin ölçüsünü məhdudlaşdıraraq, bank, öhdəçiliyi ödəməkdən ötrü kompaniyanın əsas vəsaitləri sata bilməyəcəyinə əmin ola bilər. Axırıncı şərt kimi, borcun qalan məbləğinə məhdudiyyətin qoyulmasıdır. Kredit razılaşmasına görə, kompaniyaya başqa uzunmüddətli ssudanın alınması qadağan edilə 88 bilər. Bu məhdudiyyət, kreditoru müdafiə edir, çünki gələcək kreditorlara, borclunun vəsaitlərinə üstünlüyün əldəetmələrinə imkan vermir. Adətən, kompaniyaya, mövsümi və başqa qısamüddətli ehtiyatlar üçün məhdud məbləğdə pul borc etmək icazəsi verilir. Standart məhdudiyyətlər. Məhdudiyyətlərin ikinci kateqoriyası – standartlardır ki, bunlar dəyişilməyən şərtlərdir və kredit müqavilələrinin çoxunda qeyd olunur. Adətən, kredit müqavilələrinə uyğun olaraq, borclu banka, kompaniyanın maliyyə fəaliyyəti və tələb olunan sığortanın təminatı haqqında hesabat verməlidir. Bundan başqa, borclu öz əsas vəsaitlərinin çox hissəsini satmamalı, bütün vergiləri və borcları ödəməlidir. Kompaniyadan debitor borclarının azaldılmaması və satılmaması tələb olunur. Belə məhdudiyyətlərdə məqsəd, borclunun öz üzərinə çoxlu öhdəçilik götürməklə, onun ssudanı qaytarmaq imkanını təhlükədə qoymamaqdır. Xüsusi məhdudiyyətlər. Xüsusi kredit müqaviləsində, kreditor, krediti tam müdafiə etməkdən ötrü xüsusi məhdudiyyətlər qoyur. Müqavilədə müəyyən razılaşmalar qeyd olunur ki, onlara görə də kredit elə istifadə olunmalıdır ki, o, imzalandığı vaxt nəzərdə tutulmayan məqsədlərə sərf edilməsin. Ssudalar üzrə müqavilələrdə, kredit və avansları məhdudlaşdıran şərtlərə rast gəlmək olar. Bu məhdudlaşma ilə likvidlik üçün istifadə olunan investisiyaların başqa məqsədlərə istifadə edilməməsi əlaqədardır. Əgər firmanın səmərəli işi üçün bir və ya bir neçə mütəxəssis lazım olarsa, kreditor onların həyatının sığortalanmasını tələb edə bilər. Sığorta məbləği kompaniyaya və ya kreditorun özünə ödənilə bilər. Müqavilədə həmçinin idarəetmə aparatı haqqında maddə də ola bilər ki, kredit ödənilənə qədər, bir neçə şəxsin kompaniyanın işində iştirakı vacib hesab edilsin. Kredit müqaviləsində, mənfəətin aşağı düşməsinə təsir edən, rəhbər işçilərin həddən artıq mükafatlandırılmasına mane olmaqdan ötrü, onların ümumi maaşı və mükafatları məhdudlaşdırılır. Bu şərt digər tərəfdən, iri səhm paketinə sahib olan qulluqçular üçün müqavilə şərtinə görə yüksək dividendlərin ödənilməsi məhdud olduğundan onların maaşlarının artırılmasının qarşısını alır. Yuxarıda göstərilən şərtlər (məhdudiyyətlər) kredit müqaviləsində qarant öhdəçilikləri formasında çıxış edir. Kreditorun nöqteyi-nəzərindən bu məhdudiyyətlər borclunun malyiyə vəziyyətini və onun krediti ödəmək imkanı üçün şərait yaradır. Düzgün tərtib edilmiş kredit müqaviləsinə görə, borclu maliyyə çətinliyinə düşə bilməz. Baxmayaraq ki, kreditor məhdudiyyətlərin qoyulmasında vasitəçidir, qarant öhdəçilikləri kreditorla borclu arasında olan danışıqların predmetidir. Son nəticə, hər |