Mała encyklopedia kultury antycznej

Apollonis

63

apoteoza

lecz w przeciwieństwie do poprzedniego był zwo­lennikiem stylu umiarkowanego i skłaniał się do szkoły attyckiej. Uczniami jego byli m.in. Cezar i Cyceron. 5. syn Artemidora; adoptowany syn Menekratesa z Tralles w Karii, rzeźbiarz z I w. p.n.e., który wraz ze swym bratem Tauriskosem wykonał słynną grupę przedstawiającą scenę przy­wiązania Dirke do rogów byka przez Amfiona i Zetosa (tzw. grupa Byka Famezyjskiego); znaj­duje się ona w muzeum w Neapolu. 6. A. z Aten (I w. p.n.e.) syn Nestora, rzeźbiarz, twórca słyn­nego torsu belwederskiego Heraklesa lub Satyra znajdującego się w Muzeum Watykańskim. 7. rzeźbiarz grecki w I -w. p.n.e., twórca chry-zelefantynowego posągu Jowisza, ustawionego prawdopodobnie przez Sullę w świątyni kapito-lińskiej w Rzymie. 8. A. z Tym (I w. p.n.e.), filozof stoicki, miał napisać Pfnaks ton apó Ztnonos filosófon kaj ton biblion, a więc historię filozofii poczynając od Zenona. Dzieło to było niewątpliwie źródłem, z którego korzystał Dio-genes Laertios (zob.). 9. A. Sofista (I w. p.n.e.), syn gramatyka Archibiosa. Ułożył leksykon do Homera, opierając się na dziełach Arystarcha i jego szkoły. Korzystali z jego pracy leksygra-fowie bizantyjscy. 10. A. z Tyany (I w. n.e.), mag, cudotwórca i filozof neopitagorejski, ty­powy wyraziciel synkretyzmu religijnego z cza­sów cesarstwa. Opis jego podróży, pełen nie­prawdopodobnych przygód i cudów, dał Filo-stratos w biografii A; opierając się rzekomo na pismach ucznia A., Damisa. 11. A. z Aten, syn Archiasa, rzeźbiarz-brązownik podpisany na brą­zowej hermie Polikletowskiego Doryfora znale­zionej w Herkulanum. Dzieło pochodzi z I w. n.e. 12. A. Dyskohs (II w. n.e.), gramatyk rodem "z Aleksandrii,' twórca gramatyki naukowej. Zajmował się przede wszystkim składnią grecką, ale i w innych działach gramatyki stworzył po­ważne dzieła. Głównymi pracami A. były: nie zachowane Perl merismu ton tu logu mer6n (O podziale części mowy). Perl onomdton Stój ommatikón (O imionach czyli „imionnik"). Perl rhemdtón eto] rhematikón (O figurach, czyli retoryka) oraz zachowane dzieło w 4 księgach Perl syntdkseos (O składni). Oprócz tego zacho­wały się 3 drobniejsze pisma: Perl antonymfas (O zaimku). Perl epirremdton (O przysłówkach), Perl syndesmSn (O spójnikach).

Apollonis miasto w Lidii, pomiędzy Pergamon a Sardes, zniszczone w r. 17 n.e. przez trzęsienie ziemi, odbudowane przez Tyberiusza.

apomagdalia (gr. apomagdalta) Grecy nie znali serwetek i do wycierania rąk używali ugniecio­nych okruchów chleba. W czasie uczty gościom podawano przygotowane specjalnie w tym celu ciasto. Po użyciu rzucano a. psom do zjedzenia. Rzymianie używali już przy stole serwetek, mappae.

apomnemoneumata gr. nazwa opowiadań opie­rających się (niekiedy,—tylko pozornie) na osobistym wspomnieniu lub na tradycji ustnej, w których opowiadający bywa niekiedy świad­kiem, ale nigdy nie jest najważniejszym przed­miotem opowiadania. Jako gatunek literacki a. są spokrewnione z tzw. chrejaj i apofthegmata —zbiorami dowcipnych powiedzeń i opowiadań o humorystycznych lub niezwykłych sytuacjach, nie mają natomiast nic wspólnego z autobiogra­ficznymi pamiętnikami. Starożytni znali oprócz Ksenofontowych A. Sokratus także a. starszych stoików, np. Zenona o Kratesie, Persajosa o Ze­nonie i Stiiponie, jak również a. akademików, np. Diodora.

aporrheta (gr. apórrheta) termin ateński uży­wany: 1. dla określenia obelżywych wyrazów, których użycfe karane było grzywną w wysokości 500 albo 1000 drachm lub utratą czci; 2. dla oznaczenia towarów, których wywóz z Aten był zabroniony. Należały do nich materiały do bu­dowy okrętów, jak: drzewo, smoła, konopie i in.

aposiopesis gr. (łac. reticentia) figura retory­czna polegająca na pewnym niedomówieniu, niedokończeniu myśli, np. Quos ego!... Już ja im!... (WergiUusz, Aeneis I, 135).

apostrofa (gr. apostrofa) figura retoryczna po­legająca na zwracaniu się do osoby nieobecnej jak do obecnej lub też do przedmiotu nieoży­wionego jak do istoty żywej.

apoteoza (gr. apotheSsis ubóstwienie człowieka) w Grecji a. zastępowało heroizowanie zmarłego. bohatera (zob. heros). W Egipcie cześć boską oddawano wszystkim panującym. Zwyczaj ten zakorzenił się mocno w Rzymie cesarskim, z tym, że a. (łac. consecratio) władcy następowała. dopiero po jego śmierci i musiała być uchwalona przez senat. Po specjalnie uroczystym spaleniu zwłok apoteozowanego cesarza wypuszczano znad stosu orła, symbol boskiej duszy cesarza ulatującej w zaświaty, przydawano do imion zmarłego przydomek divus, boski; budowano mu świątynię, organizowano kolegium kapłańskie, przyjmując go do licznego panteonu rzymskiego. Artysta przedstawiał a.. władcy umieszczając go

apotheca

64

Appulei

na skrzydłach orla lub obdarzając boskimi atry­butami. Symbolem a. kobiet był paw.

apotheca fac. (z gr.) pomieszczenie na piętrze w domu rzymskim, gdzie przechowywano amfory z winem. Znajdowało się ono ponad fumarium, uważano bowiem, że przepływ dymu wpływa na polepszenie smaku winy.

apotropaiczny (gr. apotrópajos) odwracający nieszczęście, określenie gestu, przedmiotu lub bóstwa zdolnego odwrócić grożące zło. Poza chorobami i wszelkimi wypadkami, grożącymi każdemu w życiu codziennym, uważano za naj­groźniejsze niebezpieczeństwo złe spojrzenie, które z kolei miało sprowadzać chorobę lub śmierć. Z modlitwą o oddalenie nieszczęść zwra­cano się najczęściej do Zeusa, Ateny i Apollina, stąd bóstwa te miały przydomek a. Dla uchro­nienia się Od niebezpieczeństw noszono amulety lub wykonywano odpowiednie gesty albo czyn­ności, np. pokazywanie „figi", wyprężenie środ­kowego palca przy zgięciu pozostałych, trzykro. tnę splunięcie, a nawet wydalenie kału. Symbol a. miał swą odrażającą formą odstraszyć złe spojrzenie, śmieszną zaś ściągnąć je na siebie i tym samym odwrócić od zagrożonego czło­wieka. Często malowano, ryto i rzeźbiono „dobre oko", które miało stanowić antidotum „złego oka". Reliefy a. zdobiły bardzo często nagrobki, aby zabezpieczyć prochy zmarłego przed profa­nacją, a pomnik przed kalającym go złym spoj­rzeniem. Do częstych symboli a. należały również:

głowa Gorgony, sfinks, bukranion.

apparitores łac. nazwa ogólna, obejmująca wszystkich niższych funkcjonariuszy w państwie rzymskim (a więc liktorów, heroldów, pisarzy itd.), stanowiących personel służbowy wyższych urzędników lub kapłanów.

appellatio łac. odwołanie się jednej ze stron w procesie do wyższej instancji sądowej od wyroku niższej instancji. Pierwotną formą a. w Rzymie było odwołanie się od wyroków urzędników w sprawach karnych do ludu, prowcatio ad populum. Za cesarstwa tego rodzaju odwołanie wnoszono do cesarza (provocatio ad imperatorem, ad Caesarem). W sprawach cywil­nych odwołanie się od wyroku zostało wprowa­dzone w postępowaniu nadzwyczajnym (cognatio extra ordinem) i stopniowo stało się instytucją znajdującą zastosowanie zarówno we wszystkich sprawach cywilnych, jak i karnych. Nie było jedynie a. od wyroków prefekta pretorium i de­cyzji o charakterze czysto administracyjnym.

Appenninus pasmo górskie wzdłuż Półwyspu Apenińskiego z północy na południe. Nazwa A. pojawia się po raz pierwszy u Pizandra i Polibiusza. Nie wszyscy geografowie starożytni do­kładnie odróżniali A. od Alp. Strabon sądzi, że za granicę południową Alp należy przyjąć Yada Sabatia (dziś Yado), a łańcuch A. zaczyna się w pobliżu Genui. Pasmo gór dzieli się na trzy mniejsze łańcuchy: północny, środkowy i po­łudniowy, z szeregiem szczytów: mons Argenta-rius, m. Albanus, m. Massicus, m. Garganus i in.

Appia dziś Abia; miasto we Frygii, na połu-dnio-zachód od Kotyajon.

Appia Aqua najdawniejszy wodociąg w Rzy­mie, zbudowany przez Appiusza Klaudiusza i Gajusa Plautiusa, cenzorów z r. 312 p.n.e.

Appia via zob. drogi.

Appian (gr. Appianos, łac. Appianus) z Alek­sandrii (II w. n.e.) zajmował wysokie stanowiska w administracji państwowej w Egipcie, przez jakiś czas pracował jako adwokat w Rzymie. Napisał wielkie dzieło historyczne RSmmkt hi­storia (Historia Rzymu) w 24 księgach, z czego zachowało się do naszych czasów 9 całych ksiąg i fragmenty pozostałych. Mimo suchego stylu i pewnych niejasności chronologicznych dzieło A. jest niezwykle dla nas cenne jako źródło do historii Rzymu, zwłaszcza dla okresu wojen domowych.

Appius przydomek znakomitego rodu patrycju-szowskiego Klaudiuszów (zob. Cloudii), pocho­dzenia sabińskiego. Wg tradycji, protoplasta ich nazywał się Atta. Wbrew zwyczajowi rzymskie­mu, dla oznaczenia wydanej przez nich ustawy lub zbudowanej przez nich drogi itp. używano przydomka, a nie właściwego nazwiska, a więc Lex Appia, Via Appia, Forum Appi itd., zamiast Ciaudia. Działo się to dlatego, że przydomka tego używał tylko jeden ród Klaudiuszów. Za cesarstwa A. było używane także jako imię, praenomen.

Appulei (AppulBius, Appidius, Apullius, Apilius itd. Forma Apuleius jest późniejsza), rzymski ród plebejski. 1. Lucius Appuleius Saturninus, trybun ludowy z r. 103 i 100 p.n.e., wybitny działacz polityczny. Prowadził walkę popularów i plebsu przeciw optymatom, współdziałając z Mariuszem i Gajuszem Serwiliuszem Glaucją. Wniósł kilka ustaw demokratycznych, żądając rozdziału grun­tów i siedmiokrotnego obniżenia ceny na zboże. Gdy w r. 99 Saturninus został wybrany na trybuna po raz trzeci, Mariusz starał się, aby

TABLICA l

. ACHILLES opatrujący ranę Patroklosa

l. ADONIS

4. AFRODYTA z Milo 5. AFRODYTA Knidviska

ip8u;>iv m snodoirav -s NOi)i3.Loirav '•c

TABLICA III

. ALDOBRANDYJSKIE WESELE, fresk

2. ALEKSANDRIA, plan

3. AKTOR tragiczny

TABLICA IV

l. AMAZONKI.Iryz

SIdV -9

«""1 SONaMASUOdY t

SOOMllNY •Z

tw-Sl SteKKi 'aON31NV •I

v»v •$

VIA VI«WV •»

TABLICA VIII

al porządek dorycki i. ARCHITEKTURA GRECKA

2. ARTEMIZJON efeski, rekonstrukcja

.. -' .•"•.'••.My.'',*^.,

Aprilis

65

Apulia

konsulem został Serwuiusz Glaucja. Wybrano jednak M. Antoniusza i Gajusza Memmiusza. Zaczęły się zamieszki, w czasie których zabito Memmiusza (nie jest pewne, czy z winy Satur-nina). Wówczas ogłoszono stan oblężenia; Sa-tuminus wraz ze swymi zwolennikami został oblężony na Kapitelu przez optymatów i zginął z ich rąk. 2. zob. Apulejusz z Modoury.

Aprilis łac. w kalendarzu rzymskim kwiecień. W miesiącu tym obchodzono wiele świąt wiej­skich związanych z kultem bogini Ceres.

Apronianus (Marcus Cassius A.) namiestnik Dalmacji i Cylicji, konsul w r. 195 n.e., ojciec historyka Kasjusza Diona.

Apronii rzymski ród plebejski. 1. Qumtus Apronius, wspólnik zdzierstw Werresa (zob.) na Sycylii i jego zausznik. 2. Luclus A., walczył w r. 14 n.e, z Druzusem, synem Tyberiusza, przeciw zbuntowanym legionom panońskim, po­tem był dowódcą armii Gennanika, w r. 20 w Afryce pokonał Takfarinasa. 3. Lucius A. Caesianus, syn poprzedniego, brał udział w wy­prawach ojca, w r. 39 n.e. został konsulem.

Apsines z Gadary (III w. n.e.) retor działający głównie w Atenach, przyjaciel biografa sofistów, Filostratosa, który przekazał o nim szereg szcze­gółów biograficznych. Pod jego imieniem zacho­wała się teoria retoryki Techne rhetorikS perl proojmtu (Sztuka retoryczna; o wstępie).

Apsyrtos mit. syn króla Kolchidy, Ajetesa, brat Medei. Medea, uciekając z Jazonem przed ojcem, zabrała A. z sobą. W czasie pościgu zabiła chłopca i członki jego rozrzuciła po morzu. Wówczas ojciec wstrzymał pościg, aby pozbierać szczątki syna i godnie go pogrzebać.

Apteros Nike Nike Bezskrzydła; świątynia Ateny Zwycięskiej (Ateny Nike), znajdująca się na Akropolis w Atenach, uważana za jeden z najpiękniejszych zabytków architektury jońskiej; jest małą świątynią typu amfiprostylos tetrastylos, składa się z celli i dwu portyków;

cella posiada od strony wschodniej trzy otwory, z których dwa boczne były w starożytności zamknięte wysoką brązową kratą. Z obu stron celli znajdował się portyk o czterech kolumnach monolitowych. U góry świątyni obiegał dokoła płaskorzeźbiony ftyz, który — obecnie bardzo zniszczony — częściowo znajduje się na miejscu, pozostałe jego partie są w Muzeum Brytyjskim w Londynie. Świątynia wznosi się na wysokim cokole pyrgos (wys. 8,6 m), zbudowanym ok. r. 448 p.n.e.; kryje on resztki murów z VI w.

p.n.e. Platforma, na której stoi świątynia, po­łączona jest schodami z położonymi poniżej Propylejami i otoczona parapetem z balustradą, z której zachowało się 9 płyt płaskorzeźbionych z przedstawieniami bogini Nike. Świątynia zo­stała wybudowana w r. ok. 425 p.n.e. i prze­trwała do r. 1687, kiedy wzniesiono na jej miej­scu bastion turecki, zburzony w r. 1835. Z rumo­wiska wydobyto bloki świątyni, budowlę usta­wiono i dopiero w 100 lat później rozebrano ją, aby ją ponownie ustawić, układając we właściwej kolejności poszczególne bloki. Prace nad ponow­nym ustawieniem świątyni Nike Apteros zostały zakończone w r. 1939.

Apulejosz z Madanry (Appuleius lub Apuleius) jeden z najciekawszych pisarzy łacińskich n w. n.e. Pochodził z zamożnej rodziny, otrzymał staranne wykształcenie: retoryczne w Kartaginie, filozoficzne w Atenach; wiele podróżował po Grecji i Wschodzie. Uważał siebie za platonika, jednakże był to neoplatonizm z elementami pitagorejskimi. Interesował się naukami misty­cznymi i był wtajemniczony w różne misteria. A. był jednak przede wszystkim sofistą, typowym przedstawicielem tzw. drugiej sofistyki, której kwiecisty styl przeniósł na grunt rzymski. Spuś­cizna literacka A. obejmuje: 1) Metamorfozy czyii .Zloty ostoi w 11 księgach (Metanwrphoseon seu de asino aureo libri XI), powieść obyczajową o charakterze fantastyczno-satyrycznym. Do toku opowiadania A. wprowadził szereg luźno powią­zanych epizodów i nowel, z których największą popularność zdobyła historia Amora i Psyche;

2) Apologia czyli Pro se de magia liber, w której autor broni się przeciw oskarżeniu krewnych, zarzucających mu, że potrafił czarami pozyskać sobie zamożną żonę; 3) Florida (Floridorum libri IV), zbiór ekscerptów z popisowych mów, czyli deklamacji na różne tematy, wygłaszanych przez A. w czasie licznych wędrówek; 4) De deo Socratis, traktat popularnofilozoficzny głównie na lemat demonów, czyli istot pośrednich między bogami a ludźmi według .nauki Platona; 5) De Plątane et eius dogmate, w którym wyjaśniał naukę Platona w duchu pitagorejskim; 6) De mundo, przekład dziełka greckiego, przekazanego pod imieniem Arystotelesa, pt. Perl kósmu. Inne dzieła A. zaginęły, zachowało się natomiast pod jego nazwiskiem kilka apokryfów, jak dialog Asciepius, De herbarum medicaminibus i in.

Apulia kraina w poludniowo-wschodniej Italii, ciągnąca się wzdłuż wybrzeża Morza Adriatyc-

5 — Mała encyklopedia kultury antycznej

Aquae

66

Ara Pacii>

kiego, po obu brzegach rzeki Aufidus. Słynęła z rolnictwa i hodowli zwierząt, zwłaszcza koni i owiec. Mieszkańcy, jedno z plemion samnickich mieszkających wokół mons Garganus, pomieszani byli z Japygami i przez długi czas pozostawali pod wpływami greckimi. Najważniejsze miasta A. to'Luceria i Brundisium oraz ważny port Barium. Krzyżowały się tu via Appia i via Traia-na. Pod panowanie rzymskie dostała się A. w III w. p.n.e. Udział w II wojnie punickiej oraz w wojnie ze sprzymierzeńcami (90 - 88 r. p.n.e.) zniszczył ją tak dotkliwie, że już się nie mogła podnieść z upadku.

Aquae ogólna nazwa miejscowości, gdzie wy­tryskały jakieś źródła, zwłaszcza wody o spe­cjalnych właściwościach leczniczych. Źródeł ta­kich, znajdujących się w różnych miejscowościach, zarówno w samej Italii jak i w innych krajach imperium, znano ponad 100. Najbardziej znane z nich: A. Albulae w pobliżu Tiburu, A. Cutlllae w pobliżu Reate, A. Babaudae i in.

aquaeductns zob. akwedukt.

aquarius łac. rzymski niewolnik publiczny za­trudniony przy konserwacji instalacji wodnych (jak akwedukty, wodociągi, fontanny). Nazywano tak również niewolników domowych zatrudnio­nych przy noszeniu i wylewaniu wody.

Aquarius Wodnik — nazwa konstelacji gwiezd­nej stanowiącej jeden z dwunastu znaków Zo­diaku. Wyobrażano sobie A. w postaci mężczyzny wylewającego z naczynia strumień wody, który wlewa się z kolei do pyska Ryby Południowej, stanowiącej sąsiednią konstelację.

Aquila 1. A. lullus, prawnik rzymski z III w. n.e. 2. A. Romanus, retor i gramatyk rzymski (III w. n.e.), autor pisma De figuris sententiarum et elocutionis, w którym omawiał figury reto­ryczne, różne rodzaje mów i ich części.

Aquileia zob. Akwileja.

Aquilii Akwiliusze, starożytny rzymski ród plebejski. 1. Caius Aauilius, pierwszy konsul z tego rodu, w r. 259, razem z 1. Scypionem. 2. A., komediopisarz (II w. p.n.e.), rzekomy autor m.in. komedii Boeotia, wymienionej przez War-rona jako dzieło Plauta. 3. Mamuś A; konsul z r. 129 p.n.e., zakończył zwycięsko wojnę w Azji z Aristonikosem, synem Eumenesa II, króla Per-gamonu, i utworzył nową prowincję Azję. 4. Ma-nius A., syn poprzedniego, legat Mariusza w woj­nie z Cymbrami, razem z nim w r. 101 p.n.e. sprawował urząd konsula. Odniósł zwycięstwo nad Atenionem, dowódcą powstania niewolników

na Sycylii; zginął w r. 88 w wojnie z Mitryda-tesem. 5. Caius A. Gallus zob. Galus 3. 6. Mar-cus A. Regulus, mówca z czasów Domicjana (I w. n.e.), który pozostawił po sobie haniebną pamięć delatora.

Aquilo zob. Akwilo.

Aquilonia zob. Akwilonia.

Aauinum zob. Akwinum.

Aquitania zob. Akwitania.

ara łac. (gr. bOmós) ołtarz do składania lub palenia ofiar; pierwotnie był to pagórek usypany z ziemi lub duży kamień. Stopniowo, w zależ­ności od przeznaczenia, a. przybierał rozmaite kształty i wymiary. Były więc małe ołtarzyki domowe umieszczane w reprezentacyjnej części zamożnego domu, kamienne, metalowe lub tera­kotowe. Służyły one do składania przez ojca rodziny ofiar domowych. Ołtarz domowy był miniaturą ołtarza poświęconego opiekuńczemu bóstwu miasta, który mieścił się przed jego świątynią. Istniały także ołtarze samodzielne, nie przynależne do żadnej świątyni, umieszczone w świętych gajach, okręgach, przy źródłach, na szczytach gór lub wewnątrz miasta na placach publicznych. Kształty tych ołtarzy i rozmiary były rozmaite w zależności od składanych ofiar i od zamożności oraz gustu ofiarodawców. Wznosiły się przeważnie na podmurowaniu, na które wstępowało się po szerokich stopniach. Właściwego aktu ofiarnego, tj. spalenia ofiary dopełniano na platformie szczytowej, pokrytej zawsze grubą warstwą popiołu. Przez środek ołtarza biegł kanał, po którym ściekały do ziemi płyny ofiarne i krew zabitych zwierząt. Dekoracja ołtarza albo przypominała czynności rytualne związane z ofiarą, albo zawierała tematykę mi­tologiczną (Grecja) lub historyczną (Rzym).

Ara Pacis ołtarz pokoju wzniesiony przez cesarza Augusta na Polu Marsowym w Rzymie, poświęcony 30 stycznia 9 r. p.n.e. Miał być gloryfikacją pokoju, który August przywrócił całemu światu, i wyrazem wdzięczności senatu dla cesarza. Była to budowla na planie kwadra­towym, bez dachu, której mury zdobiły płasko­rzeźby. Plac otoczony murami wynosił 11,62 m dług. i 10,55 m szer. Mur zewnętrzny był skom­ponowany z trzech warstw: 1) pierwszą stanowił stylobat (l ,49 m), ujęty od góry i od dołu bo­gato profilowanym gzymsem; 2) nad stylobatem biegł pas spiralnie wyących się liści i łodyg akantu (1,78 m); 3) nad nim znajdował się główny element — fryz figuralny, na którym

Arabia

67

arbiter

sportretowany był cesarz August w otoczeniu rodziny i najbliższych swych współpracowników, dostojników państwowych oraz sceny alegory­czne: Dea Roma, Tellus. Ogólna wysokość muru wynosiła 6,3 5 m, główne wejście znajdowało się od via Flaminia. Mury wewnętrzne ozdobione były girlandami liści, kwiatów i owoców zawie­szonych na bukranionach. Wewnątrz, na pod­wyższeniu z trzech stopni wznosił się ołtarz posiadający w mensie wgłębienie na ognisko. Ten najcenniejszy zabytek sztuki z czasów Au­gusta, zachowany fragmentarycznie, został zre­konstruowany w r. 1939 i ustawiony w pobliżu miejsca, w którym stał w starożytności. Orygi­nalne części płaskorzeźb znajdują się w kilku muzeach, m.in. w Luwrze, we Florencji oraz w Museo delie Termę w Rzymie.

Arabia półwysep południowo-zachodniej Azji po raz pierwszy w starożytności wspomniany u Herodota jako kraj wonnych kadzideł. Druga wzmianka zawiera informacje o Arabach pełnią­cych służbę w wojsku perskim. Znajomość A. pogłębiają wyprawy Aleksandra Wielkiego oraz badania brzegów półwyspu prowadzone przez Androstenesa z Tazos, Archiasza i Hierona z Soloj. W starożytności często nadawano nazwę A. wszystkim krajom, gdzie mieszkały plemiona koczownicze, pokrewne Arabom językiem i stro­jem. A. właściwa dzieliła się w starożytności na A. Deserta (hę ertnws A.), A. Beata lub Felix (hę euddjmon A.) oraz A. Petrea (hę kata ten Petran A.). W r. 105 n.e. część A. od Aila aż do tzw. syryjskiego Dekapolis staje się prowincją rzymską. Obszar ten Septymiusz Sewerus rozsze­rza aż do Damaszku. Za panowania Dioklecjana pod władzę Rzymu dostaje się również część A. w okolicy Petra, która ok. r. 300 n.e. zostaje połączona z Palestyną, od r. 358 zaś występuje jako Palaestina Salutaris. Namiestnikami A. byli legati August! pro praetore; później mieli oni tytuł praesides i duces.